آنغوزه، گیاه ارزشمندِ ایران، سالهاست قربانیِ خام فروشی است در حالی که با فرآوری آن می‌توان ۵۰ برابر ارز وارد کشور کرد چیزی حدود ۷۰ هزار بشکه نفت.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز اصفهان؛ آنغوزه، گنجی ناشناخته در دل طبیعت است که کاوش و یافتنش با رنج و زحمت کویرنشینان عجین شده، مردانی که رنج می‌برند، اما گنجِ با ارزش شان، ارزان به آن سوی مرز‌ها تاراج بُرده می‌شود.
آنغوزه، گمنامِ پرخاصیت
حسین حسینی پژوهشگر گیاهان دارویی و معطر توضیحات بیشتری از ویژگی‌های این گیاه می‌دهد: آنغوزه گیاهی حدود ده ساله، از تیره چتریان که از سال سوم و چهارم حدود ۵۰ گرم شیره و صمغ از ریشه غده‌ای آن برداشت می‌شود.
او با بیان اینکه زمان رویش این گیاه اواخر زمستان تا اواسط بهار است و در سال آخر گل و بذر می‌دهد اضافه می‌کند: از تیغ زدن ریشه آنغوزه شیرابه‌ای شیری رنگ بدست می‌آید که به صورت توده‌ای با بویی شبیه گوگرد و دارای مزه‌ای تلخ است.
گنج با رنجِ طبیعت
با آقا «غضنفر» پنجاه و چند ساله از اهالی روستای جندق راهی این منطقه می‌شویم. او نقشه رسیدن به گنج بارزش طبیعت کویر را می‌داند و می‌گوید: باید به دل بیابان زد و از مسیر‌های سخت‌گذر و سنگلاخی عبور کرد تا به گنج رسید.
تقریباً به نزدیکی ارتفاعات رشیدکوه می‌رسیم، محلی‌های دیگر هم به این بیابان خشک و گرم قدم نهاده‌اند. آنان در یک روز کامل وجب به وجب بیابان را گز می‌کنند تا بوته‌های آنغوزه که شیره خوبی دارند را پیدا کنند.
او مسیر ۱۵۰۰ متری را طی می‌کند تا به یکی از بوته‌های این گیاه ارزشمند برسد، اما حالا چگونه این گنج را از دل طبیعت باید بیرون آورد؟ آقاغضنفر می‌گوید:آنچه در برداشت گیاه از همه مهم‌تر است تجربه و مهارت است و نا آشنایی با اصول تیغ‌زنی، علاوه بر کاهش میزان برداشت می‌تواند صدمات جبران ناپذیری به گیاه وارد کند.
"آقا جواد"دیگر بهره بردار جندقی هم می‌گوید: در اوایل خرداد با گذاشتن سنگی در محل رویش آنغوزه را نشانه گذاری و سپس در بالا و پایین گیاه برای مقابله با آفتاب سوزان، باد و حمله حیوانات جونده سایبانی ایجاد می‌کنیم.
او می‌گوید: مهمترین مرحله، تیغ‌زنی برای برداشت شیره است که از اواسط تابستان به مدت دو ماه هر چند روز یک بار در قسمت طوقه گیاه با مهارت خاصی انجام می‌شود.
آنغوزه ایران سرآمد در جهان
رویشگاه‌های ایران بهترین شرایط اقلیمی را برای رشد آنغوزه دارد. این گیاه در حدود یک میلیون هکتار از مراتع طبیعی کشور رشد می‌کند.
آبتین میرطالبی می‌افزاید: اصفهان با ۱۲۸ هزار هکتار، رتبه سومِ آنغوزه شیرین در کشور را با حدود سالانه ۵ تا۱۰ تن شیره دارد و خورو بیابانک قطب برداشت آنغوزه در این استان است.
به گفته مهدی آخوند رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خوروبیابانک این گیاه در ۱۰۰ هزار هکتار از مراتع جندق، باغ زیار، عروسان و کوره گز می‌روید و ۵۰۰ خانوار با برداشت آن تامین معاش می‌کنند.
مقصد آنغوزه خور کجاست؟
بهره برداران خور و بیابانکی با چهره‌های آفتاب سوخته و دستان پینه بسته، حالا بعد از سه ماه تلاش در دلِ کویر برای کشف گنجِ
آقا غضنفر که با این‌همه زحمت ، گنج به این باارزشی را برداشت کرده از یک چیز گله دارد آن هم حضور دلالان که باعث شده قیمتی که محصول را از بهره‌بردار می‌خرند، بسیار پایین باشد.
او مقصدِ اولیه این گنج ارزشمند را هم در حالی که آنغوزه‌های خشک شده را درون گونی می‌ریزد به ما می‌دهد و می‌گوید: تمامی آنغوزه برداشتی در شهرستان خور و بیابانک راهی طبس می‌شود.
به نام ایران، به کام هند
برای یافتنِ مقصدِ نهایی آنغوزه ، راهی طبس در استان خراسان جنوبی می‌شویم و ۱۹۰ کیلومتری را از خور فاصله گرفتیم تا ببینیم سرنوشت آنغوزه خور و بیابانک به کجا ختم می‌شود.
با کمی پرس و جو یکی از انبار‌های صادراتی آنغوزه را پیدا می‌کنیم. انباری در حاشیه شهر طبس که حدود ۳۰ تن از این گنج با ارزش در آن نگهداری می‌شود؛ بوی تندی فضای انبار را پر کرده، انباری تاریک و پر از بشکه‌ها و گونی‌های شیره و کشته آنغوزه.
اینجا یکی از انبار‌های بزرگ صادرات آنغوزه در کشور است، صاحب انبار سابقه ۸۰ ساله صادرات آنغوزه را دارد، او از این محصول با نام طلای سفید یاد می‌کند و می‌گوید: تمام آنغوزه جمع‌آوری شده به صورت خام در بشکه‌های پلاستیکی به هند صادر می‌شود چراکه این کشور تابع بسته‌بندی شیک و مناسب نیست.
اسدالله عاجز می‌گوید: به تاجران هندی برای صادرات محصول فرآوری شده آنغوزه پیشنهاد‌های زیادی دادم، اما آنان فقط طالب خام این گیاه اند.
عاجز در ادامه از قاچاق آنغوزه هم برای ما می‌گوید اینکه این گنج با ارزش علاوه بر خام فروشی غیرقانونی به افغانستان صادر و از انجا راهی هند می‌شود.
البته علاوه بر انبار آقای عاجز، چند انبار دیگر هم در طبس محل نگهداری آنغوزه است. با پرس‌وجو یکی دیگر از این انبار‌ها را پیدا می‌کنیم. آقای قصاب زاده هم که ۳۰ سالی است کارش صادرت این گنج باارزش است می‌گوید: در این انبار شیره‌های آنغوزه در بشکه‌های ۵۰ تا ۶۰ لیتری جمع‌آوری و به بندرعباس ارسال و کشته‌های آن در کیسه‌های ۳۵ کیلویی بسته‌بندی و صادر می‌شود.
او ادامه می‌دهد: عمده شیره صادراتی این گیاه از هندوستان راهی کشور‌های بزرگ صنعتی می‌شود.
چرا آنغوزه ارزآور خام فروشی می‌شود
سالانه حدود ۲۰۰ تن آنغوزه خام از کشور ما صادر می‌شود که سود آن حدود۱۰۰ هزار دلار است، اما به گفته میرطالبی رئیس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان اگر این محصول فرآوری و سپس صادر شود ۵۰ برابرِ خام‌فروشی سود دارد یعنی چیزی حدود پنج میلیون دلار معادل ۷۰ هزار بشکه نفت.
آقای قصاب زاده از دیگر صادرکنندگان آنغوزه هم با اشاره به اینکه خام فروشی این محصول هم به‌خاطر کرونا و البته تحریم‌ها دچار مشکل شده می‌گوید: آنغوزه در کشور فرآوری نشده و البته محصول فرآوری را هم هندوستان نمی‌خرد.
اما آقای میرطالبی رییس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان معتقد است: دولت نمی‌تواند این تعهد را بدهد و صادرکننده باید خود برای محصول نهایی در کشور هدف بازار فروش پیدا کند.
حسن محمدیان سرپرست اداره منابع طبیعی و آبخیزداری طبس هم می‌گوید: ارزش افزوده آنغوزه درفرآوری است و حالا درآمد اصلی را فقط سرمایه‌گذار و دلال‌ها می‌برند.
آنغوزه ایران نمونه ندارد
به واسطه صادرکنندگان ایرانی، با یکی از تجار هندی که سال‌ها مشتری آنغوزه ایرانی است آشنا می‌شویم. آقای راجی ساهبی ۴۲ سال
این تاجر هندی ادامه می‌دهد: بخشی از این محصول در صنایع غذایی داخلی هند و بخشی به کشور‌های اروپایی صادر می‌شود.
به گفته ساهبی، در کشورش کارخانه‌های داروسازی و فرآوری محصول آنغوزه احداث شده و محصول نهایی برندسازی و به کشور‌های اروپایی صادر می‌شود.
هندوستان با فرآوری این محصول، ارزش اقتصادی آن را تا ۵۰ برابر افزایش می‌دهد و ارزآوری چند برابری نصیب خود می‌کند.
جای آنغوزه در صنعت دارو سازی کشور کجاست؟
صنعت گیاهان دارویی را در عرصه جهانی، اقتصادی نوظهور، پویا و بسیار سود ده می‌دانند و کشور‌های مختلف در حال سرمایه گذاری در این حوزه اند، از آنغوزه بیش از ۶۰ نوع علف کش و ۶۰۰ نوع دارو به دست می‌آید، اما شرکت‌های دارویی ایران چقدر از این گنج باارزش برای تولید محصول خود استفاده می‌کنند؟
پروفسور معطر، درمان درد دندان، ضد تشنج، ضد کرم، رفع تنبلی روده و دفع آفات گیاهی در دامپزشکی را از کاربرد‌های آنغوزه می‌داند و می‌گوید: این گیاه حاوی ۲۰ درصد اسانس، ۶۰ درصد رزین و ۳۰ درصد صمغ است که هر کدام می‌تواند به‌صورت محصولی خاص فرآوری شود.
پروفسور معطر در پاسخ به سوال ما در زمینه فرآوری این گیاه در این شرکت داروسازی می‌گوید: درحال‌حاضر داروی آماده‌ای نداریم، ولی در مرحله ساخت دارو برای نمونه اسپری‌های تنفسی هستیم.
یکی دیگر از محققان ایرانی در شرکت باریج اسانس کاشان هم برای مقابله با خام‌فروشی و تولید ثروت از این گیاه تحقیقاتش را آغاز کرده و بخشی ازتلاش علمی اش را هم به مرحله عملیاتی رسانده است.
این پژوهشگر اصفهانی با اشاره به تنوع گسترده مصرف آنغوزه در دنیا می‌افزاید: از گل و شیره آن در صنایع غذایی برای نمونه شکلات، نوشابه، سس و چاشنی استفاده می‌شود.
آقای مظاهری با بیان اینکه پسماند اسانس آنغوزه در ایران دور ریخته می‌شود ادامه می‌دهد: در خارج از کشور محصولات مختلفی از پسماند این گیاه تولید می‌شود.
فرآوری آنغوزه، صنعتی دست یافتنی در کشور
مراتع ایران زمین، سالهاست پرده از گنج‌های نهفته خود افکنده و آنغوزه یکی از این گنجینه‌های بی نظیرِ طبیعت است، اما ۹۵ درصد آن خام به آن سوی مرز‌ها برده می‌شود. رئیس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان با اشاره به اینکه ما در زنجیره ارزش
بی شک تجاری سازی آنغوزه در کشور، راهبرد معیشتی مهم برای توسعه اقتصادی، بهبود درآمد و استاندارد‌های زندگی است و علاوه بر حفظ ذخایر مرتعی آن با تولید و پراکنش بذر با فرآوری بر مبنای پژوهش و شناخت بازار و نیاز‌های مشتری، می‌توان از این گنجینه ارزشمند طبیعی برای ارزآوری و اشتغالزایی به خوبی بهره برد که البته دستیابی به این مهم نیازمند فراهم کردن زیرساخت‌های لازم است تا جلو‌ی خروجِ خام و ارزان این گنج خدادی از کشور و بازگرداندن آن در قالب محصولات فراوری شده با چند برابر قیمت گرفته شود و با تجاری سازی آن بتوان درآمدی معادل نصف درآمد حاصل از نفت را به دست آورد.
نگارنده:مرضیه قاسمی
بنده فروشنده انغوزه هستم ؟
خریدار تماس بگیره
۰۹۰۵۸۷۶۱۱۰۷