قد معیار خوبی برای ارزیابی رشد و سلامت کودک است و امروزه کوتاهی قد به یکی از علل شایع مراجعه به متخصصان غدد و اطفال تبدیل شده است.
هر چند قد هر فرد به شدت تحت تاثیر وراثت قرار دارد، اما تاثیر عواملی نظیر ویتامین‌ها و مواد معدنی بر افزایش رشد قدی به اثبات رسیده است و امتحانش نه تنها ضرر ندارد، بلکه چندین و چند فایده هم خواهد داشت.
ژنتیک، نقش مهمی در افزایش قد دارد
قد معیار خوبی برای ارزیابی رشد و سلامت کودک است و امروزه کوتاهی قد به یکی از علل شایع مراجعه به متخصصان غدد و اطفال تبدیل شده است. جالب است بدانید قد هر فرد نه فقط روی سلامت روانی-اجتماعی وی بلکه روی رفاه اجتماعی اش در دوره بزرگسالی نیز تاثیر گذار خواهد بود. به زعم بسیاری از پزشکان و متخصصان، این ویژگی‌های ژنتیکی هر کودک است که رشد قدی وی را در آینده رقم میزند.
جالب است بدانید رشد قدی از دوران جنینی آغاز می‌شود و تا زمان بلوغ ادامه دارد. با فرا رسیدن دوران بلوغ صفحات استخوانی به تدریج بسته شده و رشد قدی نیز متوقف می‌شود. به طور متوسط در زمان بلوغ حدود ۳۰ تا ۳۵ سانتی متر به قد پسر‌ها و حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر به قد دختر‌ها اضافه می‌شود. تاثیر عوامل ژنتیکی بر رشد قدی آنقدر زیاد است که بعضی‌ها متوسط رشد قدی کودک را بر اساس قد والدینش تخمین می‌زنند. در واقع فرمول ساده‌ای برای این کار وجود دارد. اگر فرزندتان پسر است، میانگین قد خود و همسرتان را با عدد ۶.۵ جمع بزنید و اگر فرزندتان دختر است، میانگین قد خود و همسرتان را از عدد ۶.۵ کم کنید تا ببینید فرزندتان چقدر قد خواهد کشید.
هر چند ژنتیک عامل مهمی در رشد قدی است، اما مطالعات متعدد نشان می‌دهد که تنها بازیگر این میدان نبوده و عوامل دیگری نیز می‌توانند بر رشد قدی فرد موثر باشند. بر اساس یکی از این مطالعات، بعضی از هورمون‌ها می‌توانند رشد ۲۶ استخوان و بخش غضروفی ۶۲ استخوان دیگر را تحریک کنند، بنابراین تحریک غده هیپوفیز که در تولید این هورمون‌ها نقش دارد می‌تواند بر افزایش قد تاثیر داشته باشد. از طرف دیگر عوامل تغذیه‌ای بخصوص ریز مغذی‌ها نیز می‌توانند شما را بلندقد‌تر از آن چیزی کنند که ژنتیک برایتان رقم زده است.
ریز مغذی‌های موثر در افزایش قد
کلسیم
همان طور که ساختن یک آپارتمان یا برج، بدون تیرآهن، ممکن نیست، استخوان‌ها نیز بدون وجود کلسیم رشد نمی‌کنند؛ بنابراین مصرف روزانه کلسیم برای رشد قدی کودکان موثر است. این ماده معدنی مهم در شیر، ماست، کشک، گردو، بادام، تخمه آفتابگردان، کلم، کنجد و ... وجود دارد. با این حال لبنیات مهم‌ترین منبع کلسیم محسوب می‌شود، به شرطی که از نوع کم چربش باشد، زیرا هر چه میزان چربی کمتر باشد، جذب کلسیم بیشتر خواهد شد. از طرف دیگر مصرف بیش از حد لبنیات در طول روز با استفاده سر خود از مکمل کلسیم باعث بلند قد شدن کودک نمی‌شود، بلکه باعث بسته شدن زودرس صفحات استخوانی شده و عارضه چاقی را که یکی از عوامل کوتاه قدی است بدنبال دارد.
روی
روی یکی دیگر از این مغذی‌های مهمی است که در غده هیپوفیز و در گرانول‌های مترشحه هورمون رشد وجود دارد و کمبود آن نه فقط سیستم عصبی مرکزی و ایمنی را تحت تاثیر قرار می‌دهد بلکه سیستم عضلانی-اسکلتی را مختل کرده و باعث کاهش رشد و کوتاه قدی می‌شود. نتیجه مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۰ در ایران انجام شد حاکی از آن است که سطح سرمی روی در مناطقی از کشور که کمبود این عنصر معدنی در آن شایع نیست، با میزان رشد قدی کودکان زیر ۱۵ سال ارتباط دارد.
بسیاری از والدین امروزی با مراجعه به مطب متخصصان اطفال، تغذیه و غدد، برای افزایش قد فرزندشان، تقاضای مکمل روی می‌کنند و حواسشان به افزایش دادن این عنصر در رژیم غذایی کودک نیست در حالی که این ریز مغذی در ماهی‌ها و غذا‌های دریایی، جوانه ها، عدس، لبنیات، نخود فرنگی، گوشت قرمز، غلات کامل و ... به وفور یافت می‌شود.
ویتامین D
ویتامین D یکی از مهم‌ترین ویتامین‌های مورد نیاز بدن است که جذب و استفاده سلول‌های بدن از کلسیم به شدت به آن وابسته است. ماهی آزاد یا تن، جگر، پنیر، تخم مرغ و ... از منابع خوب این ویتامنی محسوب می‌شوند. اما نور آفتاب حرف اول را در تامین ویتامین D مورد نیاز بدن میزند.
منیزیم
کلسیم، برای فعالیت، به ویتامین D نیاز دارد و عملکرد ویتامین D هم در نبود منیزیم، مختل می‌شود. منیزیم، یکی از اجزای اصلی استخوان سازی است. آرد کامل گندم، برنج سبوس دار، تخمه آفتابگردان، مغز دانه‌ها و ... از منابع مهم منیزیم هستند. متاسفانه مصرف بالای نمک و سدیم که در رژیم غذایی کودکان امروزی بسیار شایع است باعث دفع منیزیم از بدن می‌گردد.
ویتامین A
این ویتامین نه فقط در فرایند بینایی و عملکرد صحیح سیستم ایمنی بلکه در رشد و ترمیم استخوان‌ها نیز دخالت دارد. البته مصرف مکمل این ویتامین بدون دستور پزشک نه فقط کمکی به رفع کوتاهی قد نمی‌کند بلکه ممکن است باعث مسمومیت کودک شود.
این نکته مهم را نیز به خاطر داشته باشید که بهترین سن برای مراجعه به متخصصان تغذیه برای افزایش قد حوالی ۸ سالگی در دختران و حوالی ۱۲ سالگی در پسران است.
هورمون رشد و نقش آن در افزایش قد
اگرچه در اکثر موارد، کوتاه قدی ناشی از عوامل فیزیولوژیک مثل کوتاه قدی سرشتی و کوتاه قدی فامیلیال است، اما کمبود هورمون رشد نیز ممکن است یکی از علل مطرح در این زمینه باشد. کمبود این هورمون از مهم‌ترین علل اندوکرین کوتاه قدی است که اگر به موقع درمان نشود باعث کوتاه قدی شدید در دوران بزرگسالی خواهد شد. این اختلال به دوصورت مادرزادی و اکتسابی ایجاد می‌شود، مثلا نوع اکتسابی آن ناشی از بدخیمی، تروما، مننژیت، پرتودرمانی و ... است. حالا مهم‌ترین سوال این است که ایا استفاده از این هورمون می‌تواند همه کوتاه قد‌ها را به آرزویشان که چندسانتی متر قد کشیدن است، برساند؟ مسلما نه. استفاده از هورمون رشد برای افزایش رشد قدی تنها در مواردی موثر و نتیجه بخش است که کودک به هر دلیلی با کمبود این هورمون در بدنش مواجه باشد. البته در این صورت نیز باید هورمون درمانی از سنین پایین مثلا از حوالی ۴، ۵ سالگی آغاز شود تا بهترین نتیجه را در بر داشته باشد. چرا که هورمون درمانی در دختران پس از آغاز عادت ماهانه، دیگر نمی‌تواند آنقدر‌ها موثر واقع شده و باعث افزایش قد شود.