روز جهانی کودک بهانه‌ای برای ورود به دنیای کودکان است؛ برای قدم گذاشتن در این دنیا باید سن و سال خود را فراموش کنیم و کودک شویم تا بتوانیم آن‌ها را درک و همراهی کنیم.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز ایلام؛ گاهی دلمان برای کودکی‌ها تنگ می‌شود و روز کودک بیشتر هواییمان می‌کند.
تنـها چیزی که در دنیایمان می‌شکست اسباب بازی‌هایی بود که با هیچ کس قسمتش نمی‌کردیم، روز‌هایی که معنای خداحافـظ تا فردا بود و قهر، قهر تا صد سال هایمان هم یک دقیقه بیشتر طول نمی‌کشید. دنیایی که وقتی حالا به آن فکر می‌کنیم، می‌گوییم، بزرگ‌ترین اشتباه دوران کودکیمان آرزوی بزرگ شدن بود؛ اما من در میان این دنیای شاد و زیبا، کودکانی را می‌بینم که وقتی بزرگ می‌شوند با هیچ کدام از این حرف‌ها همذات پنداری نمی‌کنند. آن‌ها از همان اول مجبور بوده اند بزرگ باشند و نان آور خانواده شوند. کودکان دستفروش و دوره گردی که از دنیای زیبای کودکی تجربه‌ای جز دغدغه‌ی نان ندارند.
من کودکانی را کنار خیابان می‌بینم که در گرما و سرما زیراندازشان تکه کارتونی است که روی آن به خواب رفته اند و دستان زنان و مردانی که کنارشان هستند، نمی‌تواند گرمای نوازش پدر و مادر را به آن‌ها بدهد. به راستی چه کسی می‌تواند حجم غم کودکانی که من و شما را وزن می‌کنند، اندازه بگیرد؟!
شاید هیچ کس نتواند این را درک کند؛ اما در عوض ما خوب بلدیم که برایشان روزی را نامگذاری کنیم.
روزی به نام کودک
دکتر مریم شریف‌نسب، پژوهشگر، درباره‌ی روز جهانی کودک می‌گوید: در خلال جنگ جهانی دوم کودکان بسیاری جان خود را از
در کشور ما نیز در سال ۱۳۷۲ کمیسیونی متشکل از نمایندگان آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و سازمان بهزیستی دور هم جمع شدند و روز ۸ اکتبر (۱۶ مهرماه) به دفتر یونسکو در ایران اعلام شد. پس از موافقت یونسکو و تصویب در شورای فرهنگ عمومی، از سال ۱۳۷۶ روز ۱۶ مهرماه در تقویم رسمی کشور به نام کودک و ۱۶ تا ۲۳ مهر به‌عنوان هفته‌ی کودک ثبت شد.
نامه‌ای به بزرگ تر‌های دنیا با زبان کودکی
قبل از این که از میان این نامگذاری‌ها عبور کنیم به بخشی از تلاش کودکان ایرانی در قالب نامه‌ای با موضوع ایجاد محلی امن برای خود و همنوعانشان که خطاب به جهانیان نوشته اند، اشاره‌ای می‌کنیم، کودکانی که انگار نگاهشان بزرگ‌تر از شناسنامه‌ها دنیای اطرافشان را دیده است؛ آن‌ها گفته اند:
کودک، خانواده و اجتماع
یک جامعه شناس بومی می‌گوید: خوبی و بدیِ جوامع به نوع تربیت کودکان بستگی دارد.
نرگس خشنودی ادامه می‌دهد: این که کودکی با آموزه‌های صحیح فردی و اجتماعی و آرامش روانی تربیت شود در ساختن جامعه‌ای سالم نقش مهمی دارد؛ اما این ارتباط دو سویه است؛ چون از طرف دیگر جامعه هم در تربیت کودک نقش آفرینی می‌کند.
وی می‌افزاید: خانواده نخستین محیطی است که کودک در آن پرورش پیدا می‌کند و این موضوع در رفتار بعدی او مؤثر است؛ اما نقش جامعه در تربیت و شکل گیری شخصیت کودکان چیست؟
اگر در گذشته شخصیت‌ها در محیط کوچک خانواده شکل می‌گرفت و قابل کنترل و مهار بود و والدین نقش بسیار مهم و مستقیمی در تربیت فرزندان داشتند، امروز، اما عوامل تربیتی کاملاً تغییر کرده است.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی می‌افزاید: اگر قبلاً شخصیت آنان در دامن والدین شکل می‌گرفت، امروز این جامعه جهانی و زمانه‌ی معاصر است که در شکل گیری، نقش کلیدی و اساسی ایفا می‌کند.
محیط اجتماعی نقش مهمی در شکل گیری شخصیت افراد دارد. البته در گذشته این فضا به محله و شهر محدود می‌شد؛ اما امروز محیط اجتماعی در دایره جهان معنا می‌شود، زیرا اگر جهان را یک دهکده فرض کنیم که رسانه‌ها و فناوری‌های نوین در آن به گونه‌ای عمل می‌کنند که محدودیت‌های جغرافیایی را از میان بردارند، تعلیم و تربیت و شکل گیری شخصیت براساس آن طرح ریزی می‌شود.
زبان آمار مأیوس کننده است
اما کودکان آسیب‌پذیرترین گروه در هر جامعه‌ای هستند، بنابراین نباید از نیاز‌های آن‌ها به سادگی عبور کرد. روز کودک در سراسر
روز جهانی کودکان تنها برای جشن گرفتن و شادی آن‌ها نیست، بلکه هدف از نامگذاری و برنامه‌های آن آگاهی بخشی به کسانی است که در سراسر جهان خشونت را در قالب سوء استفاده، استثمار و تبعیض تجربه کرده‌اند یا آن را به وجود آورده‌اند. در برخی کشو‌ها کودکان به عنوان کارگر مورد استفاده قرار می‌گیرند یا مشغول زندگی در خیابان‌ها هستند. در حال حاضر، بیش از ۱۵۳ میلیون کودکِ بین ۵ تا ۱۴ سال در جهان و در ایران ۳ تا ۷ میلیون نفر کودک مجبور به کار کردن هستند.
مدیرکل بهزیستی استان ایلام هم می‌گوید: ۲۱۰ مورد کودک کار در این استان شناسایی شده که بیشتر این آمار مربوط به شهر ایلام است.
تهدید‌های بیرون از خانه، در انتظار کودکان کار
اما در حالی که نداشتن جا و مکانی امن برای این افراد مشکل جدی مسئولان عنوان می‌شود و از پذیرششان سر باز می‌زنند، در خیابان‌های شهر عده‌ای منتظر جذب آن‌ها در محیطی نا امن هستند؛ کودکانی که با وسوسه‌ی بوی نان در گرداب آسیب‌های اجتماعی می‌افتند.
"حسن - ۸ ساله" با لحنی بچگانه در حالی که با دستان کوچکش سرِ بنای یک ساختمان، مشغول چیدن آجر است، می‌گوید: مدرسه که به خاطر کرونا تعطیل شد، پدرم من را برای کار کردن فرستاد؛ چون خودش کمردرد دارد و نمی‌تواند از جایش بلند شود.
حسن در پاسخ به این سؤال که آیا کار کردن در شرایط کرونایی برای بچه‌ای به سن و سال او نگران کننده نیست، می‌گوید: چرا، اتفاقاً هم خودم و هم خانواده ام از این بابت نگرانیم، ولی چیزی که بیشتر باعث ترس و دلهره ام می‌شود، فضای تهدید کننده‌ی جامعه است.
با تعجب منظورش را از گفتن این جمله می‌پرسم و او در جواب می‌گوید: گاهی بعضی از افراد خلافکار به من پیشنهاد کار‌های غیرقانونی و قاچاق و فروش مواد مخدر و قرص‌های روان گردان می‌دهند و می‌گویند هم از کاری که می‌کنی راحت‌تر است و هم چند برابر آن درآمد دارد.
من به خاطر نوع تربیت خانوادگی ام قبول نکردم، ولی یکی از دوستانم که پدرش معتاد بود و کار کردن خیلی برایش سخت بود، قبول کرد و رفت.
از او می‌پرسم کار ساختمانی برای شما چطور، سخت نیست؟
حسن در حالی که دست‌های خاک آلودش از شدت سرما سرخ شده است، می‌گوید: خیلی سخت است، ولی وقتی به خانواده ام
رئیس اورژانس اجتماعی کشور با اعلام این که جمعیت کودکان کار در خیابان، قابل شمارش نیست،می‌گوید: براساس اطلاعات سازمان‌های مردم‌نهاد در تهران نزدیک به ۴ هزار کودک زباله‌گرد وجود دارد.
محمودعلی‌گو می‌افزاید: کودکان کار در ایران به ۳ دسته کودکان کار کارگاهی، کودکان‌کار در خیابان و کودکان زباله‌گرد تقسیم می‌شوند.
به زعم یک پزشک عمومی، چالش‌های جسمی نیز، از جمله چالش‌های اثرگذار بر کودک کار به حساب می‌آید. کودکان کار، به دلیل کار در سنین کودکی، چه در کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، با آسیب‌های متعدد جسمی روبه رو خواهند شد. آن‌ها کار به دلیل اشتغال به کار‌های بیشماری مانند کار در کوره پزخانه ها، کار بر سر چهارراه ها، کار‌های سنگین در کارگاه ها، حمل بار و ... در معرض انواع آسیب‌های جسمانی قرار دارند.
" احسان زاده " می‌افزاید: بسیاری از این کودکان در سنین میان سالی، انواع بیماری‌های جسمی مانند درد مفاصل، مشکلات مربوط به ستون فقرات و دیگر بیماری‌ها را تجربه خواهند کرد. از سویی دیگر، این کودکان به دلیل مشکلات اقتصادی به مشکل سوء تغذیه و عوارض ناشی از آن مانند کم خونی، تورم غده تیروئید، بیماری‌های کبدی و ... دچار می‌شوند.
| سال‌هاست که شاهد ارائه طرح‌های مختلف برای جمع‌آوری کودکان کار هستیم؛ اما تا به امروز هیچ‌یک از این طرح‌ها نتوانسته به صورت کامل مثمرثمر واقع شود، چراکه بنا به اظهارنظر کارشناسان هریک از طرح‌های مورد بحث تنها تاثیر مقطعی داشته و در مقابل، باعث افزایش آمار کودکان کار خیابانی به صورت زیرزمینی شده است؛ اتفاقی که می‌تواند تبعات منفی گسترده‌تری را نیز به‌دنبال داشته باشد. پُر واضح است که ارائه طرح‌های کارشناسی نشده خود باعث فعالیت زیرزمینی کودکان کار می‌شود؛ موضوعی که زمینه‌ساز بروز مشکلات بیشتری برای کودکان کار خواهد شد. |
فضایی مجازی، تهدید جدی دنیای حقیقی کودکان
به زعم یک کارشناس ارشد روان شناسی، این مسأله و در کنار آن شیوع ویروس کرونا و افزایش استفاده از فضای مجازی که نقش مؤثری در تولید، انتشار و انتقال اطلاعات داشته، سطح دسترسی به محتوای آنلاین برای اقشار مختلف جامعه از جمله کودکان را افزایش داده است.
"پرستو عزیزی" می‌افزاید: در عین حال این شرایط بستری برای محدود شدن یا نقض حقوق افراد ایجاد کرده است. در این میان حقوق کودکان به عنوان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه بیشتر در معرض تعرض و سوء استفاده است.
کودکان امروز زمان زیادی را برای فعالیت‌های آموزشی، تفریحی و سرگرمی در اینترنت و دنیای دیجیتال سپری می‌کنند و در معرض خطر‌ها و تهدید‌های بسیاری نیز قرار می‌گیرند. در این فضا که آسیب‌های متعددی کودکان و نوجوانان را در فضای مجازی تهدید می‌کند، موضوع صیانت از حقوق کودک و نوجوان در فضای مجازی، مسأله‌ای مهم و در خور توجه است که باید از سوی دولت‌ها و سایر نهاد‌های دولتی و مدنی و سایر متولیان امور کودکان مورد حمایت ویژه قرار گیرد.
کودکان اصلی‌ترین کاربران فضای مجازی
عزیزی تشریح می‌کند: براساس تحقیقات صورت گرفته، امروز اصلی‌ترین مصرف‌کننده فضای مجازی، افراد زیر ۱۸ سال هستند
وی با اشاره به اهمیت نظارت برکودکان و نوجوانان در فضای مجازی، ادامه داد: قانون «کوپا»، قانون حفاظت از کودکان آنلاین و مربوط به سال ۱۹۹۸ است؛ نکته مهم این قانون، تأکید بر ممانعت و پرهیز جدی کودکان در استفاده از نمایشگر‌ها مانند موبایل، لپ‌تاپ، تلویزیون و ... دارد.
استفاده از اینترنت نیز محدود است به گونه‌ای که در آمریکا استفاده از اینترنت برای نوجوان زیر ۱۶ سال، کاملاً غیرقانونی است؛ اگر پدر و مادری در این خصوص کوتاهی کنند، حضانت فرزند از آن‌ها گرفته می‌شود؛ البته این موضوع به آن معنا نیست که نوجوانان به اطلاعات ارزشمند دسترسی نداشته باشند؛ بلکه آن‌ها با استفاده از موتور‌های جست وجو و مرورگر خاص خود و مبتنی بر جنسیت، سن و شرایط جغرافیایی محل اقامت و محتوای متناسب با خود فعالیت می‌کنند.
وی با اشاره به اهمیت توجه به آسیب‌های فضای مجازی، می‌گوید: یکی از کلیدی‌ترین آسیب‌هایی که ریشه اصلی فساد را در نوجوانان ایجاد کرده، افراط در استفاده از رسانه‌هاست وبزهکاری، تنبلی، اشتباه اطلاعاتی و سطحی شدن اطلاعات، سواد تصنعی و غریبگی با کتابخوانی است؛ عوارضی که ریشه آن را باید در مصرف افراطی از فضا‌های مجازی جستجو کرد. اگر چیزی به اسم «رژیم مصرف رسانه‌ای» که کلید واژه و کف هرم آموزش سواد رسانه است را به نوجوان بدهیم، او دیگر اصلی‌ترین بخش زندگی را در استفاده زیاد از فضای رسانه‌ای صرف نمی‌کند.
این فعال اجتماعی تأکید می‌کند: امروزه بیشتر نوجوانان که در استفاده از رسانه‌ها، افراطی عمل می‌کنند؛ بعد از گذر از این دوران و در مرحله ورود به بازار کار، شاهد آن هستیم که عملاً تنها مصرف‌کننده رسانه‌ای بوده‌اند و چیزی به نام تولید رسانه وجود ندارد و تعداد بسیار اندکی از آن‌ها به سمت بازی و انیمیشن‌سازی رفته اند.
روز جهانی کودک بهانه‌ای برای ورود به دنیای کودکان است؛ برای قدم گذاشتن در این دنیا باید سن و سال خود را فراموش کنیم و کودک شویم تا بتوانیم آن‌ها را درک و همراهی کنیم؛ و به یاد داشته باشیم که «آینده» را همین کسانی می‌سازند که «امروز» کودک نامیده می‌شوند، کودکانی که اگر «امروز» خوب دیده شوند و خوب زندگی کنند، «فردا» می‌توانند روز‌هایی خوب و خوش را به ما و جامعه نوید بدهند.
نویسنده: زهرا پوراسماعیل