روستای «وِی» در شهرستان بشاگرد، جایی که آوازه زنان هنرمندش تا دور دست‌ها پیچیده است، زنانی با دست‌های پینه بسته و با روبند‌های هنرِ دستان خود، کنار هم آثاری می‌آفرینند که زبانزد جهانیان شده است.
وقتی با او هم صحبت شدم با لهجه شیرین محلی‌اش از هنری دیرین می‌گوید؛ «من سی سال است که در این هنر فعالیت دارم و این هنر را از نیاکانم یاد گرفته ام.»
او می‌گوید: برای تولید آثارم از برگ‌های درختان نخلستانمان که ما به آن «پیش» می‌گوییم انواع مختلف جعبه کادو، وسایل آشپزخانه، گلدان ها، زنبیل، زیرانداز، ناندان، سفره، بادبزن، جارو، سبد و کلاه استفاده می‌کنم.
آمنه خانم می‌افزاید: معمولاً روزی دو تا سه عدد از این محصولات را می‌توانم درست کنم که قیمت هر کدام بین ۲۰ تا ۱۵۰ هزار تومان است.
وی مرا با آقای زارعی راهبر صنایع دستی در شهرستان بشاگرد آشنا کرد که بانوانی همچون او را گرد هم جمع کرده بود تا علاوه بر تولید آثاری هنرمندانه، کمک خرج خانواده نیز باشند.
وقتی با آقای زارعی هم کلام شدم گفت: تولیدات اهالی این منطقه آنقدر زیبا و جذاب است که حتی به اروپا نیز صادر شده است و سفارش‌هایی از کشور آلمان داریم، زیرا از محصولات صادر شده خوششان آمده بود.
او می‌گوید: برای رونق صنایع دستی جوانان ایده‌ها و نقشه‌ها را طراحی و برای اجرا به دست این هنرمندان می‌سپارند و شنیده ام افرادی که این محصولات را از ما می‌خرند آن را به چند برابر قیمت به خارجی‌ها می‌فروشند.
البته از این ارزش افزوده چیزی نصیب آمنه خانم نمی‌شود.
آقای زارعی می‌افزاید: صنایع دستی در استان هرمزگان بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ سال قدمت دارد و اکنون ۵۰۰ هنرمند صنایع دستی در شهرستان بشاگرد مشغول فعالیت هستند.
راه اندازی خانه‌های صنایع دستی برای احیای و رونق صنایع دستی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: در هرمزگان ۴۵ رشته صنایع دستی فعال است که ۲۵ رشته بومی است.
چادر شب بافی، سوزن دوزی، گلابتون دوزی، دریایی ، حصیر بافی، سفال، پوشاک سنتی و وسایل صدفی ازمهمترین صنایع دستی هرمزگان است.
خانم حاج علی زاده می‌افزاید: برخی صنایع دستی مانند چادرشب بافی و عبا بافی، اکنون بافت آن ماشینی شده و به شیوه‌های سنتی تولید درحال فراموشی است.
وی می‌گوید: برخی از صنایع دستی این استان مانند چلنگری (چاقوسازی سنتی)، حضایه بافی، گچ بری سنتی و سنگ تراشی منسوخ بودند و اکنون احیا شده است.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: برای احیا و رونق بیشتر تولید صنایع دستی هرمزگان ۲۸ خانه صنایع دستی در استان راه اندازی شده است.
صنایع دستی ظرفیتی بی بدیل در هرمزگان است که توانسته کنج خانه‌ها را به مکان تولید اقتصادی و حتی ارزآور تبدیل کند.
اما این همه ماجرا نیست با شیوع کرونا و ممنوعیت ورود گردشگر به هرمزگان بحران‌هایی برای این صنعت ایجاد شده است.
سایه شوم کرونا بر فروش محصول‌های صنایع دستی
فاطمه خانم یکی از هنرمند صنایع دستی در شهرستان میناب درباره تاثیر شیوع بیماری کرونا بر فعالیت و کار و کسب خود می‌گوید: تا قبل از شیوع این بیماری هرچند میزان فروش بسیار بالا نبود، اما شرایط برای امرار معاش و کسب درآمد بهتر بود.
او می‌افزاید: این بیماری موجب تعطیلی پنجشنبه بازار میناب و به تبع آن کاهش میزان فروش محصول‌های صنایع دستی شده و خریداری وجود ندارد مگر کسانی که صنعتگر را از نزدیک می‌شناسند و یا اینکه با صفحه صنعتگر در شبکه‌های اجتماعی آشنا بوده و به مرور به وی اعتماد کرده‌اند.
فاطمه خانم می‌گوید: بسیاری از صنعتگران در شبکه‌های اجتماعی صفحه‌ای ندارند و حتی روش کار با این ابزار‌ها را بلد نیستند و در نتیجه‌ی همه این‌ها، سطح زندگی صنعتگران صنایع دستی کیفیت مطلوبی ندارد.
این هنرمند حصیربافی با اشاره به اینکه تسهیلات بانکی دوران کرونا را گرفته است، می‌افزاید: وام بانکی که به عنوان وام دوران کرونا از آن یاد می‌شود هم فایده چندانی برای صنعتگر ندارد و با توجه به نبود ثبات در قیمت‌های مواد اولیه امکان برنامه ریزی هم وجود ندارد.
زیور خانم دیگر صنعتگر صنایع دستی در بندرکنگ شهرستان بندرلنگه هم می‌گوید: از زمان شیوع بیماری کرونا در کشور و استان، خانه‌های بوم گردی که یکی از مراکز عرضه مهم محصولات بود نیز تعطیل شده است.
او می‌افزاید: قبل از کرونا به دلیل آثار باستانی همچون قلعه پرتغالی‌ها گردشگران زیاد خارجی و داخلی به شهرمان می‌آمدند و می‌توانستیم محصولاتمان را به فروش برسانیم و کمک خرج خانه باشیم، ولی متاسفانه دو سال است که با مشکل مواجه شده ایم.
برای بازاریابی و فروش مشکل داریم
مدیرعامل شرکت تعاونی شاهدانه در بخش جغین شهرستان رودان که به گفته خود در زمینه لباس‌های سنتی و محصول‌های حصیری فعالیت می‌کند می‌گوید: در بازاریابی و فروش محصول‌های تولیدی به خصوص صنایع حصیری مشکل داریم، گاهی به صورت موردی محصول‌های باغی را در بسته بندی‌های حصیری برای تجار ارسال می‌کنیم تا شاید اقدام به خرید انبوه کنند.
کلثوم نجفی می‌افزاید: برای فروش محصول‌های تولیدی خود در نمایشگاه‌های صنایع دستی شرکت کرده و سابقه خوبی از تعامل با فروشندگان سایر شهر‌ها نداریم که در آن‌ها منفعت نکردیم.
وی می‌گوید: یکی از برنامه‌های مسئولان ایجاد مکان‌های فروش در راه‌های بین شهری بود که این راهکار برای فصل‌های گرم سال، آن هم برای هرمزگان مناسب نیست و چنانچه در این فصل نمایشگاه‌هایی در استانها سردسیر برگزار شود و صنعتگران هرمزگان برای شرکت در آن‌ها دعوت شوند مناسب‌تر است.
این صنعتگر صنایع دستی می‌افزاید: هزینه غرفه‌های نمایشگاهی صنایع دستی هم بالاست و اگر از چهار نمایشگاه، غرفه‌های دو نمایشگاه به صورت رایگان در اختیار فعالان این بخش قرار گیرد اتفاق خوبی محسوب می‌شود.
صنایع دستی هرمزگان محبوب کشور‌های همسایه
آقای رهسپار یکی از فعالان بین المللی صنایع دستی هرمزگان می‌گوید: صنایع دستی هرمزگان ظرفیت بیش تری برای صادرات دارد و باید بیشتر معرفی شود.
او می‌گوید: استقبال از صنایع دستی به ویژه لباس‌های محلی و رودوزی‌های سنتی در کشور‌های همجوار مناسب بوده که این امر ما را دلگرم به حضور بیشتر در نمایشگاه‌های بین المللی می‌کند.
این کارآفرین برتر هرمزگانی می‌افزاید: در حال حاضر صنایع دستی را که نشان دهنده فرهنگ مردم جنوب است در کشور‌های حاشیه خلیج فارس و کشور ترکیه طرفداران بسیار زیادی دارد.
رهسپار حمایت مسئولان در زمینه صنایع دستی را یکی از ملزومات گسترش این صنعت عنوان کرد.
حضور آقای رهسپار در یکی از نمایشگاه های صنایع دستی پیش از کرونا
گسترش تولیدات صنایع دستی
حسن زاده از کارشناسان صنایع دستی هرمزگان معتقد است: با شرایط کرونا شرایط حضور گردشگر مهیا نیست می‌توان با بهره گیری مناسب از فضای مجازی، عرضه این آثار بصورت اینترنتی را تقویت کرد.
آقای حسن زاده می‌گوید: از شرکت‌های تبلیغاتی و فروشگاه‌های واسطه‌ای برای فروش تولیدات صنایع دستی بهره گرفت و البته با کمک رایزن‌های اقتصادی وزارت امور خارجه برای فروش تولیدات محصولات صنایع دستی در کشور‌های خارجی اقدام شود.
او معتقد است میان فرهنگ و پوشش ساحل نشینیان هرمزگان و کشور‌های حاشیه خلیج فارس قرابت زیادی وجود دارد و باید از این موضوع برای صادرات صنایع دستی تولید شده در این کشور‌ها استفاده کرد.
به اعتقاد این کارشناس صنایع دستی، این اقدام نیز هم از طریق شرکت‌های اینترنتی و هم از طریق رایزن‌های اقتصادی در کشور‌های حاشیه خلیج فارس به خوبی قابل انجام است و می‌تواند درآمد بسیار بالایی در این شرایط رکود برای فعالان صنایع دستی استان به همراه بیاورد.
آقای حسن زاده می‌گوید: دولت نیز باید برای گسترش تولیدات صنایع دستی، تسهیلاتی با بهره کم در اختیار فعالان صنایع دستی قرار دهد و همچنین برای فروش این محصولات علاوه بر کمک به پیدا کردن جامعه هدف، برای هزینه تبلیغات این محصولات در اینترنت که بعضاً مبلغ بالایی است نیز به فعالان صنایع دستی کمک کند.
البته آقای حسن زاده به صاحبان صنایع دستی نیز توصیه می‌کند که محصولات خود را مبتنی بر فرهنگ کشور‌های هدف تولید کنند تا با افزایش بازار هدف، سود بیشتری نیز نصیبشان شود.
این کارشناس صنایع دستی معتقد است با توجه به جهش قیمت دلار در سال‌های اخیر و به صرف بودن محصولات برای خریداران خارجی، با صادرات این محصول علاوه بر تقویت اقتصاد صنایع دستی با ورود ارز به کشور، بخشی هرچند محدود از نیاز کشور به ارز برطرف می کند.
صنایع دستی همچنان پر تقاضا برای اشتغال
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان با اشاره به اینکه در سه ماه نخست امسال ۶۱۰ مجوز صنایع دستی در استان صادر شده می‌گوید: با ساماندهی صنعتگران تاکنون ۸۵ هزار نفراز آنان موفق به دریافت کارت شناسایی شده اند.
سهراب بناوند می‌افزاید: صادرات صنایع دستی هرمزگان هم اکنون به صورت رسمی وچمدانی است و آماردقیق و به روز از آن در دسترس نیست.
بناوند از آمار سه ماهه می‌گوید که در این مدت ۷۳۳ هزار و ۶۱۲ دلار صنایع دستی هرمزگان به خارج از کشور صادر شده است.
وی می‌افزاید: پوشاک سنتی، سفال، حصیر و دست سازه‌های چوبی از مهمترین صنایع دستی استان است که به کشور‌های ایتالیا، چین، ترکیه، امارات متحده عربی، کویت و حاشیه خلیج فارس صادر شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: گلابتون دوزی، زردوزی و نوار‌های خوس بافی و عودسازی تنها صنایع دستی هستند که سالی دو بار از استان هرمزگان به کشور‌های هدف صادر می‌شود.
بناوند می‌گوید: یکی از وظایف اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان برنامه ریزی برای حمایت از توسعه کمی و کیفی محصولات صنایع دستی و هنر‌های سنتی و بویژه در حوزه صادرات است.
وی می‌افزاید: برخی از صنعتگران خود اقدام به فروش و صادرات تولید‌های خود می‌کنند و تمایلی برای بهره گیری از شرکت‌های بازرگانی برای تجارت محصول‌های خود ندارند و از سوی دیگر در میز صادرات صنایع دستی استان، بین صنعتگران و صادرکنندگان ارتباط برقرار شده است.
بناوند می‌افزاید: با پرداخت تسهیلات کم بهره، شرکت در نمایشگاه ها، ساخت بازارچه‌های دائمی و برگزاری بازارچه‌های موقت و آموزش از صنعتگران صنایع دستی استان حمایت شده است.
آیا تسهیلات عاملی بر حمایت صنعتگران است؟
یک صنعتگر صنایع دستی می‌گوید: صنعتگران صنایع دستی نیاز به حمایت دارند، ولی زمانی که سخن از حمایت به میان می‌آید ذهن مسئولان به سمت پول و هزینه‌های مالی می‌رود در صورتی که حمایت به منابع مالی خلاصه نمی‌شود، ضمن اینکه آنان راهکاری نیازمند هزینه را هم اجرا نمی‌کنند.
آران می‌افزاید: می‌توان در مکان‌های پر رفت و آمد شهر‌ها زمینی در اختیار صنعتگران قرار داد تا خود نسبت به ایجاد غرفه فروش محصول‌های خود و سایر فعالان این بخش شأن اقدام کنند.
او اشاره کرد: صنایع دستی هرمزگان در خارج از کشور هم فروش خوبی دارد که در نمایشگاه‌ها شاهد آن هستیم، ولی صنعتگر توان پرداخت هزینه‌های غرفه، اقامت و رفت و آمد را ندارد، در دهه ۶۰ و ۷۰ تمام این هزینه‌ها برای صنعتگران صنایع دستی رایگان بود.
این صنعتگر که ۳۵ سال است در بخش صنایع دستی فعالیت می‌کند می‌افزاید: شبکه توزیع و فروش صنایع دستی دارای اشکال و ایراد بوده و باید آن را معیوب دانست.
ایجاد تعاونی‌ها و برند سازی صنایع دستی
یک فعال صنایع دستی در هرمزگان می‌گوید: برای رونق بیشتر صنایع دستی، صنعتگران باید ازحمایت‌های مالی، زیر ساختی، حقوقی و تسهیلات بهره‌مند شوند و نخستین سازماندهی صنایع دستی در هر منطقه با ایجاد تعاونی‌ها است.
آقای مهرانی می‌افزاید: تولید صنایع دستی باید به سمت مزیت‌های هر منطقه برود، به طور مثال در جزایر استان محصولات صنایع دستی دریایی باید محور باشد و در مناطق پس کرانه‌ای و دور از دریا مانند شهرستان‌های بشاگرد و حاجی آباد تمرکز محصولات تولیدی از نخل و گل و رس باشد؛ و در شهرستان‌های بستک و پارسیان، توجه به صنایع لباس و دوختنی‌ها شود.
او می‌گوید: برندسازی، تبلیغات در فضای مجازی، فروش اینترنتی، صادرات با لنج‌ها در شرق و غرب استان با وجود اسکله‌های کوچک به کشور‌های حاشیه خلیج فارس می‌توانند ظرفیت‌های ویژه‌ای برای فروش محصولات صنایع دستی هرمزگان باشد.
تسهیلات مشاغل خانگی
هادی ابراهیمی مدیر کل کار، تعاون و رفاه اجتماعی هرمزگان می‌گوید: از طرح‌هایی که با خوشه سازی و توسعه بازار بتوانند تعدادی از افرادی که تولید کننده در داخل منزل هستند را در قالب تعاونی‌ها و شرکت‌های هدایت کننده زیر پوشش قرار دهند به ازای هر فرد ۱۰۰ میلیون تومان تا سقف دو میلیارد تومان تسهیلات قرض الحسنه مشاغل خانگی پرداخت می‌شود.
وعده حمایت استاندار جدید حمایت از عرضه محصولات صنایع دستی استان
استاندار جدید هرمزگان نیز که هفته گذشته کار خود را آغاز کرده است می‌گوید؛ ایجاد نمایشگاه دائمی صنایع دستی استان در مرکز کشور به عنوان معرف مهمی برای تولیدات صنایع دستی هرمزگان پیگیری می‌شود.
مهدی دوستی در نشست تخصصی با شماری از بانوان کارآفرین حوزه صنایع دستی همچنین گفته است «با توجه به همسایگی هرمزگان با کشور‌های جنوب خلیج فارس، باید توجه ویژه‌ای به بازاریابی محصولات تولیدی استان، از سوی رایزن اقتصادی سفارتخانه‌های کشورمان در این منطقه صورت گیرد.»
بیشتر بخوانید؛ نشست تخصصی فعالان اجتماعی، فرهنگی حوزه زنان و خانواده هرمزگان
وی بر لزوم توجه به ایجاد بازار‌های جدید برای محصولات تولیدی تاکید کره است که اگر این برنامه‌ها عملیاتی شود می‌تواند بر رونق بیشتر این صنعت در سال «تولید، پشتبانی‌ها و مانع زدایی ها» تاثیر بگذارد.
نتیجه گیری
وقتی همه پیشنهاد‌ها و نیاز‌ها را در جمع بندی گزارش مرور می‌کنم به نظر می‌رسد صنایع دستی هرمزگان میراث گرانبهای این منطقه است که توجه به آن ظرفیت بالایی دراشتغال زایی و رونق اقتصادی در سال «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی‌ها» نام گذاری شده، دارد.
در این شرایط که مسئله بیکاری و ایجاد اشتغال مولد همراه با افزایش تولید داخلی و توسعه صادرات غیرنفتی نیاز ضروری جامعه است صنایع دستی می‌تواند با کمترین سرمایه گذاری‌ها و با توجه به وجود دانش سنتی این رشته دراستان و ظرفیت‌هایی که برای فروش و صادرات این محصولات وجود دارد، به عنوان کیمایی صنعتی، اشتغال آفرین و درآمدزا و ارز آور باشد.
در این زمینه، اما به این گام‌ها برای رسیدن به این چشم انداز نیاز است؛
آمنه خانم بشاگردی و فاطمه خانم مینابی از من خواسته بودند تا مشکلاتشان را به گوش مسئولان برسانم و وقتی راه کار‌های پیشنهادی گزارش را در پایان به اطلاع شان رساندم، خوشحالی و امیدواری را از صدایشان حس کردم، امیدی که البته نیازمند همت جمعی فعالان این هنر صنعت و البته حمایت مسئولان است تا این کیمیاگری که از بشاگرد محصولات را به آلمان رساند، از دیگرشهرستان‌ها و به دیگر بازار‌های جهان نیز برساند.
نویسنده: ساناز امیری زاده