ای که پیچید شبی در دل این کوچه، صدایت

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز آذربایجان شرقی، پژواکی از یک غم ابدی، نغمه ای از عاشورا می گوید. صدای گرمی که با سوز می خواند و اشکی که ترجمان روح است.

او را در مسجد کبود دیدم و به سمتش رفتم. ماسک بر چهره داشت اما شناختم. جلوتر رفتم و گفتم برایمان بیتی شعربا عشق حسین(علیه السلام) بخوان.

خواست بخواند اما نشد. گریه امانش نداد. با صدایی لرزان گفت: من 60سال است برایش می خوانم. اما هر بار که نامش را می شنوم، منقلب می شوم.

حاج یعقوب فرشباف زیرک کار، پیرغلام بارگاه اباعبدالله الحسین (علیه السلام) در تبریز است. گمان نمی کنم کسی دلداده کربلا باشد و او را نشناسد.

خودش می گوید: ما عاشق کسی هستیم که عشقش دنیا را زیر و رو کرد.

عاشقانی به نام پیرغلامان
پیرغلام صفتی است برای کسانی که عمری را در زنده نگه داشتن واقعه کربلا و برپایی مجالس عزاداری امام حسین(ع) گذاشته اند.
پیرغلام اشاره به ارادت و اخلاص در بازخوانی ستمی که بر خاندان پیامبر(ص) رفت دارد و پیرغلامی فرهنگی است که روح ایثار و شهادت را در تمامی نسلها جاری می کند.

"پیرغلامان"که دست کم ۷۰سال سن دارند محدود به مداحان نیست بلکه روضه خوانان و فعالان موثر در استمرار مجالس عزاداری را هم شامل می شود.

برگزاری هجدهمین اجلاس بین المللی تجلیل از پیرغلامان و خادمان حسینی در تبریز، فرصت مغتنمی بود برای دیدار با این عاشقان از سراسر ایران و البته جهان. آنچه می خوانید، گزیده ای است از آنچه در طول 3روز برگزاری اجلاس توفیق تجربه اش را داشتم.

یک واقعه با تاریخی که هرگز کهنه نمی شود
نماینده ولی فقیه در آذربایجان شرقی می گوید: تجلیل از پیرغلامان حسینی یک راهبرد فرهنگی به حساب می آید. این عَلَم ها، این هیئت ها، این عزاداری ها به این آسانی ها به دست ما نرسیده ایام خفگان دیده، مجالس مخفیانه و زیرزمینی تجربه کرده، روضه های در گوشی و گریه های بی صدا دیده است.

حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی آل هاشم تاکید می کند: هیئت های تبریز خاستگاه عدالت خواهی و مبارزه با طاغوت، پشتیبانی از دفاع مقدس و دفاع از حرمین هستند.هیچ جریان تاریخی برای سیدالشهدا علیه السلام نیست که شعرای آذربایجان در آن مقوله شعر نسروده باشند.

حسینه یرلر آغلار گویلر آغلار
شعار اجلاس هجدهم "حسینه یرلر آغلار گویلر آغلار" بود که ترجیع‌ بند اصلی عزاداری‌های تبریز است. مطلع شعری از مرید اهل بیت " دلریش" که در ادامه می گوید :بتول و مرتضی، پیغمبر آغلار
به این معنی که زمین و زمان بر حسین(ع)می گریند. فاطمه زهرا(س) و امیرالمومنین(ع) و پیامبر اکرم(ص) گریه می کنند.

به اذعان استاندار آذربایجان شرقی ، ادبیات عاشورایی از ناب ترین آفرینش‌های شاعران این دیار است.
پورمحمدی می گوید: سوز و گداز شاعران، بصیرت و تحلیل عالمان و عشق و ارادت مداحان این سرزمین رنگ و بوی دیگری دارد.

نخستین کتاب مستقل در رثای سالار شهیدان توسط فضولی شاعر بزرگ آذربایجان با عنوان "حدیقة ‌السعدا " به زبان ترکی تالیف شده و صدها شاعر دیگر، دیوان‌هایی آفریده اند که مداحان و پیرغلامان در منابر، تکیه‌ها و حسینیه‌ها با زمزمه آن اشعار، شور عاشورایی را با شعور حسینی تلفیق کرده و نام آذربایجان را در ادبیات عاشورایی و آیین‌های عزاداری جاودانه ساخته اند.

اجلاسی در تبریز، نخستین پایتخت تشیع در جهان
رئیس اجلاس هجدهم می گوید: نقش تبریز در تمدن سازی شیعی در ایران باید همواره برجسته شود. هویت حکومت شیعه پس از اسلام در ایران را مدیون این خطه هستیم چراکه در برابر جنگ عثمانی، هویت ترکی در برابر ترکی عثمانی ایستاد و از شیعه دفاع کرد.

رحمتی ادامه می دهد: یکی از رویکردهای اجلاس، توجه به ابعاد انقلابی ترویج فرهنگ عاشورا است که هرگز کمرنگ نمی‌شود.
زنده نگه داشتن آیین‌ها و مناسک عاشورایی، معرفی گروه‌های مرجع اجتماعی و تقویت ظرفیت‌های گردشگری مذهبی از اهداف برگزاری است.

پیرغلامی، فرهنگی جهانی
در اجلاس هجدهم پیرغلامان 180مهمان در تبریز حضور داشتند که 20نفر آنها از کشورهای هند، پاکستان، غنا، آرژانتین، آلمان، عراق، ترکیه، جمهوری آذربایجان و کنیا بودند.

سیداحتشام عباس، روحانی هندوستانی است که شعرخوانی اش دررثای علی اصغر(ع) در آیین افتتاحیه همه را مجذوب خود کرد.

او می گوید: فرهنگ حسینی بعد از انقلاب اسلامی ایران رنگ جهانی به خود گرفت. امروز از استرالیا تا آمریکا، از آسیا تا آفریقا و قلب اروپا همه با مظلومیت و شجاعت و شهادت حسین و عباس و یارانشان آشنا هستند.این همان راهی است که زینب(س) نشانمان داد.

سیدابوالفضل مصطفایی میرابی تبریزی چنین می خواند: "راهی که بشر را به خداوند رساند، عشق است و در این فاصله پل ساز، حسین است"

حاج ابراهیم قائم مقامی تهرانی از تجارب چند دهه روضه خوانی چنین نقل می کند: در محافل محرم و صفر، به جز شیعیان سراسر ایران ،هموطنان ارمنی هم داشته ایم.چون حسین بن علی(ع) فراتر از زمان و ادیان است و افکار و اعمالش او را جهانی کرده است.

عمادالشعله از کشور بحرین هم می گوید: عزای حسین حتی اهل سنت را هم محزون می کند. آنها پا به پای اهل تشیع با مداحی ها اشک می ریزند و عرض ارادات می کنند.

شیخ سلیم از قاره آفریقا میهمان ما بود. او معتقد است بازخوانی ظلمی که بر سیدالشهدا شده است، اسلام را در تاریخ زنده نگه می دارد و می گوید: بعد از رسول اکرم(ص)نقش امام حسین(ع)در گردهم آوردن مسلمانان بی نظیر است. به برکت او همدیگر را می شناسیم و علیرغم تمام تفاوتها در مبارزه با ظلم ، همنوا می شویم.

جایگاه شعر عاشورایی در عزاداریها
محفل چله عشق، برای شعرخوانی عاشورائیان جهان، از ویژه برنامه های این دوره از اجلاس پیرغلامان بود.
سیدشفیع حیدر از هندوستان می گوید: ملت ما بسیار به اشعار آیینی علاقه مندند و با آنها ارتباط می گیرند. اشعار زیبایی در مدح امام حسین می سرایند که یقین دارم با چنین خلوصی در مکتب عاشورا با ما قدم به قدم می آیند.

از عباس هزماوی، هموطن عرب خوزستانی می پرسم: شعر چه تاثیری در شور عزاداری ها دارد؟
او اما سوالم را چنین اصلاح می کند که عشق حسینی چه تاثیری در ماندگاری شعر دارد؟

وی توضیح می دهد: شعرای ما چه ابیاتی که به تبرک خون سیدالشهدا سروده اند و چه غوغاها که در جهان کرده اند. این رمز ماندگاری شعر ماست.
نادر سالک این شاه بیت از مرحوم استاد نیر را قرائت می کند: " بالله اگر نبود خدا خونبهای تو
عالم نبود در خور نعلین و پای تو ... "

بحری، شاعر هم می گوید: یکی از کارکردهای نهضتهای انقلابی، نفوذ در فرهنگ و ادب و هنر است. چنین است که نسل به نسل منتقل می شوند.
سیدمحسن نقیبی از یزد در تایید او می خواند :" تشنه ام من تشنه آزادی و آزادگی / ورنه در من ذره ای از تشنگی آثار نیست ... "

تعهد ادبی، رمز ماندگاری شعر عاشورایی
با لیلا حسین نیا، شاعر و نویسنده جوان گفتگو کردم. او معتقد است: مخاطب عام عزای حسینی، بیشتر از هر قالبی با شعر آشنا و مانوس می شود. اما آسیب اساسی در شعر آیینی، آلودگی به خرافات است.

مشکلی که رفع آن نیاز به شناخت دقیق شعرا از مفاهیم عاشورا و مطالعه بسیار در باب حقایق این نهضت دارد. اتفاقی که در غالب آثار ادیبان تبریزی مشهود است و موجب اصالت اشعار آنها می شود.
او یکی از زیباترین سروده های قدیمی را چنین برای ما می خواند:
جسمین سو کنارین دا سینیخ زورقه بنزر
دور سالما بو گرداب خطرناک ده لنگر
چح ساحیله طوفانه دوشوب آل پیمبر
دریای بلا موج فشان دی آتام اولدی

نوحه ای پر سوز از زبان حضرت رقیه(س) خطاب به حضرت عباس(ع)است که تمنا می کند از فرات برگردد و خاندان را نجات دهد ...

ارادتی که ارثی است
شهید مدافع حرم حاج عباس عبداللهی مداح برجسته ای بود. وقتی به سوز صدایش در اردوهای راهیان نور و جبهه سوریه دل می سپاری، گویی کاروان اباعبدالله همین روزها از نینوا عبور کرده است.

فرزندش امیر می گوید: همین عشق بود که او را به سوریه کشاند. آرزو می کرد خونش بر گردن خدا باشد. که شد.
امیر هنوز هم دلتنگ پدر است. وقتی در مراسم اختتامیه اجلاس با ما گفتگو می کند، چشمهایش پر از اشک می شود.به سختی می تواند هیجان خود را از دیدن پرچم گنبد حرم مطهر امام حسین(ع) کنترل کند.

پرچمی که توسط هیئت عراقی وارد شد و در جایگاه مراسم قرار گرفت و شور و شكوهی ديگر به اجلاس هجدهم بخشيد.
او می گوید: در خلوص پدرم همین بس که امسال اگر چه زیارت اربعین قسمتم نمی شود اما به یمن تجلیل از پدر، پرچم آقا روحم را متبرک کرد.

آذری، از پیرغلامان تبریز که سالها است در تهران مداحی می کند، می گوید: محلی در باسمنج قدیم بود که در ایام تاسوعا و عاشورا در آنجا خیمه گاهی برپا میشد.من در روزگار کودکی آنجا به عزا می نشستم و خاطرم هست شبی در عالم خواب و بیداری صدای ناله هایی شنیدم که حالم را دگرگون کرد.

وی اضافه می کند: من 5سالم بود که عاشق مداحی شدم. اولین استاد من مرحوم پدرم بود. بعدها که مدرسه رفتم، در هر فرصتی به مجالس راه پیدا می کردم تا یاد بگیرم.

غلامرضا حیدری از شهر اراک هم می گوید: از 20سالگی خادم بارگاهم و فرزندم هم روحانی جبهه ها بود و شهید دفاع مقدس شد.خانواده ما خدمتگزار کربلائیان است و پیر شدن در این راه ارزش بی نظیری دارد.

رسانه ملی، عرصه ای برای شکوه عزای حسینی
رئیس رسانه ملی در آیین اختتامیه هجدهمین اجلاس بین‌المللی تجلیل از پیرغلامان و خادمان حسینی گفت: محرم امسال هم به دلیل کرونا مردم نمی‌توانستند حضور پرشوری در مجالس عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) داشته باشند، به همین خاطر صداوسیما حسینیه تلویزیونی ایران را ایجاد کرد و 53درصد مردم در ایام محرم از طریق رادیو و تلویزیون عزاداری کردند.

دکتر علی عسکری با اشاره به برگزاری شایسته اجلاس هجدهم در تبریز و انعکاس آن در 14شبکه ملی و بین المللی اذعان داشت: پیرغلامان و مداحان و خادمان حسینی ثروت و سرمایه ‌ای برای گسترش فرهنگ حسینی و عاشورایی هستند که با استفاده از هنر، رسانه و حماسه می‌توانند شکوه و عظمت فداکاری اباعبدالله (ع) را نمایان کنند.

در این میان عزاداری آذربایجانی‌ها دارای ویژگی‌های قابل توجهی در سطح ملی است.حتی اگر برخی زبان آذری را متوجه نمی‌شوند، مداحی‌ها به این زبان چنان دل‌انگیز و پرشور است که وقتی شنیده می‌شود دل‌ها را به پرواز درمی‌آورد و اشک عاشقان اهل بیت(ع) را بی‌اختیار جاری می‌کند.

آذربایجان و تبریز عاشورایی
مدیرکل صداوسیمای مرکز آذربایجان شرقی با اشاره به تولید مستند عزاداری های سنتی منطقه به منظور ثبت در فهرست میراث معنوی کشور می گوید: فرهنگ عزاداری آذربایجان به ویژه عزاداری شهر تبریز که دیار عاشقان اباعبدالله حسین (ع) است از دیرباز تاکنون بر تارک مداحان و پیرغلامان آن جلوه گری می کند.
دکتر مرتضی صفری ادامه می دهد: عزاداری "عجم" و "شاخسی" تبریز ثبت ملی شد و این یکی از مهمترین برکات اجلاس1400 است.

عزاداری آذربایجان و تبریز ویژگی‌های خاصی دارد که ویژگی مهم این مراسم، ابداع انواع عزاداری است که هر کدام ریشه چند صد ساله دارد و از سبک و شعر و لباس خاصی برخوردار است.

بیرق دستجات عرب و عجم به عنوان عزاداری‌های خاص آذربایجان از سال1200 برافراشته شده است و به عبارتی این نوع عزاداری‌ها بیش از 240 سال قدمت دارند و سالیان سال است که در بازار مظفریه در سوگ مولای خود ندای عاشقی سر می‌دهند.
"شاخسی" هم به عنوان یکی دیگر از عزاداری‌های خاص تبریز نماد یک رژه و اعلام آمادگی برای یاری و جان نثاری راه اباعبدالله الحسین (ع) است.

غلامی بارگاه اباعبدالله و روحی که هرگز پیر نمی شود
صدیف، پیرغلام مشکین شهر اردبیل می گوید : امام حسین نیازی به معرفی ندارد. او را خدا تعریف کرده و ما تنها ندای این عظمت را سر می دهیم. هر جای جهان که باشیم.در هر روزگاری که زندگی کنیم.

دیار ذاکران و شاعران، شهر ولایت و دینداری، تبریز عاشورایی با افتخار میزبان اجلاس هجدهم شد و حالا پرچم پیرغلامان به کرمانشاه می رود تا سالی دیگر در محفلی که سال به سال پرشورتر می شود، بالا رود.

گودال قتلگاه پر از بوی سیب بود
بر خاک داغ صورت شیب الخضیب بود
بر جای بوسه‌های نبی ، خنجر عدو
خنجر نمی‌برید و برایش عجیب بود
پیچیده بود ناله ی زینب ولی چه سود
تنها سلاح خواهرش " امّن یجیب " بود

مهین انتظار ـ خبرگزاری صداوسیما ـ تبریز