دادخواهی در پرونده‌های کیفری با شکوائیه شروع می‌شود، شکوائیه درخواست فرد متضرر از جرم است که از مرجع انتظامی یا دادسرا تنظیم می‌شود.
شکایتی که در مرحله اول تنظیم می‌شود همانند دادخواست حقوقی باید جامع و کامل باشد تا مراجع مربوطه را طی رسیدگی به دعوا سردرگم نکند. علاوه بر این، چون شکواییه‌ها ابتدا به دادسرا و کلانتری برای رسیدگی ادعا‌های فرد شاکی فرستاده می‌شود، بهتر است در تنظیم آن نکاتی رعایت شود تا روند رسیدگی به آن سریع‌تر انجام شده و به دادگاه تقدیم شود.
در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا اصول پایه‌ای و نکات مهمی را که باید در نوشتن و طرح شکواییه رعایت کنید را به شما گوشزد کنیم.
اصول پایه‌ای که برای طرح شکواییه باید از آن آگاه باشید
مانند تمام درخواست‌های قانونی، طرح شکایت نیز شرایط عمومی و پایه‌ای دارد که همه افرادی که تمایل به طرح شکایت دارند باید مشمول آن باشند؛ در غیر این صورت شکواییه مورد تأیید دادسرا نخواهد بود. این موارد پایه‌ای شامل موارد زیر است:
1٫٫ اهلیت داشتن شاکی
در جرائمی که پیگیری و تعقیب آن مشروط به شکایت فرد ضرردیده (شاکی) باشد، شخص باید در زمینه شکایت خود دارای اهلیت باشد. به این معنی که به سن لازم رسیده و عاقل باشد (سفیه نباشد). سن لازم برای دختران ۹ سالگی و برای پسران ۱۵ سالگی (که همان سن واجب شدن تکلیف است) مشخص شده، اما معمولاً روال عملی دادگاه از سن ۱۸ سالگی به بعد انجام می‌شود. با این وجود شاکی (چه دختر و چه پسر) اگر هنوز به سن ۱۸ سالگی نرسیده باشد، باید شکایت خود را از طریق یک قیم یا، ولی مطرح کند.
۲٫ شکایت شاکی
در بسیاری از پرونده‌ها که جرم فاقد جنبه‌های عمومی است و تنها با شکایت فرد شاکی و زیان‌دیده آغاز و پیگیری می‌شود (مانند توهین، فحاشی، افترا و…)، حتماً باید شکواییه از سمت شاکی مطرح شود تا موضوع دعوا در دادسرا و دادگاه مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد. در غیر این صورت دادسرا و یا کلانتری وظیفه‌ای در قبال پیگیری دعوا نخواهد داشت. در این پرونده‌ها موضوع شکایت ضایع شدن “حق‌الناس” است و شاکی نیز شاکی خصوصی محسوب می‌شود.
۳٫ اعلام دعوا از طریق ضابطان دادگستری
همان طور که گفتیم برخی از جرائم مشهود که توسط ضابطان دادگستری نیز مشاهده می‌گردد، توسط خود دادسرا و بدون شکایت شاکی خصوصی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این روال برای جرائم عمومی و غیر قابل گذشت و با اعلام ضابطین دادگستری پیگیری و دنبال می‌شود. در حال حاضر از لحاظ قانونی ضابطین دادگستری به مأموران نیروی انتظامی اطلاق می‌شود. اما در برخی موارد خاص، نیروی بسیج مقاومت و نیروی سپاه پاسداران نیز ضابطین دادگستری محسوب می‌شوند. در این نوع دعاوی موضوع شکایت ضایع شدن “حق الله” است که در آن ضرر و زیان جامعه مطرح است. در این پرونده‌ها شاکی خصوصی وجود ندارد و شاکی در واقع دادگستری و دادگاه به نمایندگی از عموم مردم است.
۴٫ تنظیم شکواییه برای شروع یک دعوای کیفری
طبق قانون ۶۸ قانون آیین دادرسی کیفری، برای شروع یک دعوای کیفری تنظیم شکواییه کافی است و قاضی نمی‌تواند از پیگیری آن سر باز زند.
۵٫ مشخصات شکواییه
شکواییه می‌تواند از سوی خود فرد شاکی یا وکیل وی تنظیم شود که در هر صورت باید یک سری موارد پایه‌ای حتماً در آن ذکر شود. این موارد شامل: ۱٫ نام و نام خانوادگی، نام پدر و نشانی دقیق شاکی، ۲٫ موضوع شکایت و ذکر تاریخ و محل وقوع جرم، ۳٫ ضرر و زیان مالی که به مدعی خصوصی وارد شده و مورد مطالبه است، ۴٫ ارائه ادله، اسامی و مشخصات شهود و مطلعین از دعوا در صورت امکان، ۵٫ مشخصات و نشانی فرد مشتکی (متهم یا فردی که از او شکایت شده) در صورت امکان
۶٫ شکایت کتبی یا شفاهی
طبق ماده ۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری، قضات و ضابطان دادگستری موظفند که حتی در خارج از وقت مقرر اداری شکایت کتبی یا شفاهی شاکی را قبول کنند. شکایت شفاهی در صورت جلسه قید می‌شود و به امضای شاکی می‌رسد.
نکات مهمی که باید در طرح شکایت بدانید و رعایت کنید
در شکایات کیفری و رسیدگی به دادخواست تنها تنظیم شکایت کافی نیست. زیرا اثبات جرم در این گونه شکایات مراحل بیشتر و سخت‌تری را پشت سر می‌گذارد که دائماً به پیگیری و رسیدگی نیاز دارد. در ادامه نکاتی که باید در مورد طرح شکایت و مراحل پس از آن بدانید را با هم بررسی می‌کنیم.
• همان طور که گفتیم، شکواییه قبل از رسیدن به دادگاه توسط دادسرا و کلانتری بررسی می‌شود. به همین دلیل برای طرح شکایت بهتر است آن را نزد کلانتری و یا دادسرایی که جرم در حوزه آن رخ داده است مراجعه کنید. زیرا در این صورت بررسی ادله، اسناد و شواهد و اظهارات شاهدان دعوا به دقت و سرعت بیشتر انجام خواهد شد.
• در دعوا‌های کیفری اثبات جرم مجرم و متهم شناخته شدن فرد مشتکی (فردی که از او شکایت شده) تنها در دادگاه صورت نمی‌گیرد. بلکه ابتدا شما باید در محضر قاضی دادسرا مجرم بودن طرف دعوای خود را اثبات کنید و او را متقاعد کنید، تا کیفرخواست از سوی دادگاه برای پیگیری جرمی که مشتکی انجام داده صادر شده و مراتب آن نیز به دادگاه ارائه شود. در دادگاه نیز روند اثبات جرم با ادله و شواهد اجرا می‌شود.
• اگر قاضی دادگاه بر اساس شواهد، مدارک و اسناد ادعای شما و نیز درخواست دادسرا را مورد قبول قرار دهد، دیگر نیازی به ادله دیگر نیست و قاضی اقدام به صدور حکم می‌کند. اما این انتهای ماجرای دعاوی کیفری نیست، زیرا در اکثر موارد فرد مشتکی نیز درخواست تجدیدنظر خواهد کرد که در این صورت پرونده در دادگاهی دیگر مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
• پرونده‌های کیفری اگر حتی در شرایطی در دادسرای حوزه‌ای که جرم در آن اتفاق نیفتاده بررسی شوند، در مرحله دادگاه به دادگاه حوزه وقوع جرم فرستاده شده و در آن محل بررسی خواهد شد. اگر متهم در حوزه‌های قضایی مختلفی جرم مرتکب شده باشد، پرونده در دادگاهی که مهم‌ترین جرم در حوزه آن صورت گرفته است پیگیری می‌شود.
• در مواردی خاص که سن متهم کمتر از ۱۸ سال باشد، پرونده در دادسرا و دادگاه‌های اطفال رسیدگی می‌شود. جرائم نظامیان و یا روحانیان نیز در دادگاه‌های مخصوص به همین حوزه رسیدگی خواهد شد.
مراحل رسیدگی به شکواییه و دعاوی کیفری چگونه است؟
شکواییههای کیفری معمولاً روال و روند طولانی‌تری را نسبت به دادخواست‌های حقوقی طی می‌کنند. زیرا اثبات یک جرم سخت‌تر از اثبات دعاوی حقوقی است و مراحل بیشتری را پشت سر می‌گذارد. دلیل این سختی بیشتر نیز تعیین مجازات برای مشتکی در صورت مجرم شناخته شدن او است. به همین دلیل بررسی پرونده‌های کیفری از حساسیت و دقت بیشتری برخوردار است تا در آن حق‌الناس و عدالت در مورد هر دو طرف دعوا رعایت شود.
شکواییه
همان طور اشاره شد، شکواییه در ابتدا به دادسرا و با تأیید مراجع قضایی دادسرا به دادگاه فرستاده می‌شود. در این مرحله که از پیچیدگی خاصی نیز برخوردار است، شما باید به واسطه شواهد و ادله‌ای که در دست دارید و با استناد به مواد قوانین کیفری، جرم طرف دعوای خود را به اثبات برسانید. در جریان پیگیری پرونده به احتمال زیاد به تنظیم لایحه و درخواست نیاز دارید که در این صورت بهتر است با یک وکیل باتجربه مشورت کنید و از او کمک بخواهید.
پس از بررسی ادله و شواهد اگر جرم متهم اثبات شود و ضرر و زیان فرد شاکی نیز محرز باشد، قاضی رأی نهایی را صادر می‌کند. اما این رأی معمولاً با درخواست تجدید نظر از سوی فرد متهم یا مشتکی روبه‌رو می‌شود. در این صورت پرونده به دادگاهی دیگر و به قاضی یا قضات دیگری سپرده می‌شود تا نظر آن‌ها نیز در این پرونده اتخاذ شود. در صورتی که رأی دادگاه تجدید نظر نیز با رأی اولیه یکی باشد، متهم مجازات سنگین‌تری از قبل خواهد داشت. اما اگر جرم وی از نظر دادگاه تجدید نظر اثبات نشود، مشتکی می‌تواند از فرد شاکی اعاده حیثیت و غرامت کند.