یکی از حمایت‌های دولت از کشاورزان نخل دار، خرید تضمینی خرماست.
همه مردم خطه جنوب از نخل و محصول شیرین آن خاطره دارند وبه مزه این میوه شیرین و پر کالری عادت کرده اند. اما این محصول شیرین حاصل دسترنج نخلدارانی است که با سختی‌های فراوان نخل‌های خود را از حوادث روزگار مصون نگاه داشته اند تا بتوانند قوت لایموت خود و خانواده شان را فراهم کنند.
نخل‌های جنوب زخم دیده، اما استوار
خشکسالی، شور شدن آب رودخانه‌های اروند و بهمن شیر، آفت درخت نخل و نیز ملخ، همه و همه دست به دست هم داده اند تا نخل‌های سربرافراشته این خطه را به نابودی بکشانند، ولی تنها چیزی که این نخل‌ها را همچنان برافراشته نگاه داشته است همت بالا و تلاش بی همتای نخل داران این خطه از کشور است. خطه‌ای که قطب تولید خرمای کشور محسوب میشود.
بد نیست بدانیم که به گفته حسن دشتی نژاد رییس اداره جهاد کشاورزی شهرستان آبادان، قبل از جنگ تحمیلی بیش از پنج میلیون اصله نخل در این شهرستان وجود داشت، اما در حال حاضر، به یک میلیون و ۷۰۰ هزار اصله نخل کاهش یافته است. وی نابودی بخش عظیمی از نخیلات آبادان را نه به خاطر جنگ تحمیلی بلکه به دلیل شورشدن آب دو رودخانه اروند رود و بهمنشیر می‌داند.
گرچه شهرستان آبادان به خاطر بی توجهی مسئولان و نیز تاخیر در ساخت سد‌های رودخانه بهمن شیر سه میلیون ۳۰۰ هزاراصله نخل را ا ز دست داد، اما همچنان با داشتن یک میلیون ۷۰۰ هزار نخل یکی از قطب‌های مهم تولید خرمای کشور است. حال این کشاورزی زخم دیده از حوادث روزگار و نیز از بی توجهی مسئولان نیاز به حمایت جدی دارد تا همچنان بتواند روی پا‌های لرزان خود بایستد.
یکی از این حمایت‌هایی که دولت از کشاورزان نخل دار به عمل آورده خرید تضمینی خرماست. البته ایران تنها کشوری نیست که سیاست‌های حمایتی از کشاورزی را اعمال میکند بلکه بسیاری کشور‌های جهان نیز این سیاست‌ها را در کشور خود بکار بسته اند. در واقع حمایت از بخش کشاورزی در کشور‌های مختلف دنیا با استفاده از ابزار‌های گوناگون و عمدتاً برای رسیدن به اهدافی از قبیل افزایش درآمد کشاورزان، حمایت از تولیدکنندگان داخلی و رفع وابستگی، حفظ اشتغال و کاهش فقر انجام میشود.
در تحقیقی از مرکز پزوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سیاست‌های حمایتی از محصولات کشاورزی در ایران در دو دسته «سیاست‌های حمایتی قیمتی» و «سیاست‌های حمایتی غیرقیمتی» گنجانده می‌شوند. سیاست‌های قیمتی به آن دسته از سیاست‌هایی اطلاق میشود که هدف آن حمایت از قیمت دریافتی تولیدکننده برای محصولات تولیدی در بعد محصولی یا حمایت از قیمت پرداختی برای نهاده‌های تولید در بعد عوامل تولید است. سیاست‌های غیرقیمتی نیز سیاست‌هایی هستند که متغیر‌های هدف (درآمد، تولید، مصرف و...) یا عواملی را که به‌طور غیرمستقیم روی قیمت دریافتی تولیدکننده یا هزینه‌های تولید اثر می‌گذارند تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
خرید تضمینی چیست؟
حال خرید تضمینی محصولات کشاورزی یکی از مهمترین سیاست‌های حمایتی دولت در ایران است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در مورد خرید تضمینی به عنوان یک مصوبه قانونی چنین آمده است:
به منظور حمایت از تولید محصولات اساسی کشاورزی و ایجاد تعادل در نظام تولید و جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی و‌ضرر و زیان کشاورزان، دولت موظف است همه‌ساله خرید محصولات اساسی کشاورزی گندم، برنج، جو، ذرت، چغندر، پنبه وش، دانه‌های روغنی، چای، سیب‌زمینی، پیاز و حبوبات) را تضمین نموده و حداقل قیمت خرید تضمینی را اعلام و نسبت به خرید آن‌ها از طریق واحد‌های ذیربط اقدام نماید تبصره ۱ - وزارت کشاورزی موظف است همه‌ساله قیمت خرید تضمینی محصولات فوق‌الذکر را با رعایت هزینه‌های واقعی تولید و در یک واحد‌بهره‌برداری متعارف و حفظ رابطه مبادله در داخل و خارج بخش کشاورزی تعیین و حداکثر تا آخر تیر ماه به هیأت دولت تقدیم نماید..
تبصره ۲ - دولت موظف است قیمت‌های مصوبه مزبور را قبل از آغاز هر سال زراعی (آخر شهریور ماه) از طریق رسانه‌های عمومی اعلان نماید.
تبصره ۳ - دولت موظف است ضرر و زیان احتمالی موضوع این قانون را از منابع مالی خود تأمین نماید.
این قانون در ۲۱ شهریور ماه ۱۳۶۸ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.»
(مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی-۹۱۷۱۱ https://rc.majlis.ir/fa/law/print_version/)
به عبارتی دولت برای حمایت از بخش کشاورزی برخی محصولات را با قیمت تضمینی خریداری میکند تا کشاورز متضرر نشود و در عین حال تشویقی باشد از کشاورزان برای تولید بیشتر.
ناجی شهیب زاده رییس اداره کشاورزی شهرستان خرمشهردر این زمینه می‌گوید:متاسفانه هزینه‌های بالای تولید، عملکرد پایین نخیلات به دلایل شرایط آبی وخشکسالی، قدیمی بودن نخلستان‌ها و ورود واسطه‌ها در شرایط عدم حضور کارگاه‌های بسته بندی وصادراتی خرما بازار را دچار تلاطم، وقیمت فروش خرما را در فصل برداشت با کاهش وعدم صرفه اقتصادی برای نخلداران مواجه کرده است. در چنین وضعیتی برای حفظ شرایط تولید وحمایت از نخلداران وکنترل بازار وجلوگیری از ضرر وزیان بیشتر به کشاورزان خرید حمایتی ویا تضمینی خرما توسط عامل خرید وتعاونی روستایی انجام میشود و این عمل موجب میشود که ضمن حمایت از تولید کننده با رقابتی که ایجاد میشود در قیمت بازار تعادل ایجاد گردد
مشکلات نخلداران
بنا به گفته دشتی نژاد مدیر جهاد کشاورزی آبادان خرید تضمینی محصولات کشاورزی عملا از سال ۸۳ آغاز شد، ولی خرید تضمینی خرما، ۱۷ سال پس از این تاریخ بوقوع پیوست.
وی همچنین در این زمینه می‌گوید: خرید تضمینی در اصل حمایت از نخلداران استان خوزستان است که شهرستان آبادان و خرمشهر را نیز شامل میشود.
مدیر جهاد کشاورزی آبادان بزرگترین مشکلات خرید تضمینی خرما را نبود زیر ساخت‌ها مانند نبود سالن مناسب، باسکول و نبود صنایع جانبی و فراوری خرما در منطقه بیان کرد و افزود: متاسفانه نخلداران مشکلات فراوانی برای فروش خرمای خود دارند به عنوان نمونه، نخلداران به دلیل گرانی قادر به خرید صندوق چوبی برای بسته بندی خرما نبودند و لذا صندوق‌های پلاستیکی بجای آن جایگزین شد. اما ابتدا قیمت این صندوق‌های پلاستیکی ۳۵۰۰ تومان بود که به ۱۱ هزارتومان افزایش یافت، ولی با ورود تعزیرات حکومتی استان قیمت آنان به ۸۵۰۰ کاهش یافت.
ناجی شهیب زاده رییس اداره کشاورزی شهرستان خرمشهر هم کمبود فضای انباری وایجاد صف‌های طویل برای تحویل خرما را از دیگر مشکلات نخلداران برای فروش خرما اعلام کرد و گفت: البته سعی شده با افزایش تعداد مراکز خرید، افزایش زمان تحویل گیری وافزایش تعداد پرسنل مشکلات به حداقل کاهش یابد.
عبدالرزاق احمدیان از روستای امام حسن عسکری نیز در این زمینه گفت:: قیمت خرید تضمینی خرما ۹۲ هزار ریال تعیین شده که بسیار کم است و برای ما سودی ندارد. زیرا ما باید صندوق‌های نگه داری خرما را به قیمت ۳۸ هزار تومان که بسیار گران است، خریداری کنیم. از طرفی برای فروش باید چند روز معطل شویم که خود همین مسئله هزینه ماشین را بیشتر میکند و ما با فروش خرما فقط میتوانیم هزینه ماشین را بدهیم. چون یک میلیون ۷۰۰ هزار تومان هزینه ماشین و روزی ۵۰۰ هزار تومان هم هزینه توقف ماشین هست و ماشن‌های خاور چندین روز با خرمای ما در صف می‌ایستند تا نوبت شان شود و این هزینه را بسیار زیاد میکند.
وی همچنین افزود: متاسفانه افراد غیر قابل اعتمادی را هم مسئول خرید خرما کرده اند که مورد تایید ما نیستند و از طرفی رفتارشان با کشاورزان بسیار بد و توهین آمیز است.
چندین نفر دیگر از نخلداران نیز از ضعف مدیریت ونبود نظارت میدانی گله‌مند بودند و گفتند: همین امر موجب شدکه پای واسطه‌ها دوباره به عرصه خرید و فروش خرما باز شود و نخلداران مجبور شوند خرمای خود را زیر قیمت تضمینی به دلالان بفروشند.
بنیامین خیر آبادای رییس اتحادیه کشاورزی آبادان هم اذعان کرد که کشاورزان به خاطر ضرر و زیان‌هایی که متحمل شده اند حاضرند خرمای خود را زیر قیمت به دلالان بفروشند.
یکی از نخلداران گفت: هزینه حمل خرما، هزینه خرید صندوق، هزینه کارگر برای تخلیه، هزینه تاخیر خودرو‌های حمل خرما که گاه چهار تا پنج روز در صف انتظار برای تخلیه معطل می‌شوند، موجب شده که خرید تضمینی خرما برای نخلداران سودی در برنداشته باشد و لذا بسیاری نخلداران ترجیح میدهند که خرمای خود را زیر قیمت تضمینی به دلالان بفروشند، زیرا در این صورت از همه هزین‌های ذکر شده رهایی می‌یابند.
حال خریدتضمینی خرما که می‌بایست مرهمی باشد بر زخم‌های نخلداران منطقه، راهی شد برای پر کردن بیشتر جیب دلالان.
علی پور علی از نخلداران منظقه در این زمینه می‌گوید: متاسفانه هم مدیریت در زمینه خرید تضمینی خرما ضعیف است و هم نظم و برنامه ریزی مناسبی در این زمینه وجود ندارد به عنوان نمونه خرید خرما باید از اول شهریور شروع می‌شد، زیرا خرمای نخلداران کاملا آماده و رسیده بود، ولی از ۲۰ شهریور خرید تضمینی خرما را شروع کردند. دیگر اینکه قیمتی که برای خرید خرما تعیین شده بسیار کم است و نمیتواند پاسخگوی دسترنج نخلدار باشد.
مشکلی که در کشور نفت خیز ایران وجود دارد این است که متاسفانه رسیدگی به کشاورزی در اولویت اول برنامه ریزی دولت قرار ندارد.
زیرا دولتمردان با وابستگی شدید به اقتصاد نفتی و تاکید و تمرکز بر اقتصاد نفت، اقتصاد مبتی بر کشاورزی و صنایع کشاورزی را مورد توجه قرار نداده اند. در واقع آنچه که از آن در کشورمان به عنوان حمایت از کشاورزی به چشم میخورد نوعی صدقه دادن به کشاورز برای ادامه بقاست و نه برنامه ریزی جامع ومدون در راستای قدرت بخشیدن به یک اقتصاد قوی کشاورزی.
با مطالعه کشور‌هایی که سیاست‌های حمایتی از کشاورزی را اعمال کرده اند در می‌یابیم که این کشور‌ها کشاورزی را در اولویت برنامه‌های اقتصادی خود قرار داه اند و به همین دلیل هم می‌بینیم کشور‌هایی همچون اتحادیه اروپا، اقتصاد کشاورزی را فراموش نکرده و آن را مورد حمایت جدی قرار داده اند و به همین دلیل هم هست که اتحادیه اروپا نه تنها بخش عظیمی از نیاز‌های کشاورزی خود را تامین میکند بلکه محصولات کشاورزی فراوانی را نیز صادر میکند.
حتی مطالعه سیاست‌های حمایتی کشور‌هایی مانند برزیل، مکزیک و کاستاریکا نیز موید این مطلب است که دولتمردان باید اقتصاد کشاورزی را که مهمترین بخش اقتصادی هر کشور محسوب میشود، در اولویت برنامه ریزی‌های کلان خود قرار دهند.
((سیاست‌های حمایتی بخش کشاورزی، نویسندگان:حامد سلطانی، علیرضا ناصر پور، جواد فلاح، محبوبه نارویی، پی دی اف.
https://www.ime.co.ir/files/ime-co-ir/Pdf/Book/keshavarzibook.pdf))
ایران نیز یکی از قطب‌های تولید خرمادر منطقه است، اما سیاست‌های حمایتی از این محصول شیرین به کام نخلداران شیرین نیامده است.
به دلیل نبود حمایت مدون، منظم و برنامه ریزی شده از نخلداران، بیش از سه میلیون ۳۰۰ هزار نخل فقط در شهرستانن آبادان طی سه دهه گذشته از بین رفته اند و حمایت‌های کج دار و مریض و بی برنامه کنونی نیز جوابگوی مشکلات نخلدارن نیست.
خرید تضمینی خرما هم برنامه‌ای است که پس از ۱۷ سال در منطقه آغاز شده و گویی طی ۱۷ سال گذشته دولتمردان این محصول با ارزش را از یاد برده بودند.
این محصول استراتژیک و سود آور می‌تواند ده‌ها هزار شغل و صد‌ها میلیون دلار درامد ارزی برای کشور ایجاد کند لذا دولتمردان باید با اولویت قرار دادن آن در برنا مه‌های کلان اقتصادی و نیز با اتخاذ برنامه ریزی منظم و مدون ونیز حذف واسطه‌ها، جانی دوباره به تولید خرمادر شهرستان آبادان و به تبع آن در استان خوزستان ببخشند تا شاید روز‌های آتی نخلداران به شیرینی خرما شود.
شاپور زبردست