برای تغییر اسم و نام کوچک باید مطابق ماده ۲۰ قانون ثبت احوال به آن اداره مراجعه کرد. در صورت نتیجه ندادن این روش باید با طرح دعوای حقوقی در دادگاه اجبار اداره ثبت احوال به تغییر مورد نظر را درخواست کرد.
در ادامه با اشاره به مقررات حاکم بر مساله تغییر نام به شرایط و مدارک لازم برای درخواست تغییر اسم و نام کوچک در شناسنامه اشاره می‌شود.
ماده ۲۰ قانون ثبت احوال کشور در خصوص تغییر اسم
انتخاب نام با اعلام کننده است، برای نام گذاری یک نام ساده یا مرکب (حسین، محمد مهدی و مانند آن) که عرفا" یک نام محسوب می‌شود انتخاب خواهد شد.
تبصره ۱: انتخاب نامهائی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می‌گردد و همچنین عناوین و القاب و نام‌های زننده و مستهجن یا نامتناسب با جنس ممنوع است.
تبصره ۲: تشخیص نام‌های ممنوع با شورای عالی ثبت احوال می‌باشد و این شورا نمونه‌های آن را تعیین و به سازمان اعلام می‌کند.
تبصره ۳: انتخاب نام در مورد اقلیت‌های دینی شناخته شده در قانون اساسی تابع زبان و فرهنگ دینی آنان است.
تبصره ۵: ذکر سیادت در اسناد سجلی ساداتی که سیادت آنان در اسناد سجلی پدر و یا جد پدری مندرج باشد و یا سیادت آنان با دلائل شرعی ثابت گردد الزامی است، مگر کسانی که خود را سید ندانند و یا عدم سیادت آنان شرعا" احراز شود.
نام‌های قابل تغییر
بموجب ماده ۲۰ قانون ثبت احوال و تبصره‌های آن انتخاب نام.های زیر ممنوع و دارندگان آن‌ها می‌توانند با رعایت مقررات مربوطه نسبت به تغییر آن اقدام نمایند
۱. نام‌هایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می‌گردد مانند: عبدالات، عبدالعزی (لات و عزی نام دو بت درمکه معظمه دوران قبل از اسلام است)
۲. القاب اعم از ساده و مرکب مانند: ملک الدوله، خان، یا شوکت الملک، حاجیه سلطان و سلطانعلی و ..
۳. اسامی زننده و مستهجن: زننده و مستهجن آندسته از نام هائی است که بر حسب زمان، مکان یا مورد بدلایل و جهات زیر برای دارنده آن زننده و مستهجن باشد و مراتب به تأیید شورایعالی برسد.
۴. نام‌هایی که معرف صفات مذموم و مغایر با ارزش‌های والای انسانی است مانند: گرگ، قوچی و.
۵. نام‌هایی که با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبی مردم مغایر باشد مانند: لات، خونریز، چنگیز و شاهدوست
۶. نام‌هایی که موجبات اشاعه و ترویج فرهنگ بیگانه گردد مانند: وانوشکا، ژاکاردو و.
۵. نام‌هایی که موجب تحقیر اشخاص بوده و یا معنای لغوی آن در جامعه قابل پذیرش نباشد مانند: صدتومانی، گت آقا، کنیز، گداو...
و همینطور موارد زیر:
۱. اسامی نامتناسب با جنس مانند: ماشاءاله برای اناث و یا انتخاب نام اشرف و یا اکرم برای افراد ذکور
۲. حذف کلمات زائد و غیر ضروری در نام اشخاص مانند: قلی، غلام، گرگ، ذولف، قوچ، آقاخانم، خان، میرزا، بیگ، بیگم، کربلائی، مشهدی و.
۳. تصحیح اشتباهات املائی در نام اشخاص که بدلیل عدم آشنائی مامور با لهجه‌ها و الفاظ و معانی محلی و یا ناشی از تلفظ اظهار کننده پیش آمده مانند: زهراب به سهراب و یا منیجه به منیژه و.
۴. هم نام بودن فرزند با پدر و یا مادر در یک خانواده
۵. هم نام بودن برادران و یا خواهران در یک خانواده
۶. تغییر نام‌ها از صورت عربی رسم الخط به شکل فارسی از قبیل رحمن به رحمان، اسمعیل به اسماعیل اسحق به اسحاق
۷. تغییر نام کسانیکه با تأیید مراجع ذیصلاح بدین مبین اسلام مشرف می‌شوند.
۸. تغییر نام کسانیکه نام آن‌ها اسامی ایام هفته باشد.
۹. تغییر نام کسانیکه تغییر جنسیت داده و دادگاه صالحه حکم به تغییر نوع جنس در اسناد سجلی و شناسنامه آنان صادر نموده است.
۱۰. پیشوند " عبد " خاص اسامی و صفات ذات پروردگار است و در سایر موارد متقاضی می‌تواند تقاضای حذف آنرا بنماید.
۱۱. تغییر نام کسانیکه دارای اسامی مستعار نیز میباشند مثل حسین (کامبیز) یا معصومه (سوسن) و ..
اشخاص واجد شرایط تغییر اسم
۱. اشخاص ۱۸ سال به بالا
۲. افراد کمتر از ۱۸ سال که دارای حکم رشد باشند
۳. پدر یا جد پدری با ارائه شناسنامه خود جهت فرزندان کمتر از ۱۸ سال
۴. سرپرست قانونی (قیم، امین، وصی) برای افراد صغیر و محجور با ارائه مدارک مستند که سمت او احراز شده باشد
مدارک مورد نیاز جهت تغییر اسم
۱. ارائه اصل شناسنامه و دو برگ تصویر آن
۲. تکمیل فرم درخواست تغییر نام
۳. فیش بانکی به مبلغ ۵۰۰۰۰ ریال نزد کلیه شعب بانک ملی ایران بنام سازمان ثبت احوال کشور
تعاریف و مفاهیم
قیم: نماینده قانونی محجور که از طرف مقامات صلاحیتدار قضائی در صورت نبودن ولی قهری (پدریا جدپدری) و وصی جهت انجام امور او تعیین می‌گردد.
محجور: اشخاص ذیل محجور میباشند:۱-صغار (کمتراز ۱۸ سال تمام) ۲- اشخاص غیر رشید ۳-مجانین