دو قطب شمال و جنوب در دو سوی مخالف کره زمین قرار گرفته‌اند و بسیاری از ویژگی‌های قطبی آنها نیز مخالف یکدیگر است. اما به غیر از موقعیت جغرافیایی کاملا متمایزی که دارند، دارای تفاوت‌های اساسی با یکدیگر هستند که اغلب ما از آنها بی‌اطلاعیم.
۱۰. دگردیسی در قطب شمال و جنوب
منطقه آرکتیک (قطب شمال) در ناحیه قطب شمال کره زمین قرار گرفته است و دارای یک چرخه ذوب طبیعی است که طبق آن تقریبا نیمی از لایه‌های یخ در تابستان ذوب می‌شوند و دوباره در زمستان یخ می‌زنند و به اندازه قبلی‌شان برمی‌گردند. مساحت قطب شمال (تنها لایه یخ) در طول زمستان حدودا برابر کل مساحت ایالات‌متحده آمریکاست. البته بر اساس یک مطالعه نگران‌کننده که به‌تازگی انجام شده است، لایه یخ گرینلند (در کشور دانمارک) با ضخامت ۵/۳ کیلومتر سریعا در حال ذوب شدن است و ممکن است نیمی از آن تا انتهای همین سده میلادی از بین برود. در چند مطالعه علمی دیگر ادعا شده است که کمتر از صد سال آینده، تابستان‌های قطب شمال بدون یخ خواهند بود.
از سوی دیگر قاره آنتارکتیکا (قطب جنوب) چنین چرخه ذوب منظمی ندارد و لایه یخ آن در دوازده ماه سال اندازه و شکل خود را حفظ می‌کند. البته مطالعات علمی اخیر نشان داده است که یخ قطب جنوب نیز در حال ذوب شدن است، اما نه به سبب فرایند‌های طبیعی، بلکه به علت تأثیرات گرمایش جهانی. کارشناسان می‌گویند اگر روزی تمام یخ‌های قطب جنوب ذوب شوند (چیزی که در آینده نزدیک اتفاق نخواهد افتاد)، سطح آب دریا‌ها و اقیانوس‌ها ۶۰ متر بالاتر خواهد رفت!
نکته جالب دیگر این است که یخ منطقه قطب شمال سریع‌تر ذوب میشود، زیرا در آب فرو می‌رود و جریان اقیانوس به فرایند ذوب شتاب خواهد بخشید، درحالی‌که بستر منطقه قطب جنوب سنگی است و تحت تأثیر چنین پدیده‌ای قرار نمی‌گیرد (یا تأثیر آن بسیار اندک است).
۹. سوراخ لایه اوزون در قطب شمال و جنوب
بر فراز منطقه قطب جنوب سوراخی در لایه اوزون وجود دارد که اکنون مساحت آن تقریبا سه برابر مساحت ایالات‌متحده (که شامل تمام ایالت‌های آمریکا به علاوه آلاسکا میشود) است. لایه اوزون بالای منطقه قطب شمال نیز هر روز نازک‌تر میشود، اما هنوز هیچ سوراخی در آن به وجود نیامده است. اینجا لازم است بیان کنیم که عبارت سوراخ لایه اوزون به این معنا نیست که واقعا یک شکاف فیزیکی در این لایه ایجاد شود. در واقع این عبارت یک پدیده جوی را توصیف می‌کند که تعریف علمی‌تر آن به این صورت است: یک ماده شیمیایی به نام اوزون در جو کره زمین وجود دارد و از زمین در برابر تابش‌های زیان‌بار خورشیدی محافظت می‌کند؛ در برخی قسمت‌ها که غلطت آن بسیار کم میشود یا کاملاً از بین می‌رود می‌گوییم سوراخی در لایه اوزون ایجاد شده است.
در نیمکره شمالی زمین در مقایسه با نیمکره جنوبی مقدار اوزون کمتری از بین می‌رود، زیرا بالاتر بودن دمای قطب شمال سبب میشود ابر‌های استراتوسفری قطبی که لایه اوزون را نابود می‌کنند تشکیل نشوند. البته دمای لایه جوی استراتوسفر در قطب شمال هم در سال‌های اخیر به‌تدریج کاهش یافته و این امر سبب شده است تا غلظت لایه اوزون آن به‌طور چشمگیری کاهش یابد.
۸. کدام یک از قطب‌ها سردتر است؟
قطب جنوب بسیار سردتر از قطب شمال است. در واقع دمای منطقه قطب جنوب آن‌قدر پایین است که در برخی قسمت‌های این قاره برف‌ها هرگز ذوب نمی‌شوند. میانگین دمای سالانه این ناحیه برابر با ۴۹- درجه سلسیوس است که باعث میشود سردترین مکان روی کره زمین باشد. اما میانگین دمای زمستانی منطقه آرکتیک یا همان قطب شمال ۳۴- درجه سلسیوس است و میانگین تابستانی آن حتی چند درجه از این مقدار نیز گرم‌تر است.
پایین‌ترین دمایی که تا به حال در کره زمین ثبت شده مربوط به ایستگاه تحقیقاتی واستاک نزدیک به منطقه ژئومغناطیسی قطب جنوب بوده است. منطقه قطب شمال تنها از یک لایه یخ تشکیل شده و به همین دلیل است که در برابر تغییرات اقلیمی آسیب بیشتری می‌بیند.
۷. حیات وحش متمایز قطب شمال و جنوب
بیشتر مردم فکر می‌کنند که خرس‌های قطبی و پنگوئنها در یک سکونتگاه مشترک زندگی می‌کنند. اما این باور غلطی است که تبلیغات تلویزیونی و رسانه‌ها ایجاد کرده‌اند. واقعیت این است که پنگوئنها تنها در نیمکره جنوبی زمین و قطب جنوب زندگی می‌کنند و در این قاره خطر حمله هیچ حیوان درنده‌ای کسی را تهدید نمی‌کند. اگر پنگوئنها و خرس‌های قطبی در یک منطقه زندگی می‌کردند، خرس‌ها دیگر نگران منبع غذایی‌شان نبودند. خرس قطبی بزرگ‌ترین درنده زمینی است و گونه بومی نیمکره شمالی محسوب میشود. خرس‌های قطبی بر منطقه شمالی و یخی اقیانوس قطب شمال فرمانروایی می‌کنند و خوک آبی، گاو دریایی و حتی بعضا یک نهنگ متوسط را می‌خورند.
۶. وضعیت متفاوت طلای سیاه در قطب شمال و جنوب
طبق برآورد‌های اداره تحقیقات زمین‌شناسی ایالات‌متحده، تقریبا نیمی از منابع نفتی باقی مانده در جهان زیر لایه یخی قسمت شمالی مدار قطبی جمع شده‌اند. به همین دلیل، روسیه بر بخش عظیمی از منطقه قطب شمال ادعای مالکیت کرده است و قصد دارد منابع خط الراس لومونوسوف (یک برآمدگی دریایی از زیر اقیانوس قطب شمال) را استخراج کند. طول این ناحیه بیش از ۱۸۰۰ کیلومتر است و گفته میشود تا ۱۰ میلیارد تن نفت خام در آن وجود دارد.
ایالات‌متحده نیز مرز‌های قطبی خودش را در قطب شمال مشخص می‌کند و با ارسال یخ‌شکن‌ها قلمروی ایالات‌متحده در نزدیکی آلاسکا را نشانه‌گذاری می‌کند.
احتمالا زیر پوسته قاره‌ای منطقه قطب جنوب، در مناطقی مانند دریای راس نیز منابع نفتی وجود داشته باشد؛ اما بر اساس توافقنامه قطب جنوب، در حال حاضر هرگونه استخراج نفت در این منطقه اکیدا ممنوع است.
۵. کم جمعیت‌ترین سرزمین‌های جهان
برخلاف عکس‌هایی که در آنها می‌بینید کاوشگران جسور پرچم‌هایی را در یخ‌های قطب جنوب فرومی‌برند، قاره قطب جنوب تنها مکان روی کره زمین است که به هیچ‌کس تعلق ندارد. تاکنون هیچ اثری از انسان‌های بومی در آن کشف نشده است و قوانین این منطقه را نیز توافقنامه قاره قطب جنوب تعیین می‌کند. بر اساس این پیمان، از این قلمرو و منابعش تنها می‌توان در راستای اهداف صلح‌آمیز و علمی بهره‌برداری کرد.
برخلاف قطب جنوب، جمعیت قطب شمال حدودا به ۴ میلیون نفر می‌رسد و آنها در دهکده و شهرهایی، چون بارو در ایالت آلاسکا، ترومسو در نروژ و مورمانسک و سالخارد در کشور روسیه زندگی می‌کنند.
همچنین به ندرت کسی پایش را در قلمروی قطب جنوب می‌گذارد و اگر هم افرادی به آنجا بروند، تنها وارد منطقه‌های تحقیقاتی و علمی آن می‌شوند؛ بنابراین زندگی اسکیمو‌ها در قطب جنوب کاری غیرممکن به نظر می‌رسد.
البته جالب است بدانید در شمال شرقی روسیه دره‌ای به نام اویمیاکن وجود دارد که به عنوان سردترین نقطه قابل سکونت زمین شناخته میشود و دمای آن گا‌ها از قطب شمال نیز سردتر میشود.
۴. پوشش برف در قطب شمال و جنوب
جنوبی‌ترین قاره کره زمین یا همان قاره قطب جنوب، ۹۰% از تمام یخ‌های روی زمین را در خود نگه داشته است که این میزان چیزی حدود سه چهارم ذخایر آب شیرین جهان است. به همین خاطر، حتی برخی به این فکر افتاده‌اند که قطعات عظیم یخ قطب جنوب را بِبُرند و با استفاده از آن مشکل بی‌آبی و تشنگی مناطق خشک کره زمین را برطرف کنند. حتی شاهزاده سعودی محمد الفیصل برنامه‌ای ریخت تا یک توده یخی ۱۰۰ میلیون تنی در قطب جنوب را از جایش درآورد و آن را به شبه‌جزیره عربستان منتقل کند. قطب شمال در مقایسه با قطب جنوب مقدار یخ بسیار کمتری دارد.
۳. قاره در برابر اقیانوس
منطقه قطب شمال در اصل یک اقیانوس یخ زده است. برخلاف آن، قطب جنوب یک قاره تمام عیار است و زیر آن یک بستر سنگی و انواع زمین‌ها مانند کوهستان ها، دره‌ها و دریاچه‌های گوناگون وجود دارد که پیرامون آنها را آب اقیانوس در بر گرفته است. در واقع کوه آتش‌فشان فعال و مشهور اِربوس در قاره قطب جنوب قرار دارد.
جالب اینجاست که منطقه قطب شمال با اینکه تنها از یخ ساخته شده است، هم از نظر اجتماعی و هم سیاسی برای کشور‌های فراوانی جذابیت دارد و آنها در آن ادعای مالکیت می‌کنند. کشور‌هایی مانند کانادا، گرینلند (بخشی از دانمارک)، روسیه، ایسلند، نروژ، سوئد، فنلاند و ایالات‌متحده. البته همانطور که پیش‌تر گفتیم، قطب جنوب به هیچ کشوری تعلق ندارد و حتی اسکیمو‌ها نیز تابه‌حال نه در آنجا جمعیتی تشکیل داده‌اند و نه زندگی کرده‌اند بنابراین چیزی به عنوان اسکیمو‌های قطب جنوب وجود ندارد.
۲. گردباد‌های قطبی
نزدیک به قطب‌های جغرافیایی کره زمین پدیده جالبی به نام گردباد قطبی اتفاق می‌افتد، گردباد عظیمی که نزدیک به لبه‌های بالایی و پایینی سیاره ما شکل می‌گیرد. گردباد‌های قطبی در قسمت‌های میانی و بالایی لایه‌های جوی تروپوسفر (وردسپهر) و استراتوسفر (پوشَن‌سپهر) تشکیل می‌شوند.
این گردباد‌ها مناطق قطبی را احاطه می‌کنند و بخشی از «جبهه قطبی» به شمار می‌آیند. جبهه قطبی مرز اقلیمی بین توده هوای منطقه قطبی و توده هوای مناطق مجاور و گرم‌تر در هر دو نیمکره است. گردباد قطبی در قطب جنوب نسبت به قطب شمال قوی‌تر است و بیشتر طول می‌کشد. علتش وجود مناطق وسیع خشکی است که در نواحی مرتفع نیمکره شمالی متمرکز شده‌اند؛ این زمین‌های مرتفع امواج جوی «راسبی» را ایجاد می‌کنند و در نتیجه از شدت گردباد قطبی می‌کاهند. در مقابل، در قطب جنوب عوامل اندکی وجود دارند که بتوانند بر شدت گردباد آن اثرگذار باشند.
۱. میدان مغناطیسی و منابع معدنی
از آنجایی‌که قاره قطب جنوب در اصل خشکی است، در بستر سنگی آن می‌توان مقادیر زیادی مواد معدنی یافت، موادی مانند نیکل، طلا، نقره، پلاتین و آهن. واضح است که چنین چیزی در یخ‌های قطب شمال یافت نمی‌شود.
درباره قطب‌های مغناطیسی زمین باید بگوییم که یکی از آنها نزدیک به جنوب کره زمین و دیگری نزدیک به شمال کره زمین قرار گرفته است. وقتی ما درباره قطب شمال مغناطیسی صحبت می‌کنیم منظورمان همان قطب شمال جغرافیایی است، اما در حقیقت قطب شمال میدان مغناطیسی زمین در نیمکره‌ی جنوبی است و قطب جنوب میدان مغناطیسی زمین در نیمکره‌ی شمالی قرار گرفته است؛ بنابراین قطب‌نماهایمان شمال مغناطیسی را نشان نمی‌دهند، بلکه شمال جغرافیایی کره زمین را نشان می‌دهند. البته قرارداد شده است که شمال مغناطیسی نزدیک به شمال جغرافیایی زمین و جنوب مغناطیسی نزدیک به جنوب جغرافیایی زمین در نظر گرفته شود.
قطب‌های مغناطیسی سیاره زمین دقیقا بر قطب‌های جغرافیایی آن منطبق نیستند، زیرا جهت میدان مغناطیسی زمین در حال تغییر است. برخلاف قطب‌های جغرافیایی، قطب‌های مغناطیسی جابجا می‌شوند و این موضوع برای هر دو قطب مغناطیسی صدق می‌کند. تفاوتشان در این است که قطب شمال مغناطیسی (جنوب میدان مغناطیسی) دیگر کاملا در ناحیه قطب شمال قرار نگرفته است و سالانه ۶۰ تا ۵۵ کیلومتر در جهت نیمکره شرقی حرکت می‌کند. قطب جنوب مغناطیسی (شمال میدان مغناطیسی) هنوز درون قاره قطب جنوب قرار دارد، اما سالانه ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر در جهت غرب حرکت می‌کند.
سخن نهایی
همانطور که مشاهده کردید به ۱۰ تفاوت قطب شمال و جنوب پرداختیم و حقایق جالبی از قطب شمال و جنوب گفتیم که احتمالا از آنها بی‌خبر بودید. در آخر اگر به این دست مطالب علاقه‌مند هستید می‌توانید نگاهی هم به مطلب حقایق جالب خط استوا داشته باشید، در آن مطلب هم مانند آنچه درباره تفاوت قطب شمال و جنوب خواندید به حقایق علمی جالبی می‌پردازیم که در خط استوا وجود دارد.
منبع: listverse