پرورش اسب اصیل ترکمن در استانی که به قطب پرورش آن معروف است طی سال‌های مختلف با فراز و فرود‌هایی همراه بوده است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز گلستان؛ اندامی کشیده دارد، دُمی باریک، سر و گردنی زیبا و شکمی تخت، صحبت از اسب ترکمن یکی از اصیل‌ترین و زیباترین اسبهای دنیاست که نامش جزء هفت حلقه اجداد اسب در دنیا آمده است.
از قدیمی‌ترین آثار به جا مانده از اسب ترکمن می‌توان به تصویر یک اسب ترکمن متعلق به پنج هزار سال پیش اشاره کرد که در یکی از غار‌های ایران یافت شده و هم اکنون به عنوان نشان انجمن ملی اسب ایران ثبت شده است.
بر اساس آنچه در تاریخ نگاشته شده، اجداد اسبهای ترکمن ابتدا در اصطبل‌های سلطنتی قوم ماد پرورش می‌یافته، ولی بعداً در منطقه نسای خراسان گسترش یافته اند.
به سبب بی نظیر بودن اسبهای ترکمن در استقامت و شجاعت، از آن‌ها در غارت‌ها و جنگ‌ها و گریز‌ها استفاده می‌شد.
این اسب در دو گونه "یموت" و "آخال تکه" و یک تیره معروف "چناران" موجود و بومی مناطق شمال شرقی ایران و ترکمن صحرا و ترکمنستان است.
برای پرورش اسب ترکمن در قطب پرورش آن برنامه خاصی وجود ندارد
از گلستان به عنوان قطب پرورش اسب اصیل ترکمن در کشور یاد می‌شود، در واقع اسب اصیل ترکمن به عنوان جواهری در دل ترکمن صحرا است و با سرمایه گذاری برروی آن همچون کشور‌های پیشرفته از این صنعت پولساز بهره برد.
اما پرورش اسب به همین راحتی‌ها هم نیست و مشکلاتی با خود به همراه دارد.
آنه محمد قلیچی یکی پرورش دهندگان اسب ترکمن در استان گلستان است. او ۴۵سر اسب دارد و می‌گوید: این حرفه از پدر بزرگش و به صورت خانوادگی به او به ارث رسیده است.
او گفت: درآمدی که از پرورش و فروش اسب عاید اسب داران ترکمن می‌شود بسیار ناچیز است و حتی مقدار اندکی از مخارج و زحماتی را که آنان برای تولید اسب هایشان صرف می‌کنند را جبران نمی‌کند.
قلیچی ادامه داد: ورود اسبهای خارجی تاثیر بسیار نامطلوبی را بر روند تولید و پرورش اسب در میان ترکمن‌ها داشته است و دیگر کمتر کسی به نگهداری و پرورش این اسب تن در می‌دهد.
او گفت: طی این سال‌ها به اسب ترکمن مجوز صادرات نمی‌دادند و می‌گفتند علت آن حفظ ژنتیک این اسب اصیل است، از مسئولان درخواست می‌کنیم به ما مجوز صادرات دهند لااقل وارداتی در این زمینه نداشته باشند.
قلیچی ادامه داد: هزینه نگهداری از اسب‌ها زیاد است و هر اسب معمولی بین ۲میلیون و ۵۰۰هزار تومان تا ۳میلیون تومان و هر اسب کورسی تا ۴میلیون و ۵۰۰هزار تومان خوراک مصرف می‌کند.
او با بیان اینکه درد مالکان و پرورش دهندگان اسب در استان زیاد است و حمایتی از ما نمی‌شود، افزود: در مسابقات کورس آق قلا، بندر ترکمن و گنبدکاووس تنها یک دور از ۶دور کورس، به اسبهای ترکمن می‌رسد و ما ظرفیت این را داریم که دور‌های بیشتری به اسبهای ما اختصاص پیدا کند.
قلیچی ادامه داد: ۱۲آبان، پانزدهمین دوره اسب زیبای اصیل ترکمن را برگزار کردیم، اما ریالی بودجه تعریف شده از استان به ما اختصاص پیدا نکرده است با کمک فرماندار و رئیس جهادکشاورزی توانستیم با اندک جایزه‌ای این جشنواره ملی برگزار کنیم.
او گفت: از استاندار درخواست می‌کنیم همانند استان خراسان شمالی که هر سال بودجه تعریف شده‌ای به این امر اختصاص می‌دهد در استان هم این اتفاق رخ دهد.
حکیم ایگدری معاون اسبدوانی فدراسیون سوارکاری کشور و دبیر هیئت سوارکاری گلستان در رابطه با مشکلات مربوط به پرورش اسبهای ترکمن در استان گفت: صنعت پرورش اسب صنعتی درآمدزاست، در این راستا علاوه بر مالک برای هر اسب مربی، مهتر و چابک سوار از آن بهره مند می‌شوند البته به شرطی که نهاده‌ها در اختیار مالک قرار گیرد.
ایگدری ادامه داد: ۲عامل هزینه زیاد نگهداری و نبود صادرات عواملی هستند که پرورش و نگه داری از اسب اصیل ترکمن را تحت تاثیر قرار می‌دهند چرا که ممکن است روزی تولیدات داخل استان به اشباع برسد و برای پرورش دهنگان صرفه اقتصادی نداشته باشد.
او افزود: برگزاری پیوسته جشنواره‌های اصیل اسب ترکمن زمینه ایجاد رغبت برای تولید کنندگان را فراهم می‌کند که تولیدات بهتری داشته باشند.
ایگدری ادامه داد: برای تولید و پرورش اسب ترکمن در استان برنامه خاصی تدوین نشده و به خود مالکان این موضوع بر می‌گردد.
اسبهای ترکمن نسبت به اسبهای دو خون و تروبرد از سرعت کمتری در مسابقات برخوردار هستند و بیشتر مناسب بخش استقامت هستند.
ایگدری در رابطه با سهمیه اسبهای ترکمن در کورس گفت: نسبت اسبهای اصیل ترکمن به اسبهای دو خون و تروبرد کمتر است و از این رو نسبت به جمعیت اسب‌ها ظرفیت ۶دور کورس مشخص می‌شود.
ایگدری گفت: مسابقات کورس در استان‌های گلستان، یزد، تهران و کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان به صورت رسمی برگزار می‌شود و در استان‌هایی مانند خراسان شمالی و فارس هم گهگداری کورس برگزار می‌شود.
او افزود: در گلستان اسب ترکمن، دو خون و تروبرد، در خراسان شمالی اسب ترکمن، در کورس تهران اسب ترکمن، تروبرد، دو خون و عرب در مسابقات اسب دوانی شرکت می‌کنند.
اختصاص بودجه خاص به جشنواره اسب اصیل ترکمن در استان خراسان شمالی، گلایه پرورش دهندگان اسب در گلستان را به همراه داشته که آنگونه که باید و شاید به این مسابقات توجه نمی‌شود.
اما سمیعی معاون دام و طیور جهاد کشاورزی گلستان در این رابطه گفت: در خراسان شمالی تولیدات دامی آن به حد و اندازه استان گلستان نیست به همین دلیل منابعی که دارند به سمت اسب سوق داده اند.
او افزود: ما تامین کننده بخش زیادی از گوشت و مرغ کشور هستیم و مجبوریم منابع را به این سمت سوق دهیم.
جمعیت اسبهای اصیل ترکمن طی سالیان مختلف فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. به گفته مسئولان جهاد کشاورزی گلستان جمعیت اسبهای اصیل ترکمن در ۲۰سال گذشته بین ۳۰الی ۴۰سر اسب بیشتر نبود و اگر هم اسبی وجود داشت با نژاد‌های دیگر آمیخته شده و از خلوص خارج شده بود.
جشنواره اسب اصیل ترکمن محلی برای معرفی
برگزاری جشنواره اسب اصیل ترکمن طی سالیان متمادی باعث افزایش آمار اسبهای اصیل ترکمن گلستان شده است.
رحمت الله سمیعی معاون دام و طیور جهادکشاورزی گلستان در این باره گفت: از اوایل سال ۸۰، جشنواره محلی برای شناسایی اسبهای ترکمن در سطح استان برگزار شد.
او افزود: برای اولین دوره جشنواره به سختی توانستیم ۴۰سر اسب اصیل از منطقه جنگلان، کلاله و گنبدکاووس پیدا کنیم و این امر، آغاز توسعه پرورش اسبهای اصیل ترکمن در سطح کشور شد.
سمیعی ادامه داد: حالا شرایط به گونه‌ای رقم خورده است که در جشنواره‌های ملی اسب ترکمن از داور‌های بین المللی بهره می‌بریم و این امر نشان می‌دهد اسب ترکمن به جایگاه واقعی خود رسیده است.
او افزود: در حال حاضر نزدیک به ۷هزار سر اسب اصیل ترکمن در استان وجود دارد که در ۲۰واحد صنعتی پرورش اسب و مراکز نگهداری کوچک و بزرگی پرورش داده می‌شوند.
شناسنامه دار شدن اسبهای اصیل ترکمن
سمیعی ادامه داد: شناسنامه دار شدن اسبهای اصیل ترکمن اقدام خوب دیگری بود که منجر به شناسایی این اسب در سراسر کشور شد.
او گفت: حالا این اسب به مرحله‌ای رسیده است که از خطر انقراض خارج شده و دیگر نگران آن نیستیم، با توجه به حمایت‌هایی که در حال انجام است انتظار داریم بیش از بیش به جایگاه واقعی خودش برسد.
صادرات، درآمدی تضمین شده برای پرورش دهندگان اسب
موضوع قرنطینه در صادرات اسب یکی از مشکلاتی است که سال هاست دست پرورش دهندگان اسبهای اصیل را از درآمد‌های کلان این صنعت کوتاه نگه داشته است. گرچه در سال‌های گذشته صادرات اسب اصیل ترکمن به دلیل حفاظت از ژن اصیل این اسب‌ها ممنوع بود، اما از آن طرف هم برای صادرات فراهم نبود.
اما حالا رئیس فدراسیون سوارکاری در حاشیه جشنواره زیبایی اسب اصیل ترکمن در بجنورد خبر از صادرات اسب و برطرف شدن مشکلات قرنطینه خبر داده و گفته ۳۳راس اسب برای نخستین بار ماه گذشته از ایران صادر شد.
خلیلی افزود: با توجه به اینکه ارزش میانگین هر اسب، ۱۰۰هزار دلار است، می‌تواند یک درآمد تضمین شده برای پرورش دهندگان اسب باشد.
او گفت: وجود تبارنامه اسب ها، داخلی بودن ملزومات پرورش اسب و استقلال از بیگانگان و اشتغالزا بودن تضمینی، از مزیت‌های این صنعت و پیش زمینه‌های رونق اقتصادی کشور است.
ثبت جهانی پرورش و نگهداری اسب ترکمن
در کنار برطرف شدن موضوع قرنطینه برای اسبهای ترکمن، احمد تجری مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان هم خبر داده است؛ پرونده ثبت جهانی "پرورش و نگهداری اسب ترکمن" با همکاری مشترک "ایران و ترکمنستان" درحال آماده شدن است و در ماه‌های آینده به سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) ارسال خواهد شد.
صنعت پرورش اسب در دنیا همیشه به عنوان یک صنعت پولساز و با گردش مالی بالا یاد می‌شود که کشور‌های بسیاری را مانند آمریکا و روسیه برای سرمایه گذاری به سوی این صنعت سوق داده است.
اما صحبت‌های مسئولان جهادکشاورزی نشان می‌دهد تاکنون هزینه‌های انجام شده از سوی مسئولان تنها در راستای حفاظت از اصالت این اسب‌ها و افزایش جمعیت آن‌ها بوده است.
حالا که تعداد اسبهای اصیل ترکمن در گلستان به اندازه‌ای رسیده است که صادرات آن خطری برای انقراضش محسوب نمی‌شود وقت آن رسیده مسئولان استانی اسبهای اصیل ترکمن را به سوی آن سوی مرز‌ها زین کنند تا از این ظرفیت مهم به بهترین شکل ممکن استفاده کنند.
گزارش از مونا محمد قاسمی