ایران و ارمنستان به عنوان دو کشوری که دارای اشتراکات تمدنی و فرهنگی و ذهینت مثبت تاریخی نسبت به یکدیگر می‌باشند، در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی زمینه‌ها و فرصت‌های مختلفی برای همکاری در حوزه‌های مختلف از جمله همکاری‌های اقتصادی دارند.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: آنچه که امروز اوراسیا به مفهوم ژئوپلتیک نامیده می‌شود و برای سیاست بین المللی اهمیت دارد، گستره‌ای است که از دو جمهوری غرب روسیه (اوکراین و بلاروس) شروع و مناطق میان دریای سیاه تا مغولستان را در بر می گیرد و علاوه بر روسیه و قفقاز، منطقه خزر و آسیای مرکزی را نیز شامل می شود.
خرداد ماه سال ۱۳۹۸ بود که تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا با مصوبه مجلس وارد فاز اجرایی شد و در پنج آبان همان سال موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اروپا - آسیا (اوراسیا) به امضا رسید تا گامی مهم در عرصه تجارت خارجی ایران و گسترش مبادلات با همسایگان شمالی باشد. اتحادیه اوراسیا یک بلوک اقتصادی متشکل از ۵ کشور ارمنستان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس است که با برخورداری از حدود ۱۸۳ میلیون نفر جمعیت فعال، دارای چهار هزار میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی، رتبه اول در تولید نفت، رتبه دوم در تولید گاز و رتبه چهارم در تولید برق دارد که یکی از پر رونق‌ترین بازار‌های سرمایه‌گذاری در جهان به شمار می‌آید. از میان کشور‌های عضو اتحادیه اوراسیا ارمنستان با ما مرز مشترک دارد.
جمهوری ایران از ابتدای استقلال جمهوری ارمنستان روابط مبتنی بر دوستی، حسن همجواری و احترام متقابل را با ارمنستان آغاز کرد، به طوری که نوار مرزی ۴۴ کیلومتر ایران و ارمنستان در سه دهه گذشته از سوی محافل سیاسی و رسانه‌ای به عنوان «مرز امید» شناخته می‌شود.
ایران و ارمنستان به عنوان دو کشوری که دارای اشتراکات تمدنی و فرهنگی و ذهینت مثبت تاریخی نسبت به یکدیگر می باشند، در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی زمینه‌ها و فرصت‌های مختلفی برای همکاری در حوزه‌های مختلف از جمله همکاری های اقتصادی دارند.
از سوی دیگر فرصت‌های همکاری اقتصادی ایران و ارمنستان را نیز می‌توان در سطوح دوجانبه، منطقه‌ای و بین المللی مورد ارزیابی قرار داد. در سطح دوجانبه دو کشور همکاری‌های موفقی در زمینه‌های انتقال گاز از طریق خط لوله گاز ایران به ارمنستان، تبادل برق و همکاری‌های تجاری، کشاورزی، صادرات محصولات ساختمانی و صنعتی داشته‌اند، اما حجم کنونی مبادلات تجاری دو کشور که در حال حاضر حدود چهارصد میلیون دلار می باشد، متناسب با ظرفیت‌های عظیم اقتصادی که میان دو کشور وجود دارد، نیست. گفتنی است حجم مناسبات غیررسمی ارمنستان و ترکیه حداقل دو برابر این میزان در سال است.
قوانین بالادستی سند
قانون برنامه پنجم توسعه ماده ۲۱۰ قانون برنامه پنجم توسعه:
*تقویت روابط حسنه با همسایگان، اعتمادسازی و تنش زدایی و همگرایی با کشور‌های منطقه و اسلامی به ویژه حوزه تمدن ایران اسلامی.
* تقویت دیپلماسی اقتصادی از طریق حمایت جدی از فعالیت های اقتصادی به ویژه بخش غیردولتی و ایجاد زمینه‌های لازم برای رابطه و حضور بخش مذکور در دیگر کشور‌ها و منطقه جنوب غربی آسیا به ویژه کشور‌های همسایه و اسلامی.
تاکیدات رهبر معظم انقلاب
حضرت آیت ا... خامنه‌ای، سطح همکاری‌های اقتصادی ایران و ارمنستان را بسیار کمتر از ظرفیت های ۲ کشور برشمردند و افزودند: مصوبات و توافق های انجام شده در جریان این سفر باید به طور جدی پیگیری دنبال شود.
دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای، «دیدار نخست وزیر ارمنستان با رهبر انقلاب»، ۸/ ۱۲/ ۱۳۹۷
پیام موضوع برای پیگیری
*حسن همجواری و اشتراکات تمدنی و فرهنگی و تاریخی دو ملت.
*بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با نخست وزیر ارمنستان و اشاره به اینکه، دو کشور با آگاهی از تمام شرایط مرزی و ... و همچنین آسیب ها و خلاءها، طرح‌های کلان و مهمی را برای ایجاد جهش در مناسبات تجاری و ترانزیتی خود در دستور کار قرار داده‌اند و مذاکرات موفق و مهمی را در این خصوص تاکنون داشته اند.
*ایران و ارمنستان به دلیل موقعیت خاص ژئوپلیتیکی که دارند، ظرفیت‌های فراوانی برای همکاری اقتصادی و ترانزیتی در طرح‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دارند. اهمیت نوار مرزی ایران و ارمنستان نیز از این موضوع نشئت می‌گیرد و باید به ارمنستان به عنوان دروازه ورود اقتصاد ایران به منطقه اوراسیا نگریسته شود.
ارزش فراگیری و دربرگیری سند همکاری گسترده ایران با این بلوک اقتصادی اوراسیا با ارزش بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار، می تواند نوید بخش توسعه تعاملات اقتصادی متقابل کشورمان با کشور‌های مختلف دنیا و به خصوص همسایگان باشد؛ به ویژه در شرایطی که دشمنان به دنبال منزوی کردن ایران هستند.
در راستای رسیدن به اهداف سند چشم انداز ۱۴۰۰ و همچنین برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران که یکی از مهمترین موضوعات (همکاری های دوجانبه ایران با کشور‌های منطقه و همسایه) است دستیابی به توافقی دوجانبه در حوزه دیپلماسی اقتصادی و ترانزیتی، برای هر دو کشور حائز اهمیت راهبردی است.
همچنین در بند ۱۱ سیاست های اقتصاد مقاومتی آمده است: توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری‌های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تأمین نیاز‌های ضروری و منابع مالی از خارج، اشاره‌ای به توسعه همکاری با همسایگان ایران را دارد.
سابقه موضوع:
در تاریخ ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ (چهارم دی ۱۳۷۰)، سه ماه پس از استقلال ارمنستان، جمهوری اسلامی ایران این کشور را به رسمیت شناخت. در سال‌های ۲۰۰۰ ـ ۱۹۹۷ / ۱۳۷۹-۱۳۷۶ شاهد کاهش سطح همکاری های اقتصادی دو کشور هستیم که، شاخص مهم آن کاهش حجم روابط تجاری بود. در اسفندماه ۱۳۸۵ /فوریه ۲۰۰۶، خط لوله انتقال گاز ایران به ارمنستان با حضور رؤسای جمهور ایران و ارمنستان افتتاح شد و دو طرف بر روابط دوستانه و گسترش همکاری‌های دوجانبه تأکید کردند. مورد دیگر از همکاری ایران و ارمنستان، طرحی سه جانبه با مشارکت روسیه برای احداث پالایشگاه نفت در خاک ارمنستان است که نفت مورد نیاز آن توسط ایران تأمین خواهد شد.
دیدار مقام معظم رهبری با «سرژ سرکسیان»، رئیس جمهور ارمنستان در ۱۴ آوریل ۲۰۰۹ (۲۵ فروردین ۱۳۸۸) اهمیت زیادی داشت و در پی این دیدار ۸ سند برای گسترش روابط دو کشور به امضاء رسید:
۱ -همکاری در زمینه راه آهن و احداث خط آهن از جمهوری اسلامی ایران به ارمنستان.
۲ -سرمایه گذاری برای احداث نیروگاه آبی تولید برق در رودخانه ارس.
۳ -ایجاد سیستم تجاری آزاد.
۴ -همکاری در زمینه انرژی.
۵ -نظارت به فعالیت بانکی.
۶ -احداث خط لوله برای نقل فرآورده‌های نفتی.
۷ -همکاری در زمینه بیمه.
۸ -گسترش صادرات.
مسئله بر زمین مانده
ارمنستان با توجه به معضلات ژئوپلیتیک به شدت به مواد سوختی و کالا‌های ایران و نیز مسیر ایران برای واردات و صادرات کالا نیازمند است و مسیر ایران برای دسترسی آن کشور به آب های آزاد به طور تقریبی حالتی استثنایی پیدا کرده است.
از سوی دیگر در اختیار گرفتن بازار‌های ارمنستان به عنوان اقدامی درازمدت و پایدار و نه کوتاه مدت، می-تواند تأمین کننده منافع جمهوری اسلامی ایران باشد و توجه به نقش رایزنان بازرگانی در ارمنستان و ارتباط دادن آن‌ها بین تجار ایرانی و بازار پرمصرف این کشور و همچنین به مرحله اجرایی رساندن سند‌های همکاری مشترک می تواند برای دو کشور در کوتاه مدت و دراز مدت حائز اهمیت باشد.
پژوهشگر: علی ظریف