فرونشست زمین، پدیده ناگواری است که به دست انسان در طول سال های متمادی به وقوع پیوسته و هر روز خطرات بیشتری را در پی دارد.
فرونشست زمین به دلایل متفاوتی رخ می‌دهد که از مهمترین آن‌ها می‌توان به برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی اشاره کرد که در نتیجه این برداشت‌های بی رویه آب، سطح زمین شکاف عمیقی پیدا می‌کند.
البته فرونشست زمین ممکن است به دلایل دیگری از جمله حوادث طبیعی مانند زمین لرزه، فرسایش و تشکیل گودال، برداشت بی رویه نفت و گاز، حفر تونل، شیوه‌های نادرست کشاورزی و آب شدگی یخ‌ها نیز ایجاد شود.
در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارش‌ها و خشکسالی خطر فرونشست زمین افزایش پیدا کرده، زیرا مناطق مستعد خشکسالی بیشتر در معرض خطر هستند و احتمال ترک خوردن زمین در این مناطق بیشتر است.
مهدی اسماعیلی بیدهندی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و کارشناس محیط زیست می‌گوید: فرونشست زمین معضل بزرگی برای نسل‌های آینده خواهد بود و همچنین تغییرات و خسارات زیاد و عواقب جبران ناپذیری را به بار خواهد آورد که آینده زمین و حیات بشر نیز تحت الشعاع این تغییرات قرار خواهد گرفت.
او می‌افزاید: پدیده فرونشست زمین شامل ۲ ریشه طبیعی و انسان است، در برخی مناطق دنیا سهم بیشتر در شکل گیری این پدیده متعلق به عوامل انسان ساخت و در مناطق دیگر سهم بیشتر متعلق به عوامل طبیعی است.
فردین حکیمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز می گوید: پدیده فرونشست زمین در اغلب دشت‌های ایران در حال رخ دادن است، پدیده فرونشست با شروع خشکسالی‌ها و افزایش برداشت آب‌های زیرسطحی تشدید می شود و در چند سال اخیر شتاب بیشتری پیدا کرده و بر اساس گزارش‌ها، در برخی از مناطق اطراف تهران، میزان فرونشست زمین به بیش از ۳۰ سانتی متر رسیده است.
او می افزاید: مهمترین عامل فرونشست زمین در دشت‌های ایران، استحصال بی‌رویه آب زیرزمینی و افت شدید سطح آب زیرزمینی است و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی علاوه بر افت شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و فرونشست دشت‌ها، بحران دیگری را نیز به صورت کانون‌های گرد و غبار پدید آورده است؛ موضوعی که در دشت‌های جنوبی استان کاملا آشکار است و در حال حاضر این دشت‌ها به عنوان کانون‌های داخلی مستعد برای انتشار گرد و غبار تلقی می‌شود.
برداشت غیرمجاز و بی رویه آب از منابع زیرزمینی به مرور زمان اراضی البرز را به محل مستعدی برای فرونشست زمین بدل کرده است تا جایی که امروز فرونشست دشت اشتهارد و نظرآباد یک خطر جدی محسوب می شود.
با توجه به وسعت ناچیز دشت‌های البرز و روند رو به رشد جمعیت و مهاجرت به استان، بر حجم برداشت از سفره‌های زیرزمینی افزوده شده و در نتیجه هر چه برداشت از آبخوان‌ها بیشتر شود فضای خالی در زیرزمین هم بیشتر خواهد شد که این امر منجر به فرونشست می‌شود.
بیشترین فرونشست در البرز مربوط به حوالی جاده قدیم هشتگرد به کرج، تنکمان و مرکز دشت هشتگرد و مناطقی، چون نظرآباد است.همچنین در برخی مناطق شهری مانند مهرشهر، کمال شهر و محمدشهر نیز شاهد فرونشست زمین هستیم.
متوسط فرونشست در البرز بین سه تا چهار سانتیمتر است، اما این نشست در مناطق شهری مثل مهرشهر و کمال شهر بین شش تا هفت سانتیمتر و در دشت‌های غربی استان مثل نظرآباد بین ۲۷ تا ۲۸ سانتیمتر برآورد شده است.
فرهاد شیبک، فرماندار اشتهارد می گوید: بیشترین آسیب زیست محیطی از ناحیه شهرستان بوئین زهرا استان قزوین به اراضی و سفره های آب زیر زمینی منطقه اشتهارد وارد شده است و بررسی های میدانی بیانگر این است که بیشترین محدوده فرونشست زمین مربوط به شهرستان بوئین زهرا در همسایگی دشت اشتهارد است.
فرماندار اشتهارد می افزاید: در محدوده دشت های بحران زده اشتهارد و بوئین زهرا کارخانه های زیادی وجود دارد و بهره برداری از منابع آبی از سوی این کارخانه ها خسارات فراوانی به بار آورده است.
او می گوید: برداشت بی رویه آب از سفره های زیرزمینی در سه بخش کشاورزی، شرب و صنعتی پیامدهای زیست محیطی سوئی را در منطقه در پی داشته که باید آن را مدیریت کرد بنابراین سال گذشته اقدامات خوبی با حمایت دستگاه قضایی برای انسداد چاه های غیر مجاز انجام شد.
شیبک می گوید: طرح انتقال پساب تصفیه شده کرج و مهرشهر به دشت اشتهارد در دست اجرا است که ۷۴ درصد پیشرفت فیزیکی داشته؛ این طرح مدتی غیرفعال بود اما بعد از مدتی فعال شد.
او می افزاید: این آب به صنعت و کشاورزی اختصاص پیدا می کند اما قطعا به تقویت منابع آب زیر زمینی هم کمک خواهد کرد.
سعید نقدی، مدیر مطالعات پایه آب شرکت آب منطقه‌ای البرز می‌گوید: روند فرونشست زمین در البرز خطرناک است و می‌تواند به زیرساخت‌های حساس و ارزشمند استان مانند فرودگاه، نیروگاه، صنایع و ... خسارت جدی وارد و آن‌ها را از دور فعالیت خارج کند.
مدیر مطالعات پایه آب شرکت آب منطقه‌ای البرز می‌افزاید: طبق مطالعاتی که ما در گذشته انجام داده‌ایم سطح آب‌های زیرزمینی در استان البرز به طور متوسط، سالانه تا ۷۲ سانتیمتر افت می‌کند.
مدیر مطالعات پایه آب شرکت آب منطقه‌ای البرز می‌گوید: فرونشست نقطه‌ای نشان دهنده عفونت زمین است، در حال حاضر در مناطق مجاور کارخانه سیمان آبیک و فتح‌آباد اشتهارد شاهد ترک‌ها و شیار‌های عمیقی هستیم که ناشی از همین پدیده فرونشست زمین است.
نقدی می‌افزاید: اگر همین ترک‌ها در کنار ریل راه‌آهن یا جاده‌های استان مشاهده می‌شد وضعیت فرق می‌کرد و متولیان بیشتر متوجه شرایط می‌شدند.
حسین فاضلی هریکندی، رئیس کل دادگستری البرز می‌گوید: طبق داده‌های موجود، بخشی از اراضی استان با فرونشست زمین درگیر است که دادگستری هرچند متولی مستقیم در این حوزه نیست اما تلاش کرده ضمن مقابله جدی با حفر چاه‌های غیرمجاز نسبت به مسدود و غیرقابل استفاده کردن چاه‌های غیرمجاز فعلی اقدام کند.
رئیس کل دادگستری البرز می‌افزاید: در دوران تحول قضایی، عملکرد دادگستری استان البرز با تشکیل قرارگاه صیانت از بیت المال و مقابله با تغییر غیرمجاز کاربری رشد قابل توجهی داشته تا جایی که فقط در حوزه مقابله با تغییر کاربری‌ها، میزان اراضی آزادسازی شده در سال ۱۳۹۹حدود ۲۹ درصد بیشتر از مجموع پنج سال قبل از آن است.
اسلامی، یکی از کارشناسان محیط زیست می‌گوید: کم آبی آبخوان ها، عامل اصلی فرونشست زمین است، در اثر افت سطح آب و فرونشست سطح زمین، خلل و فرج لایه‌هایی از زمین که پیش از این آبدار بودند مسدود می‌شوند و به صورت فشرده در می‌آیند، در نتیجه طی سال‌های آتی حتی با تزریق آب و چندین برابر شدن میزان نزولات جوی، آب در لایه‌های آبدار نفوذ نمی‌کند و به صورت رواناب در سطح زمین جاری می‌شود.
این نظر کارشناسی در تعارض با ادعای فرماندار اشتهارد مبنی بر تقویت آب های زیر زمینی از طرق انتقال پساب صنعتی به دشت اشتهارد قرار می گیرد و نشان می دهد آسیب زدن به محیط زیست، دردی نیست که درمان موثری داشته باشد بلکه باید تمام توان را بر پیشگیری از صدمه رساندن به آن متمرکز کرد.
به هرصورت مسدود کردن چاه های غیرمجاز و جلوگیری از مصرف بی رویه منبع آب زیرزمینی پیشگیری مناسبی است که با نظارت و رصد دقیق به ثمر می رسد در غیراینصورت ادامه روند فعلی، زندگی انسان و آیندگانش را در چنگال خطر نگاه می دارد.
فرونشست روی زمین مانند زخمهای روی بدن می باشد.
یک زخم چرکی را راحت می شود مداوا کرد پس از مدتی اگر مداوا نشود تبدیل به قانقاریا می شود که باید عضو سیاه شده را قطع کرد و در آخر این کار هم انجام نشود کل بدن را عفونت فرا می گیرد و مرگ انسان را به زیر خاک می برد.