مرثیه‌ای برای فرش همدان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای مرکز همدان، با دستان هنرمندشان مضراب‌هایی به تار‌ها زده می‌شود که صدای آن در دل و جان هرکس می‌پیچید و می‌شود روایتگر قصه زندگی؛ از طبیعت دل انگیز گرفته تا پرندگان زیبا که نغمه سرایی می‌کنند.

این گزارش روایتگر هنری اصیل و صاحبان آن است که مشکلات شان در رج به رج هنرشان خودنمایی می‌کند قصه فرش را می‌گویم.

استان همدان دارای ۴۳ ویژند (برند) فرش است، که ازجمله ویژند‌های معروف آن می‌توان به "پرطاووسی"، "حاج‌خانمی"، "انجلاس " آقا صادقی"، " ماهی"، "مالیچه "، "سوزن"، "کسب و ننج"، "ازندریان"، "شاخ گاوی"و"مهربان" اشاره کرد.

فرش این استان بیشتر تک نقشه‌ای و برخواسته از ذهن بافنده است که با ترکیبی از طرح‌های ساده‌ی هندسی با رنگ و تصاویر دلپذیر همراه شده است.

یکی از واقعیت‌هایی که بارز بودن فرش همدان را گوشزد می‌کند وجود بازار و راسته بازار‌های مرتبط با فرش و نیز چندین کاروانسرا در این شهر است که حکایت از رونق این حرفه در گذشته‌ها دارد؛ البته این روز‌ها هم می‌توان ردپای آن را در بازار فرش همدان با نخ‌های رنگارنگی که در مغازه‌ها آویزان است و یا فرش‌ها و نقشه‌هایی که وجود دارد پیدا کرد هر چند کار و کاسبی دیگر مانند گذشته نیست.

امروزه با وجود اینکه بیشتر جوانان شهر بیکار هستند، اما دل‌ودماغی برای کار در این صنعت نیست. بیشتر؛ بانوان در کنار خانه‌داری، یک دار کوچک قالی به پا کرده‌اند و با بافت فرش یا تابلو فرشی کوچک، به معیشت زندگی شان کمک می‌کنند.

استان همدان دارای ۵۰ هزار نفر بافنده فرش است که از این تعداد ۲۰ هزار نفر دارای کارت قالیبافی هستند و از این افراد ۱۳ هزار نفر شان بیمه تأمین اجتماعی شده‌اند، این افراد سالیانه ۲۰ هزار مترمربع فرش دستبافت تولید می‌کنند که به سبب

کار همین بافنده‌ها همدان یکی از ۷ استان برتر در تولید فرش و فعالیت‌های مرتبط با آن است.

فرش بافان دستمزدشان اندک است
"مریم مقیمی"بافنده فرش می‌گوید: "بافت یک فرش دستباف دست کم ۶ ماه زمان می‌برد، اما هنگام فروش حاصل دسترنج مان تنها ۸ یا ۹ میلیون تومان خریداری می‌شود که از این مقدار هم حدود ۵ میلیون تومان هزینه مواد اولیه مانند نخ است پس در واقع بافت فرش چندان سودی برای بافنده ندارد".

در گذشته هزینه مواد اولیه حدود ۲۰ درصد قیمت یک فرش را شامل می‌شد، اما هم اکنون با گران شدن هزینه‌ها و تورم این عدد به ۶۰ درصد رسیده است واین یعنی چیزی دست بافنده را نمی‌گیرد؛ و از آنجا که بافنده فرش هم توان مالی کافی ندارد، فرش را با قیمت کم می‌فروشد و یا حتی پیش فروش می‌کند که متاسفانه بخش عمده‌ای از سود فرش به جیب دلالان می‌رود.

گران بودن مواد اولیه، خام فروشی مواد اولیه از جمله پشم و نخ به دلالان، تقلب در تولید مواد اولیه مرغوب، استفاده نکردن از فناوری نوین در تولید مواد اولیه و همچنین بازاریابی ضعیف از عمده مشکلات صنعت فرش است.

روزی روزگاری، صادرات فرش دستباف نه تنها در استان همدان بلکه در کشور حرف اول را می‌زد و در هر خانه، کوچه و محله‌ای که قدم می‌زدی این هنر سهم عمده‌ای در اشتغال جوانان، زنان و مردان داشت و می‌شد صدای دفه زدن به دار قالی را شنید این موضوع در همدان آنچنان پررنگ بوده که به این شهر لقب بندر فرش ایران را داده بودند، زیرا فرش‌های سراسر کشور به این استان آورده می‌شد و از اینجا به کشور‌های مختلف صادر می‌شد.

رنگ و روی صادرات فرش رفته است
مقاصد صادرات فرش دستبافت متفاوت بوده است، اما بیشتر صادرات به مقصد اروپا و آمریکا انجام می‌شد که در چند سال اخیر به دلیل تحریم‌ها بازار فرش تحت تأثیر قرارگرفته و ایران هم به دنبال مقصد‌های جدید صادراتی نبوده است.

آنچه پیداست این است که مشکلات فرش تنها به همدان مربوط نمی‌شود بلکه شهر‌های دیگر هم مانند تبریز، قم، کاشان و سنندج با مشکلاتی هم، چون کمبود و گرانی مواد اولیه و نبود بازار روبرو هستند.

این روز‌ها کالایی مانند فرش دستباف به یک کالای لوکس تبدیل شده است و قیمت یک قالی بسته به اندازه، طرح و کیفیتش کمتر از ۱۵ یا ۲۰ میلیون تومان نیست که خرید آن از عهده هرکسی بر نمی‌آید.

اما یکی دیگر از چالش‌های بزرگ فرش دستبافت استان همدان فروش فرش است، اگر بازار رونق بگیرد هر مقدار فرش دستبافت که بازار نیاز داشته باشد نه در همدان بلکه در سراسر کشور تولید می‌شود درواقع بیشتر از هر چیزی این صنعت نیاز به بازرگان و بازاریاب دارد.

بازرگانان فرش به روز نیستند
"حسین بیرامی" "معاون بازرگانی مرکز ملی فرش" با بیان اینکه "بازرگان فرش دستبافت به‌روز نبوده و قدیمی هستند و فعالیت آن‌ها با شرایط جدید اقتصاد و بازار هماهنگ نیست" می‌گوید:" این بازرگانان به دنبال یک جاده صاف برای فعالیت خود هستند که متأسفانه این جاده صاف و هموار در حال حاضر وجود ندارد چراکه در تحریم به سر می‌بریم".

وضعیت تحریم به حدی ما را محدود کرده که بازار‌های جهانی فرش مان را به سختی می‌خرند و به‌ناچار مجبوریم فرش ایران را به نام کشور‌هایی مانند افغانستان و پاکستان صادر کنیم که این امر موجب گمنام ماندن فرش کشورمان می‌شود.

استان همدان به دلیل شرایط آب و هوایی مساعد محل مناسبی برای پرورش دام به خصوص دام سبک است و این موضوع باعث شده تا این استان هم در زمینه تولیدچرم و هم بافت فرش جایگاه ویژه‌ای داشته باشد، اما حالا وضعیت به گونه‌ای شده و کار به جایی رسیده که به دور ریزی پشم رسیده ایم؛ و این موضوع تنها به همدان مربوط نمی‌شود بلکه در شهر‌های مختلف کشور مانند ایلام، کرمانشاه و گلستان نیز شاهد دور ریزی پشم هستیم.

دورریزی پشم با نابودی سرمایه
"ابوالقاسم احمدی" دامدار نهاوندی می‌گوید: " در گذشته این پشم‌ها به نخ تبدیل می‌شد، اما اکنون به دلیل بی رونقی صنعت فرش و نبودن کارخانه‌های ریسندگی این پشم‌ها در طبیعت رها می‌شود که خود باعث آلودگی و آسیب رسیدن به دام‌ها هم می‌شود".

مرثیه صنعت فرش، اما آنجا سوزناک می‌شود که همزمان با دوری ریزی پشم که مواد اولیه بافتن فرش است، پشم مورد نیاز اندک قالی بافان ایران، از دیگر کشور‌ها وارد می‌شود.

این واردات پشم به ایران در حالی است که کشور دارای ۶۴ میلیون راس دام سبک و از این تعداد سهم استان همدان یک میلیون و ۴۰۰ هزار راس است، اما تنها در نیمه اول امسال حدود هزار و ۳۱ تن پشم از کشور‌هایی مانند چین، فرانسه، امارات، استرالیا، نیوزیلند، آلمان و ترکمنستان وارد ایران شده که ارزش آن‌ها حدود ۵ میلیون و ۷۰۳ هزار دلار بوده است.

پشم را می‌توان یک کالای استراتژیک به شمار آورد، زیرا از یک سو رونق و احیای هنر صنعت فرش به آن بستگی دارد و از سوی دیگر از بین بردن این محصول و یا ریختن آن در طبیعت به معنی نابودی سرمایه ملی است مسئله‌ای که می‌شود با کمی مدیریت مانند ساخت و توجه به کارخانه‌های ریسندگی و یا حمایت از دامداران از آن جلوگیری کرد.

حال برای فرش دستباف چه باید کرد، چه راهکاری وجود دارد تا رونق و اشتغال برای این هنر به ارمغان آورد؟!

خوشه فرش در همدان راه اندازی می‌شود
"حمیدرضا متین" "رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان" با اشاره به راه اندازی خوشه فرش در استان، می‌گوید:"این کار برای ساماندهی فعالان عرصه فرش و قالی است که منجر به بهبود و تسهیل روند تولید و صادرات دست بافته‌های استان به عنوان یک هنر صنعت بومی و درآمدزا می‌شود. "

"محمدرضا بادامی" رئیس شرکت شهرک‌های صنعتی با بیان اینکه "در این خوشه به ویژند سازی فرش توجه بسیاری شده است" می‌گوید: "تهیه مواد اولیه، آموزش نیروی ماهر، بازاریابی، فروش و همچنین بهبود صادرات موضوعاتی است که در خوشه صنعت فرش مورد توجه است. "

او می افزاید: "پیش بینی می‌شود با ایجاد این خوشه صنعتی میزان اشتغال در صنعت فرش با ۱۴ هزار نفر افزایش به ۶۴ هزار نفر خواهد رسید".

"حسین بیرامی" "معاون بازرگانی مرکز ملی فرش"، اما دراین باره می‌گوید:" مشکل فرش قوانین بسیار دست و پا گیر است. "
او تعهد ارزی را مشکل صادرات فرش ایران می‌داند و معتقد است: اگر مشکل تعهد ارزی حل شود می‌توان میزان صادرات را ۲ تا ۳ برابر افزایش داد.

"حسین بیرامی" درباره راهکار جلوگیری از دور ریختن پشم نیز می‌گوید: " امتیازاتی در قالب تسهیلات بانکی داده می‌شود تا دامداران و تولیدکنندگان نخ، پشم گوسفندان را تحویل کارخانه‌های ریسندگی دهند".

کلام پایانی
براساس آمار‌ها هم اکنون ۲ میلیون ایرانی در عرصه هنر صنعت فرش دستبافت فعالیت می‌کنند و کارشناسان معتقدند با توجه به اینکه شغل‌های مختلفی، چون دامداری، رنگرزی و بافندگی به صنعت فرش وابسته اند، با یک نگاه جامع اقتصادی می‌توان سهم این صنعت در ایجاد اشتغال و درآمد را بسیار پررنگ‌تر کرد.

در این راستا می‌توان با تقویت بخش اقتصادی سفارت خانه‌ها و همچنین اتاق‌های بازرگانی در راستای معرفی و بازاریابی فرش دستباف گام برداشت.

همچنین جذب سرمایه گذار، آموزش صادرکنندگان و به روز کردن آنان، آموزش جوانان جویای اشتغال، ایجاد کارخانه‌های نخ ریسی و همچنین خرید پشم‌های چیده شده از دامداران اقدامات دیگری است که می‌تواند به رونق فرش دستبافت کمک کرد.

تهیه و تنظیم: لیلا نادعلی فر