عملیات اجرایی طرح مواصلاتی طلوع تا غروب کیش که بنا به گفته مدیرعامل وقت سازمان منطقه آزاد کیش قرار بود زمینه ساز تسریع در توسعه گردشگری و عمرانی جنوب کیش باشد، حالا به گفته مدیرعامل کنونی به دلیل آنچه که تاثیر نامطلوب بر محیط زیست کیش عنوان شده، متوقف شده است.
آن زمان مدیر عامل سازمان منطقه آزاد کیش غلام حسین مظفری، معاون عمرانی علی مقدس زاده و مدیر عامل شرکت عمران، آب و خدمات ابوالفضل طیبی بودند.
طرح طلوع تا غروب که به ظاهر برای توسعه کیش به ویژه نوار جنوبی سواحل کیش آغاز شد و محسنات زیادی داشت، جزو طرح‌هایی بود که سازمان منطقه آزاد کیش روی آن مانور زیادی داد و چندین نوبت از رسانه ملی خواست از روند اجرای طرح، گزارش تهیه کند.
در مراسم آغاز به کار پروژه، غلامحسین مظفری مدیر عامل سازمان منطقه آزاد کیش در گفتگو با خبرگزاری صدا و سیما گفت: با راه اندازی این طرح، توسعه چشم گیری در جنوب کیش اتفاق می‌افتاد و پارک‌های ساحلی که در این منطقه احداث می‌شود نمونه مشابهی در کشور ندارند.
او معتقد بود رشد و توسعه گردشگری با اجرای طرح طلوع تا غروب در کیش منحصر به فرد خواهد بود.
در همان مراسم آغاز عملیات اجرایی، ابوالفضل طیبی با اشاره به اینکه طرح طلوع و غروب کیش از دل طرح آزاد سازی سواحل برآمده است گفت: در طرح آزاد سازی سواحل، حدود ۴۰ هکتار از اراضی ساحلی کیش تقدیم مردم شد.
البته همان زمان به مناطقی از ساحل که در طرح آزاد سازی سواحل آزاد شده بود رفتیم و مردم از اینکه به راحتی به سواحل دسترسی دارند و این سواحل دیگر در انحصار پروژه‌های مسکونی و تجاری نیست ابراز رضایت می‌کردند.
طرح آزاد سازی سواحل یک طرح کشوری بود و قوه قضاییه نیز بر اجرای آن تاکید داشت، اما باید دقت می‌شد که طرح‌هایی که قرار است در کنار آن اجرا شود مانند پروژه طلوع و غروب کیش، موجب ایجاد مشکلات متعددی برای جزیره ۹۰ کیلومتری کیش نشود.
مهندس آقازاده مدیر امور زیربنایی و شهری شرکت عمران، آب و خدمات در مصاحبه تلویزیونی با خبرگزاری صدا و سیما گفت: ۲۵۰ میلیارد ریال برای این طرح هزینه خواهد شد، رقمی که به هر حال قابل توجه است.
اما نیک فرجام سرپرست معاونت فنی و عمرانی شرکت عمران، آب و خدمات چندی پیش اعلام کرد: تا کنون که بخش زیادی از پروژه تکمیل نشده است، بیش از ۲۰۰ میلیارد ریال برای طرح هزینه شده است (آسفالت معابر طرح طلوع تا غروب) که این رقم هم رقم کمی نیست و اینکه هزینه اجرای طرح از هزینه پیش بینی شده بسیار بیشتر است جای تامل دارد!
آغاز ماجرا
برای روشن شدن موضوع بهتر دیدم به ابوالفضل طیبی مدیر عامل پیشین شرکت عمران، آب و خدمات تلفن کنم، اما او پاسخگو نبود یعنی در واقع گویا ترجیح داده است، تلفن‌های خود را پس از عزل مدیریت، خاموش کند. پس از پیگیری چند روزه خبرگزاری صدا وسیما همچنان در دسترس نبود و نتوانستیم در خصوص تلاش‌های او برای آغاز طرح تا طلوع تا غروب گفتگو کنیم.
البته ناگفته نماند ابوالفضل طیبی در مدت تصدی خود در شرکت عمران، آب و خدمات اقدامات موثری در کیش انجام داد و در افکار عمومی به مدیر توانمند و مردمی معروف و مشهور است. طیبی تعامل بسیار خوبی با رسانه‌ها به ویژه رسانه مرجع صدا وسیما داشت و این پاسخگو نبودن در روز‌های اخیر را شاید نتوان به عنوان همکاری نکردن وی با رسانه مطرح کرد.
ابوالفضل طیبی در ماه‌های آخر خدمت خود در شرکت عمران، آب و خدمات تحت فشار بود و بار‌ها خبر عزل او در فضای مجازی منتشر شد، اما به وقوع نپیوست تا اینکه پس از بار‌ها انتشار خبر عزل وی، جعفر آهنگران مدیر عامل سازمان منطقه آزاد کیش ترجیح داد وی را از این سمت عزل کند و سکان هدایت این شرکت خدماتی و عمرانی را به عبدالنبی شرفی عضو شورای شهر کیش بسپارد.
البته علی مقدس زاده معاون عمرانی سازمان منطقه آزاد کیش که در واقع مدیر مافوق ابوالفضل طیبی بود و پیش از وی نیز مدیر عامل شرکت عمران، آب و خدمات بود، یک سمت قضیه است، و یا شاید مهره اصلی در این ماجرا، اما وی هم پاسخی به خبرگزاری صدا و سیما نداد و همین امتناع در پاسخگویی و رو به رو شدن رسانه با در‌های بسته، آیا حکایت از کاسه و نیم کاسه دارد؟! قطعا بررسی ماجرا حجاب‌ها را کنار خواهد زد.
نا گفته نماند مصطفی خانزادی معاون عمرانی اسبق سازمان منطقه آزاد کیش که شاید به تیر غیب نورچشمی‌های رییس جمهور سابق گرفتار شد و به گفته خودش پس از یک درگیری اداری با بستگان رییس جمهور عزل شد، در گفتگو با خبرگزاری صداوسیما بار‌ها عنوان کرد که طرح طلوع و غروب اشکالات زیست محیطی جدی دارد، اما فعلا اراده‌ای بر توقف این طرح نیست و همچنان پروژه در حال پیشرفت است.
خانزادی که پس از ترک سازمان منطقه آزاد کیش در دبیر خانه شورای عالی مناطق آزاد مشغول به کار شد و در حال حاضر هم در این حوزه فعالیت دارد، پشت خط تلفنی خبرگزاری صدا و سیما حاضر شد و گفت: در این شرایط بهتر است بیش از این درباره طرح طلوع تا غروب کیش صحبتی نشود تا چهره کیش به ویژه برای سرمایه گذارانی که قصد سرمایه گذاری دارند مخدوش نشود.
او معتقد است توقف این طرح نباید رسانه‌ای می‌شد که شد، البته ناگفته نماند مریم محمدی رئیس اداره محیط زیست کیش در اظهاراتی بیان کرد در سفر به هندورابی که مدیر عامل شرکت عمران، آب و خدمات و معاون عمرانی سازمان منطقه آزاد کیش حضور داشتند روابط عمومی شرکت عمران، آب و خدمات از وی خواست در خصوص مشکلات زیست محیطی طرح طلوع تا غروب اظهار نظر کند.
جزئیات طرح طلوع تا غروب
طرح طلوع تا غروب چه ویژگی‌هایی دارد؟ و آیا اجرای این طرح برای توسعه کیش ضرورت داشت یا خیر؟ برای پیدا کردن پاسخ این سوال با علی مقدس زاده معاون سابق عمرانی سازمان منطقه آزاد کیش تماس گرفتم مسئولی که نامه‌های اجرای طرح طلوع تا غروب کیش با امضای او ابلاغ شده بود، اما تلفن خود را پاسخ نداد.
تقریبا در سه روز متوالی با وی تماس گرفتم و در هیچ کدام از این تماس‌ها موفق نشدم با او گفتگو کنم.
به هر حال تصمیم گرفتم با علی عرب معاون فعلی عمرانی سازمان منطقه آزاد کیش گفتگو کنم. درست است که وی در زمان اجرای طرح در حوزه عمرانی مسئولیت نداشت، اما به هر حال او سالهاست در پست‌های مدیریتی سازمان منطقه آزاد کیش فعالیت میکند و اکنون نیز معاون عمرانی سازمان است و حتما اطلاعات کافی در این خصوص دارد.
علی عرب درباره نکات کلی مانند تکمیل مرحله اول طرح طلوع تا غروب و علت اصلی توقف فاز‌های بعدی پروژه به دلیل مخاطرات زیست محیطی صحبت کرد، اما این‌ها مواردی بود که تقریبا همه مسئولان مرتبط با پروژه طلوع تا غروب به آن اشاره می‌کنند باید اندیشید چرا که این همه ماجرا نیست.
توقف لازم، عملیات اجرایی پیش نرود
کمتر از شش ماه که از آغاز طرح گذشت ناگهان در فضای مجازی این خبر منتشر شد که طرح طلوع تا غروب کیش مغایر با محیط زیست است و باید متوقف شود.
مغایرتی که یا از ابتدا بوده و صدایش را درنیاوردند یا بنا به دلایلی اینک باید مغایرت داشته باشد؟!
همین علامت سوال در اذهان عمومی باعث شد پای محیط زیست به ماجرا باز شود که جریان از چه قرار است.
مریم محمدی رئیس اداره محیط زیست سازمان منطقه آزاد کیش که سال هاست در این مسئولیت فعالیت میکند به خبر گزاری صدا و سیما دعوت شد.
وی در اظهاراتی روشنگرانه گفت: نبود جایگاه مستقل و نظارتی اداره محیط زیست کیش خلاء جدی در توسعه عمرانی کیش است و برای تکمیل چرخه عمران و توسعه باید محیط زیست مستقل عمل کند و تحت فشار اداره، سازمان و یا معاونتی نباشد.
او شفاف و واضح اعلام کرد: اداره محیط زیست کیش جایگاه مستقل و نظارتی مانند سراسر کشور ندارد و در تصمیم گیری‌های فعالیت‌های عمرانی کیش نمی‌تواند مداخله کند.
مریم محمدی گفت: رییس سازمان محیط زیست، معاون رئیس جمهور است و اختیارات زیادی دارد، اما اداره محیط زیست کیش مستقل نیست. اداره محیط زیست به عنوان زیر مجموعه سازمان منطقه آزاد کیش به شکل مدیریت مستقل هم اداره نمی‌شود بلکه اداره کوچکی زیر مجموعه معاونت عمرانی و زیربنایی سازمان منطقه آزاد کیش است.
البته اداره محیط زیست اظهار نظر درباره طرح‌های عمرانی را به معاونت عمرانی سازمان منطقه آزاد کیش ارائه میکند، اما اینکه این اظهار نظر‌ها مورد اعتنا قرار بگیرد موضوعی است که باید جدی گرفته شود و از کنار آن نمی‌شود به راحتی عبور کرد.
خانم محمدی در اظهار نظری تامل برانگیز گفت: نامه‌هایی که به معاونت عمرانی ارجاع داده می‌شود اگر به تایید این معاونت نرسد حتی تاریخ و شماره هم نمی‌شود؟!
به نظر می‌رسد در این حوزه واحد‌های نظارتی باید ورود کنند چرا که اگر قدرت اجرایی نباشد پس وجود اداره‌ای برای نظارت بر تخلفات چه معنایی دارد؟
وی گفت: مردم حق دارند نگران محیط زیست کیش باشند و این تصور احتمالی که محیط زیست بنا به مصلحت در خصوص طرح طلوع تا غروب سکوت کرد دور از انتظار نیست، اما لازم است مردم بدانند اختیارات محیط زیست کیش محدود است و با توجه به اطلاع نداشتن از اجرای این طرح نمی‌توانسته در زمان مناسب واکنش نشان دهد.
البته با توجه به اظهار نظر‌های مریم محمدی این طور به نظر می‌رسد با توجه به اختیارات اداره محیط زیست کیش، اگر هم از اجرای طرح اطلاع داشت اعتراضات وی مورد اعتنا واقع نمی‌شد. چرا که خانم محمدی در اظهارات خود بیان کرد: وقتی ماشین آلات در ساحل جنوبی کیش مستقر شدند از وجود چنین طرحی مطلع شده است. با توجه به اینکه همان موقع به معاونت عمرانی نامه ارسال کرده، اما اظهار نظر وی در خصوص تخریب محیط زیست و خسارت‌های جبران ناپذیر آن مورد توجه قرار نگرفت.
وی با اشاره به اینکه هر طرح عمرانی باید پیوست محیط زیستی داشته باشد، گفت: در مورد طرح طلوع تا غروب کیش، نظر محیط زیست دریافت نشد.
مریم محمدی با تاکید بر اینکه پس از اطلاع از اجرای طرح با شرکت عمران، آب و خدمات تماس گرفته و اعلام شد که طرح طلوع تا غروب به صلاح کیش نیست، گفت: شرکت عمران، آب و خدمات اعلام کرد که اجرای این طرح با موافقت معاونت عمرانی در حال اجراست.
وی گفت: به علت اینکه محیط زیست زیر مجموعه معاونت عمرانی است نمی‌تواند با مسئولان بالادستی خود مخالفت کند.
مریم محمدی گفت: در بازدید اعضای شورای عالی مناطق آزاد از کیش، اشکالات محیط زیستی طرح طلوع تا غروب مطرح شد، اما باز هم بی نتیجه ماند.
وی در صحبت‌های خود به این نکته تاکید کرد که اکنون هم این طرح به علت مداخله محیط زیست متوقف نشده است. معاون عمرانی و مدیر عامل شرکت عمران، آب و خدمات دستور توقف آن را صادر کرده اند، اما علی عرب معاون عمرانی سازمان منطقه آزاد کیش اعلام کرد طرح طلوع تا غروب کیش به علت مخاطرات زیست محیطی ادامه نمی‌یابد و تنها مرحله اول آن به بهره برداری می‌رسد.
مطلبی که نیک فرجام سرپرست معاونت فنی و عمرانی سازمان منطقه آزاد کیش هم به آن اشاره کرد و گفت: اگر طرح در این مرحله رها شود خسارت زیادی به کیش وارد می‌سازد و به هرحال با این میزان هزینه، مرحله اول طرح باید تکمیل و به بهره برداری برسد.
شاید مساله مهمتر، موضوع طرح جامع کیش است. طرحی که در آن سواحل جنوبی جزیره می‌بایست بکر باقی بماند.
طرح جامع کیش چیست؟
طرح جامع کیش با افق چشم انداز ۱۴۰۴ از سال ۱۳۸۴ با عنوان باغ ایرانی آغاز شد و در حال حاضر که ۴ سال به پایان اجرای آن باقی مانده شاید برخی از اهداف آن محقق نشده باشد.
برای اطلاع از طرح جامع تلفنی با قدسیه نجار مدیر طرح جامع کیش گفتگو کردم او در توضیح مطلب گفت: همه شهر‌ها، طرح جامع دارند و این طرح بر اساس نیاز‌ها و اولویت‌های منطقه طراحی و برنامه ریزی می‌شود و هدف از اجرای آن توسعه شهری با رفاه اجتماعی و گردشگری است.
البته به این نکته مهم هم اشاره کرد که اجرای طرح طلوع تا غروب که در زمان معاونت عمرانی وقت به شرکت عمران، آب وخدمات تکلیف شد، مغایر با طرح جامع است و به علت آسیب‌هایی که به محیط زیست وارد میکند متوقف شده است.
وی گفت: هنوز محور‌های شمال و شرق جزیره که در طرح جامع کیش مورد تاکید بود تمام نشده است که محور جنوب (طرح طلوع تا غروب) آغاز شد و در طرح جامع هم آمده است که محور جنوب کیش به علت وجود سایت لاک پشت ها، پارک آهوان و سواحل و اقلیم بکری که دارد و بسیار مورد توجه گردشگران است که دست نخورده و بکر باقی بماند.
اما در مدیریت گذشته به این موضوع مهم توجهی نشد و در خصوص اجرای طرح هم با مدیر طرح جامع کیش گفتگو و یا مکاتبه‌ای نشده است.
قدسیه نجار در ادامه صحبت‌های خود به این نکته اشاره کرد که جاده‌های کیش از زمان‌های گذشته برای دسترسی گردشگران طراحی شده اند و به گونه‌ای نیست که نیاز ساکنان را پاسخ دهد.
به همین علت رینگ ۷۵ متری با دسترسی‌های مختلف طراحی و راه‌های انشعابی از رینگ برای دسترسی به مناطق گردشگری از جمله سواحل هم به آن اضافه شد.
رینگ ۷۵ متری هم اینک یکی از مسیر‌های پر تردد کیش است که چند سالی است در اختیار مردم قرار دارد.
البته مریم محمدی رئیس اداره محیط زیست سازمان منطقه آزاد کیش هم که در خصوص طرح طلوع تا غروب این روز‌ها با رسانه بسیار درارتباط است، با اشاره به اینکه نمی‌تواند در مورد طرح جامع اظهار نظر کند و تنها در حوزه محیط زیست نظر می‌دهد، گفت: با اجرای طرح طلوع تا غروب، سواحل جنوبی و سایت لاک پشت‌ها باید حفاظت شده باقی بماند و پارک سازی در این محدوده مغایر با اهداف محیط زیست است و حتی کاشت نخل در حریم ۶۰ متر از دریا هم ممنوع است.
وی گفت: در محدوده سایت لاک پشت‌ها جاده دو بانده شده و در فصل تخم گذاری لاک پشت ها، باید چراغ‌های جاده خاموش شود تا نور‌های مصنوعی به حیات لاک پشت‌ها صدمه نزند.
لاک پشت‌هایی که تازه از تخم بیرون می‌آیند با استفاده از نور ماه مسیر دریا را می‌یابند و به زیستگاه خود می‌روند، اما با نور‌های مصنوعی از جمله روشنایی‌های جاده‌های اطراف، از مسیر دریا منحرف می‌شوند و به سمت نور‌های مصنوعی حرکت می‌کنند و معمولا در حوادث جاده‌ای از بین می‌روند و یا شکار می‌شوند. به همین منظور تاریکی طبیعی و نور ماه در حریم ساحل جنوبی کیش موجب بکر ماندن منطقه و تولید مثل لاک پشت‌ها می‌شوند.
لاک پشت‌هایی که در سواحل کیش تخم گذاری می‌کنند از نوع پوزه عقابی هستند که در معرض خطر انقراض اند و حفاظت این گونه جانوری برای خلیج فارس بسیار سودمند است.
با از بین رفتن لاک پشت‌ها و پوشش گیاهی سواحل منحصر به فرد کیش، زیستگاه جانوران دیگر از جمله چکاوک‌ها نیز تخریب می‌شود و وزش باد‌های فصلی و موسمی حیات طبیعی موجوداتی که در این حوزه زندگی می‌کنند را به خطر می‌اندازند.
محمدی رئیس اداره محیط زیست کیش صحبت‌های خود را اینطور تکمیل کرد که جاده دو بانده ترافیک و رفت و آمد بیشتری دارد و خاموش کردن چراغ‌ها و روشنای‌های اطراف جاده موجب بروز حوادث رانندگی می‌شود و مخاطرات زیادی دارد.
از او پرسیدم توسعه سواحل حوزه خلیج فارس در کشور‌های منطقه قطعا مخاطرات زیست محیطی داشته است و به هرحال این کشور‌ها که مقاصد گردشگری جذابی هستند و گردشگران زیادی از آنجا استقبال می‌کنند چطور توسعه یافته اند؟
خانم محمدی در پاسخ گفت: نور‌های دوستدار محیط زیست با طول موج و رنگ‌های استاندار می‌تواند در محیط زیست کاربرد داشته باشد و بسیاری از کشور‌هایی که به محیط زیست منطقه خود اهمیت زیادی می‌دهند از این نور‌ها استفاده می‌کنند و الگوی توسعه آنان به گونه‌ای طراحی می‌شود که مخاطرات زیست محیطی را به حدالاقل می‌رساند.
او البته به این نکته هم اشاره کرد که در کشور ما ۱۰ درصد از سواحل و مناطق حفاظت شده است که در این مناطق باید استاندار‌های محیط زیست کاملا رعایت شود، اما در کشور‌های دیگر قطعا این میزان بیشتر است.
خانم محمدی به سواحل خلیج فارس به عنوان سرمایه ارزشمند محیط زیست اشاره کرد و گفت: بسیاری از کشور‌های حوزه خلیج فارس سواحل بکر و طبیعی خود را بدون آسیب‌های جانبی محافظت می‌کنند و طرح‌های جامع گردشگری و توسعه و پیشرفت آن‌ها قطعا با پیوست‌های محیط زیستی اجرا می‌شود.
این همه دلیل روشن و آشکار چه طور از دید مسئولان پنهان مانده شاید هم پنهان نمانده و دیدگان خود را فرو بسته اند!
به هر حال سرمایه‌های عظیمی از بین می‌رود که جبران آن شاید غیر ممکن باشد.
پای صحبت‌های یک مسئول دیگر
عبدالنبی شرفی مدیر عامل شرکت عمران، آب و خدمات کیش در گفتگوی تلویزیونی با صدا و سیما بر ضرورت اصلاح طرح محور طلوع تا غروب و ناسازگاری آن با محیط زیست تاکید کرد و گفت: اجرای تمام فعالیت‌های عمرانی و زیر بنایی در جزیره باید منطبق با طرح جامع کیش باشد.
شرفی با بیان این که آزمون و خطا در اجرای طرح‌های عمرانی قابل پذیرش نیست، بر ضرورت اصلاح طرح محور طلوع تا غروب کیش اشاره داشت و افزود: تبدیل محور فرعی با کاربری گردشگری "طرح طلوع تا غروب" در نوار ساحلی جزیره کیش یک اقدام غیر اصولی و غیر کارشناسی شده است.
مدیرعامل شرکت عمران آب و خدمات کیش بر لزوم اهمیت رعایت اصولی طرح جامع بدون اعمال نظر سلیقه‌ای و غیر کارشناسی تاکید کرد و گفت: اجرای طرح طلوع تا غروب علاوه بر آسیب بصری به زیبایی‌های طبیعی سواحل جنوبی، ناسازگار با زیستگاه ارزشمند لاک پشت‌ها و سبب انقراض آنان نیز خواهد شد.
به گفته عبدالنبی شرفی با تلاش مضاعف و عزمی جدی نسبت به توقف طرح طلوع تا غروب کیش اقدام کردیم تا از هدر رفت بیت المال جلوگیری کنیم.
وی اولویت بندی طرح‌های مهم شهری را از شاخص‌های موثر توسعه و پیشرفت زیرساخت‌های عمرانی در این منطقه برشمرد و گفت: سال‌های گذشته اعتبارات عمرانی به جای این که در بخش‌های اولویت دار مانند ساخت واحد‌های مسکونی برای ساکنان کیش و توسعه معابر شهری هزینه شود به امور غیر ضروری اختصاص یافته است، اما مصداق امور غیر ضروری را نام نبرد و فقط به طرح طلوع تا غروب بسنده کرد.
عبدالنبی شرفی در ادامه به این نکته هم اشاره میکند، اجرای طرح طلوع تا غروب نه تنها اولویت و ضرورتی ندارد بلکه مارا از روند توسعه شهری باز خواهد داشت.
این همه تغییر زاویه در نگرش مسئولان جای شگفتی دارد مدیری با قدرت از ضرورت اجرای طرح می‌گوید و کمتر از شش ماه بعد مدیر دیگری از معایب طرح!
در این میان رد پای عمیقی حکایت از بی تدبیری و، اما و اگر‌ها دارد که تمایلی هم برای برملا شدن آن نیست.
کلام آخر
طرح طلوع تا غروب کیش نمونه بارز و مهمی از ابهام در تصمیم گیری‌ها است. اینکه مسوولان وقت به اشتباه این طرح را آغاز کرده اند و حالا مسوولان کنونی، آن را مغایر با طرح جامع کیش می‌دانند، علاوه بر صرف هزینه‌های زیاد، برای روشن شدن ابعاد مختلف آن، نیازمند ورود دستگاه‌های نظارتی است.
علاوه بر این، سوالات بسیاری هم در اذهان باقی می‌ماند. اینکه آیا طرح‌های دیگری هم در جزیره وجود دارند که شاید در آینده باید جلوی آن را گرفت؟ آیا اداره محیط زیست در کیشی که با موضوعات زیست محیطی عجین است، جایگاه واقعی خود را پیدا میکند؟
تکلیف طرح‌های گردشگری که قرار است در نوار جنوبی کیش اجرایی شوند چه می‌شود؟
و بالاخره اینکه آیا در گذشته اجرای طرح‌های مختلفی که در کیش به پایان رسیده اند، پیوست زیست محیطی داشته اند یا خیر؟ طرح‌های آینده چطور؟
نويسنده: افلاکی