روایتی از کاهش بارندگی تا وضعیت ناپایدار و بحرانی منابع آبی در استان یزد.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، حکایت این روز‌های یزد، حکایت عطش است و کم آبی. داغی که سالهاست به دل کویرنشینان نشسته است و هر روز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. شمال و جنوب و شرق و غرب، از هر طرف وارد شوی، بیابان می‌بینی و کویری که فقط سراب را به تو نشان می‌دهد.
حکایت دردناک خشکسالی و کم آبی خطه کویر که برخی روز‌ها با بی آبی، دردناکتر هم می‌شود. آری حکایت مردمان یزد، داستان و افسانه‌ای قدیمی نیست. مربوط به فصل سرد و گرم سال هم نمی‌شود. برخی روز‌ها شدتش بیشتر است و برخی روز‌ها داغ کمتری را به دل مردم می‌گذارد.
بیست سالی است که خشکسالی همه مناطق ایران را در برگرفته است. شدت و ضعف آن در برخی مناطق بیشتر و در برخی مناطق کمتر است، اما اینجا در دل فلات مرکزی ایران، یزد، که بعنوان کم بارش‌ترین استان کشور هم قلمداد می‌شود، شرایط به گونه‌ای دیگر است. کویرنشینان یزد سالهاست که طعم کم آبی و خشکسالی را چشیده اند.
یزد، دومین استان کم بارش کشور
جدیدترین آمار بارندگی کشور نشان می‌دهد در سال آبی جاری ، بیشترین میزان بارش در استان لرستان به ثبت رسیده است، اما وقتی به سراغ کم بارش‌ترین مناطق کشور می‌رویم، ابتدا نام استان سیستان و بلوچستان به چشم می‌خورد و پس از آن استان یزد. بر این اساس سیستان و بلوچستان با ۹۱، استان یزد با ۱۱۱ میلی متر و خراسان جنوبی هم با ۱۴۳ میلی متر بعنوان کم بارش‌ترین استان‌های کشور، گزارش شده اند.
آمار و ارقامی که از تهدید منابع آبی استان یزد خبر می‌دهد و زنگ خطری است بر نابودی آب‌های زیرزمینی و آبخوان‌های استان یزد.
مدیرکل هواشناسی استان یزد با بیان اینکه این استان یکی از خشک‌ترین فصل‌های بهار چند سال اخیر را تجربه کرده است، می‌گوید: میانگین بارندگی در فصل بهار امسال حدود ۱۰ میلیمتر بوده است که این میزان نسبت به بلندمدت، ۶۲ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
رضا برهانی میانگین بارندگی در سال زراعی جاری را ۶۴ میلیمتر عنوان می‌کند و می‌افزاید: میانگین بارندگی در بلندمدت برای استان یزد، ۹۳ میلیمتر است که این عدد، کاهش ۳۱ درصدی بارندگی را نشان می‌دهد.
او می‌گوید: متوسط بارندگی در فصل زراعی سالجاری در کشور، ۱۰۴ میلیمتر است که بارندگی‌های امسال یزد، حدود ۴۰ درصد کمتر از این میزان بوده و حتی نسبت به متوسط بارندگی بلندمدت کشور، ۴۲ درصد کاهش داشته است.
وخامت حال آبخوان‌های یزد
میزان بارش سالانه در ایران ۲۳۰ تا ۲۴۰ میلیمتر است و بنا به گفته کارشناسان پتانسیل تبخیر در بیشتر نقاط کشورمان، چهار برابر بارش است، اما در استان یزد متوسط بارندگی ۶۵ میلیمتر و میزان تبخیر سالانه هم به دلیل وجود عرصه‌های بیابانی حدود سه تا چهار هزار میلیمتر گزارش شده است. مسئله‌ای که زخم خشکسالی را عمیق‌تر می‌کند.
محمدمهدی جوادیان زاده مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان یزد می‌گوید: با کاهش بارش‌ها و به تبع آن کاهش روان آب‌های استان، سفره‌های آب زیرزمینی هم متاثر می‌شود به گونه‌ای که باعث بیلان منفی سفره‌ها و کاهش میزان ذخیره آب در آبخوان‌ها خواهد شد.
معاون شرکت آب منطقه‌ای یزد هم با اشاره به کاهش جریان ورودی آب‌های زیرزمینی، می‌گوید: متاسفانه بخش عمده بارندگی‌ها تبخیر و از دسترس خارج و تنها بخشی از روان آب‌ها وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود که این امر خشکسالی‌های مداوم و برداشت بیش از توان، فاجعه خشکسالی را دوچندان می‌کند.
منصوری می‌افزاید: وقتی مصرف بیش از سرانه آب تجدیدپذیر است، از سفره‌های آب زیرزمینی بهره برداری که باعث از بین رفتن آب سفره ها، نشست زمین و فرآیند برگشت ناپذیری می‌شود.
به گفته وی، در منطقه رستاق شهرستان اشکذر، تا ۱۲ سانتیمتر نشست زمین گزارش و در شهرستان ابرکوه هم نشست زمین منجر به ایجاد ۳۳ فروچاله شده که این امر از یک فرایند برگشت ناپذیر در سفره‌های زیرزمینی حکایت دارد.
وضعیت بحرانی منابع آبی یزد
خشکسالی‌های چند سال گذشته باعث شده بخش مهمی از منابع تامین آب استان یزد، خشک یا دچار کاهش آبدهی شدید شود. هم اکنون آب بخش‌های کشاورزی، شرب و صنعت یزد از سه هزار و ۶۰۰ حلقه چاه کشاورزی تامین می‌شود که بنا به گفته جوادیان زاده مدیرعامل آب منطقه‌ای استان یزد، هم اکنون وضعیت منابع آب ۱۶ دشت ناپایدار است و دشت‌های یزد-اردکان و ابرکوه هم در وضعیت بحرانی قرار دارد.
جوادیان زاده می‌گوید: از ۴۰۴ منبع آبی تامین کننده آب روستا‌های استان یزد هم بیش از ۱۰۰ منبع خشک و یکصد منبع دیگر هم در آستانه خشک شدن است مسئله‌ای که باعث شده تا بیش از ۶۰۰ روستا خالی از سکنه شوند و آب بیش از ۳۶۰ روستا هم بوسیله تانکر تامین شود.
از دیگر سو، وضعیت قنات‌های استان یزد هم نامساعد است. طبق گفته سرپرست مدیریت آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد بیش از دو هزار و ۶۰۰ رشته قنات در استان یزد وجود دارد که مجموع تخلیه سالیانه آب از آن حدود ۱۶۶ میلیون متر مکعب در سال (۹۸-۹۹) برآورد شده و این در حالی است که در آمار سال ۱۳۷۷ متوسط آبدهی قنوات استان بیش از چهار لیتر در ثانیه گزارش شده بود.
بشارتی با اشاره به عوامل کم آبی قنوات استان یزد گفت: کاهش بارندگی و مرمت نشدن به موقع قنات‌ها و همچنین حفر چاه‌های غیرمجاز در حریم قنت‌ها از دلایل کاهش آبدهی و خشکیدگی قناتهاست.
به گفته وی، کمی بارش و خشکسالی‌های اخیر یک سوم قنوات استان یزد را خشک کرده و دو سوم دیگر این قنات‌ها هم با کاهش آبدهی ۴۰ تا ۸۰ درصدی روبرو شده است.
آبی که در یزد کیمیاست
اصغر ریاضتی با بیان اینکه نیاز آبی استان یزد، سه هزار و ۷۰۰ لیتر در ثانیه است، می‌افزاید: آب چاه‌های موجود، معمولا شور و تلخ است و کیفیت لازم برای شرب را ندارد. اگرچه آب تامین شده از خط انتقالی اصفهان به صورت کامل تامین کننده نیاز آب شرب استان نیست، ولی پس از اختلاط با آب چاهها، با کیفیتی در حد استاندارد به منازل تزریق می‌شود.
او می‌افزاید: در صورت نبود خط اول انتقال آب به یزد، امکان تامین آب شرب مردم استان یزد وجود ندارد.
نویسنده: سیده سکینه میرطاهری