هنرِ دستِ آخرین نسل کمانداران فارس در کوچه پس کوچه‌های تنگ و تاریک زمان لگدمال می‌شود.
پیرمرد با کوبش پشته بر کمان، پنبه‌ها را از هم باز می‌کند و زیر لب می‌خواند :
چه کج رفتاری ای چرخ! چه بد کرداری ای چرخ!
سر کین داری ای چرخ! نه دین داری، نه آیین داری ای چرخ!
دست‌های پیر و چروکیده، اما زنده‌ی پیرمرد حلاج در کارگاه خسته اش در تکاپوی احیای هنر نیمه جان نمدمالی است .
دستانی خسته با رگ هایی برآماسیده که به دور از هیاهوی دنیای مدرن، زخمه بر کمان حلاجی می زند تا بر تار و پودِ پشم نقشی از زندگی بنشاند
نقشی دیده نواز از هنر اصیل این آب و خاک.
نمدمالی یکی از کهن‌ترین صنایع دستی بومی اهالی فارس است.ساده ترین کف پوش دست ساز بشر که از در هم تنیدن الیاف و آب و توان بازو جان می گیرد .
دستمایه ای برگرفته از دل طبیعت با نقوش ساده و مینیمال .
نمدمالی قصه امروز و دیروز نیست هنری است به قدمت 25 قرن که با تار و پود پارسِ کهن، گره خورده و سال هاست بر بستر خانه‌ها ، خوش نشسته است.
قدیمی‌ترین نمونه‌هایی که از این صنعت به دست آمده، از گورهای تپه مانندی در پازیریک آسیای مرکزی متعلق به ایران دوره هخامنشی است که به حالت یخ زده مانده‌است .
پوشش و کلاه ملتزمان پارسی و مهمانان مادی در نقش برجسته‌های تخت جمشید در هزاره اول پیش از میلاد ، حکایت از خاستگاه و عمر دیر سال این نوع دست بافته دارد .
نمدهای ایران، در هر منطقه از این سرزمین، حکایتی دارند كه با شكل های تجریدی(Abstraction) و نمادین(Symbolic) و رنگ های برگرفته از طبیعت، بخشی از فرهنگ هنرهای عامیانه ما را تشكیل می دهند.
نمد در ایران از زمان های قدیم به عنوان لباس، كلاه و خیمه و زیرانداز به كار می رفته است.
نمدمال با عشق تمام به كار، همراه با حركات موزون و دلنشین دست و پا و خواندن شعرهای لطیف و موزون خستگی مفرط ناشی از كار مداوم را از تن خسته خود بیرون می كند و به انتظار تولد دستمایه تلاش خود می نشیند. دستمایه ای كه نقش های رنگارنگ طبیعی جلوه ای از طبیعت زیبا را با نقوش ساده و صمیمی به بینندگان نشان می دهد تا منظر زیبای صنعت دست بشر را نظاره گر باشد.
از آن جا که فارس یکی از مهمترین مراکز دامپروری کشور به شمار می رود و پشم گوسفند که ماده اولیه نمد است به وفور در این استان تولید می شود، هنرمندان فارس در این هنر هم دستی بر آتش دارند .
حسین پور کارشناس میراث فرهنگی می گوید : تا 15 سال پیش، نمدمالی در مناطق روستایی و شهری فارس رواج بسیار داشته وطرح و نقوش نمدهای این منطقه از بی نظیرترین نقوش از جهات تنوع و تعدد در هنرهای سنتی کشور به شمار می رفته است .
تهیه و ساخت نمد در شمال فارس همچنان به صورت سنتی صورت می‌گیرد و هنرمندان واساتید آباده و بوانات با نقش و نگار و دستان توانمند و هنرمندانه خود بدان روح تازه‌ای می‌بخشیدند.
به گفته وی ، نقوش نمدهای تولیدی فارس، رازی سر به مهر دارد که با شکل‌ها و رنگ‌های برگرفته از طبیعت، بخشی از فرهنگ هنر عامیانه را روایت می کند . دستمایه ای که نقش های رنگارنگ طبیعی جلوه ای از طبیعت زیبا را با نقوش ساده و صمیمی به بینندگان نشان می دهد.
استاد شریفی از آخرین نسل کمانداران فارس، سال هاست که دستان پرتوانش را در قوام‌بخشی هنر نمدمالی به کار گرفته و با تار کمان حلاجی‌ش نغمه‌آفرینی می‌کند تا این هنر اصیل ایرانیان را آب حیات بخشد .
او در حجره کوچک و نمورش می کوشد از زرینه، سیمینه ، گنجشک و زیگزاگ نقشی بر پشم بنشاند تا هنری که دست ساخته گذشتگان بوده همچنان پابرجا بماند و آن را برای نسل‌های بعد از خود ماندگار کند.
بوی پشم گوسفند فضای کارگاه کوچکش را را پر کرده و نقوش چشم‌نواز و زیبای این هنر بر دیواره‌های کاه گلی خودنمایی می‌کند از خس و خس نفس های استاد دیرینه کار، عمق سختی این هنر را حس می‌کنی و ارزش آن برایت چندین برابر می‌شود.
پیرمرد که این هنر را از پدر خود به ارث برده با صدای خش دار و گرفته اش از زیر و بم ساخت نمد می گوید .
تهیه پشم گوسفند از بازار .
زدن پشم و بازکردن تارهای پشم .
قالب زنی نمد . در این مرحله بسته به نوع نمد که زیرانداز باشد و یا تن پوش پشم زده شده را در محلی که از باد و باران مصون باشد بر روی گونی و یا کرباس پهن می کنند.
پیاده سازی نقش و طرح بر روی پشم . در این مرحله بر روی کار مورد نظر را با پشم سفید یا سیاه کامل می پوشانند.تا جایی که حدود نیم تا یک متر روی آن پشم می ریزند. ریختن آب داغ یا محلول آب و صابون بر روی نمد تا تمام تار های پشم در هم تنیده شوند.
مرحله نهایی ساخت نمد . پشم ها را همراه با پارچه یا حصیری که زیر آن است لوله می کنند و به شکل یک استوانه در می آورند و با طناب محکم می بندند و سپس یک یا چند نفر همزمان با دست یا پا با فشار زیاد آن را می مالند.در این مرحله پشم های خیس خورده با فشاری که بر آن ها وارد می شود کاملا به هم می چسبند .
پیرمرد برایم از زخم های دست و درد زانو و مفاصل و سختی های کارش می گوید ، سختی هایی که در کنار نداشتن درآمد ، حضور جوانان را در این رشته کم رنگ کرده است.
صنعت نمد مالي زير مشت هاي كالاي نامرغوب خارجی
استاد شریفی که از سن 10 سالگی در کنار پدرش به این هنر به‌عنوان شغل و منبع درآمد روی آورده است و با درهم تنیدن پشم‌ها و ایجاد نقش و نگارهای زیبا امرار معاش می‌کند معتقد است در سال های اخیر تعطیلی پی در پی کارگاه های صنایع دستی، مشکلات تهیه مواد اولیه و ورود کالاهای نامرغوب خارجی از جمله چینی این هنر بومی را به حاشیه رانده است.
مرتضی شاگرد کهنه کار آقای شریفی از خواص نمد می گوید که رطوبت را از خود عبور نمی‌دهد و عایق بسیار مناسبی برای سرما و گرما است.
به گفته او نمد از استحکام قابل ملاحظه‌ای برخوردار است و عمر زیادی می‌کند. خاصیت ایمنی بخشی (محافظتی) قابل توجهی دارد و نیش گزندگان و چنگ و دندان درندگان در آن کارساز نیست.
او که سال هاست از نمدمالی امرار معاش می کند آن را هنری مناسب از لحاظ تهیه ابزار کار و مواد اولیه ساده و قابل دسترس دانسته و می گوید: کسانی که بخواهند در این حوزه وارد شوند، می‌توانند با توجه به ارزانی و فراوانی مواد اولیه به راحتی به این شغل و هنر بپردازند.
به گفته او برای تولید یک قطعه نمد معمولا یک روز زمان لازم است و نمد مالان اغلب به صورت دو نفری کار می‌کنند.
مرتضی می گوید امروزه بیشتر از نمد به عنوان یک شیء تزئینی استفاده می شود و بسیاری از دوستداران هنر و کسانی که نسبت به هنرهای سنتی دارای دید وسیعی هستند آن را در بهترین جای خانه شان پهن می کنند .
نمد مالی هنری که نفس‌هایش به شماره افتاده است
بهمنی کارشناس صنایع دستی فارس از حال ناخوش این هنر در فارس می گوید .
به گفته وی در شیراز کمتر از 10 کارگاه و در کل استان کمتر از 50 حجره و کارگاه فعال نمدمالی وجود دارد .
بهمنی می گوید : درآمد کم و پیشرفت تکنولوژی و کم شدن تمایل مردم به خرید تولیدات نمدی، فعالیت کارگاه های نمدمالی را کم کرده و این هنر را در آستانه منسوخ شدن قرار داده است.
وی به لزوم برنامه ریزی برای رونق صنایع دستی از جمله نمدمالی اشاره کرده و می گوید : فراهم کردن تسهیلات برای ایجاد و توسعه شرکت های تعاونی صنایع دستی، ترویج هنرهای دستی و ایجاد تحول و تنوع در طرح ها و تولیدات صنایع دستی با حفظ اصالت ملی و محلی و توسعه موارد مصرف آن، اعطای وام و اعتبار به صنعتگران مربوطه به منظور خرید مواد اولیه، تهیه و تغییر ابزار کار و توسعه و نوسازی کارگاه ها و ایجاد یا توسعه مراکز فروش صنایع دستی از راهکارهای احیای این هنر نیمه جان است .
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس از تلاش برای احیای هنر نمدمالی در استان خبر داده و می گوید : با برنامه ریزی‌های انجام شده ،شناسایی علاقمندان به این هنر، استفاده از توان بخش خصوصی و برپایی دوره‌های آموزشی و کارگاهی این هنر سنتی جانی تازه می گیرد و امید است به زود‌ی این هنر گرفته رونق و در چرخه تولید و صادرات قرار گیرد.
زاهدیان نژاد با بیان این که در راستای احیای این هنر اصیل، نمدملی سپیدان در فهرست میراث ناملموس فارس به ثبت رسیده است می افزاید : در چند سال اخیر بیش از ۲۰ محصول صنایع دستی منسوخ شده در استان فارس احیا شده و به مرحله تولید رسیده است.
شیشه گری فوتی سنتی، اویی بافی، جاجیم بافی، طلا سازی سنتی، شیشه درمه بافی و رشته دوره چین بافی، دلوچه دوزی کازرون، مسگری و چاقو سازی نی ریز، معرق، معرق کاشی، دواتگری و رشته میناکاری بخشی از رشته‌های احیا شده در استان فارس هستند.
زاهدیان نژاد با بیان این که ۱۲۰ رشته صنایع دستی از گذشته در استان فارس وجود داشته که هم اینک از این تعداد بیش از ۸۵ رشته فعال است می گوید : بنا به تعریف شورای احیا و باز زنده سازی رشته‌های صنایع دستی، اگر در رشته هنری، تولیدات به زیر ۵ کارگاه فعال برسد، عنوان منسوخ شده به آن رشته تعلق می‌گیرد.
بصیری کارشناس میراث فرهنگی نیز معتقد است افزایش تولید، ایجاد رقابت بین تولیدکنندگان، تمایل به تولید انبوه و کاهش قیمت تمام شده‌ی محصول می‌تواند نمد و صنایع دستی دیگر را وارد سبد کالای همه خانوار‌ها کند و بر رونق بیشتر این صنعت بیافزاید.
کورسوی امید سوسو می زند
وقتی هنر و تجربه با ذوق و خلاقیت و كلك هنرپرداز جوانی در می آمیزد، نقش های دلفریب گل و مرغ جان می گیرد و احیاگر هنر صنعت بومی می شود
فاطمه باقری‌زاده، دانش آموخته رشته فرش از علاقمندان به هنر نمدمالی است که با خلاقیتش موفق به اجرای طرح گل و مرغ ایرانی بر روی نمد شده است.
این هنرمند شیرازی که نشان ملی مرغوبیت صنایع‌دستی را از وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز کسب کرده می گوید: در هنرش از موتیف و نقش‌مایه دست بافته‌های فارس و هنر رودوزی و دوخت سنتی بر روی نمد استفاده کرده است.
در این اثر ابتدا طرح گل و مرغ با استفاده از ۴۰ رنگ از پشم‌های رنگی حلاجی شده مرینوس بر روی نمد پیاده و سپس با سایه‌پردازی‌های دقیق و ظریف با روش نمد سوزنی (کچه) طرح را بر زمینه نمد اجرا کرده است.
زاهدیان‌نژاد معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس در این خصوص می گوید : با توجه به اینکه خلاقیت و نوآوری طرح، نقش و رنگ در نمدمالی چندان قابل‌توجه و چشمگیر نیست، خلاقیت و نوآوری این بانوی هنرمند در طراحی هنر نمدمالی می‌تواند طراوت و جذابیت خاصی به این رشته هنری بخشیده و سبب احیا و رونق این هنر سنتی و جذب علاقه‌مندان بیشتری شود.
مریم شس