کارت ملی به عنوان یکی از مهم‌ترین مدارک شناسایی هویتی برای هر فرد محسوب می‌شود که این روز‌ها جای شناسنامه را در تمام عرصه‌های زندگی گرفته است.
اما چگونه از کارت هویتی شخصی مراقبت کنیم، در صورت مفقود شدن چه سوء استفاده‌های از آن می‌شود و به محض گم شدن چه کار باید کرد؟
هم اکنون در کشور ما افراد با کدملی به عبارتی با کارت ملی شناخته می‌شوند، اگر این کارت یا کد ملی در اختیار افراد دیگری قرار گیرد امکان دسترسی به اطلاعات افراد از طریق پایگاه‌های مختلف نیز فراهم می‌شود که می‌تواند مورد سوء استفاده افراد قرار گیرد.
چنانچه در سیستم بانکی بدون کد ملی هیچ کاری انجام نمی‌شود حتی با استفاده از کد ملی، برخی‌ها میتوانند از اطلاعات حساب‌های بانکی افراد مطلع شوند؛ بنابراین این اطلاعات و اسناد هویتی و مدارک نباید در دسترس دیگران قرار گیرد و در صورت ارائه این اطلاعات و مدارک به نهاد‌های اداری و افرادی که به دلایلی حق دسترسی به آن اطلاعات را دارند، باید طوری ساماندهی شود که مورد سوء استفاده دیگران قرار نگیرد.
همچنین از کارت ملی و اطلاعات شخصی در زمینه پیشگیری از جرائم سازمان یافته یا شناسایی مجرمان و جلوگیری از پولشویی نیز استفاده می‌شود، اما از این اطلاعات بر خلاف قانون هم می‌توان استفاده کرد، بنابراین راه‌های سوء استفاده از اطلاعات شخصی هم باز است.
این روز‌ها نیز کلاهبرداری با کد ملی افراد نیز سهل و اسان صورت می‌گیرد چه رسد به اینکه کارت ملی افراد گم شود یا دست کسی بیفتد.
اگر کارت ملی گم شد؟
البته این مباحث درباره ارائه کارت ملی به دیگران اعم از شرکت‌ها و ادارات با میل و رغبت خودشان است و بحث ما بیشتر درباره مواردی است که کارت ملی مفقود می‌شود یا به سرقت می‌رود و در چنین شرایطی افراد در صورت اطمینان از مفقودی شناسنامه و کارت ملی برای جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده احتمالی، درخواست صدور مدارک المثنی بدهند.
نخستین اقدامی که در صورت مفقودی کارت ملی باید انجام داد این است که موضوع را به کلانتری محل خود یا دادسرای حوزه قضایی گزارش و اعلام مفقودی مدارک کنید تا در صورتی که فردی سوء استفاده کرد، مسئولیت قانونی متوجه فرد (صاحب اصلی کارت ملی) نشود.
اگر هم کارت ملی خود را نزد کسی یا نهادی به امانت سپرده اید یا در نهادی و ارگانی به واسطه کار اداری مفقود شده است، ابتدا باید طی ارسال اظهارنامه‌ای خواستار استرداد شناسنامه و کارت ملی خود شوید، در صورتی که این کار نتیجه‌ای نداشت، دادخواستی در این خصوص تنظیم ارسال کنید.
اینکه آیا کسی می‌تواند از اطلاعات شخصی دیگران سوءاستفاده کند یا خیر باید گفت که متاسفانه برخی از افراد میتوانند بدون اجازه صاحب مدارک از آن سوءاستفاده کنند و استفاده از چنین اسنادی که رو به افزایش هم هست، قطعا و بلاشک جرم تلقی می‌شود که مهم‌ترین عنوان مجرمانه آن نیز جعل است.
در قانون مجازات اسلامی مجازاتی برای آن در نظر گرفته شده است، اما مسئله اصلی فهمیدن سوء استفاده از کارت ملی و مشخصات فرد است که اغلب افراد از این امر اطلاع ندارند یا وقتی متوجه می‌شوند که گرفتار شده اند و در گیر و دار پیگیری‌ها به نتیجه نمی‌رسند.
یکی از رایج‌ترین سوء استفاده‌های که از کارت ملی مفقودی صورت می‌گیرد طبق گزارش‌ها و شکایت‌های که ارائه شده، در حوزه مالیات، دریافت کارت بازرگانی، خرید فروش سکه و ارز و ... است. در آن دوران که خرید و فروش سکه صرفا با کارت ملی بود، گزارش‌های بسیاری وجود داشت که از کارت ملی افراد برای خرید و فروش سکه سوء استفاده می‌کردند و یا افراد با دریافت مبالغی کارت ملی خود را در اختیار دیگران قرار (اجاره) می‌دادند.
در بحث مالیات؛ بدون اینکه خود افراد مطلع باشند با شماره ملی و مشخصات آن‌ها خرید و فروش می‌شود و به واسطه خرید و فروش‌های عمده‌ای که به نام وی ثبت می‌شود، درگیر پرونده‌های مالیاتی می‌شوند و می‌شود کسی بدون آن که معامله‌ای نکرده باشد مالیات به نامش ثبت شده باشد، فقط کافی است برخی از افرادمشخصات شما را اعم از نام، نام‌خانوادگی و شماره کارت ملی بدانند و کارت شما را هم دشاته باشند؛ با همین اطلاعات از شرکت‌ها خرید می‌کنند و در واقع با مفقود شدن کارت ملی نه تنها از کارت بلکه از مشخصات افراد نیز سوء استفاده می‌شود.
گاهی هم افرادی گفته اند؛ من در جای مشغول به کار هستم، کارت ملی خود را به امانت در آن شرکت گذاشته ام، صاحب کارم بدون اطلاع با شماره ملی من از شرکتی خرید کرده یا از جانب من اظهارنامه مالیاتی تسلیم کرده است در صورتی که بنده از تمامی قضایا بی خبر بودم.
هر چند که از نظر قانونی هر کسی از جانب خودش می‌تواند اظهار نامه مالیاتی ارسال کند و کسی از جانب دیگری نمی‌تواند اظهارنامه مالیاتی ارسال کند، اما چنین موارد و موضوع‌هایی نیازمند پیگیری از طریق محاکم قضایی است.
افرادی نیز اعلام کرده اند برای استخدام در جایی (شرکتی) مراجعه کردم که از من کپی کارت ملی و کپی شناسنامه گرفتند و بعد از مدتی به نتیجه‌ای نرسیدیم و وقتی خواستم مدارکم را به خودم تحویل دهند اعلام کردند گم شده است که اکنون نگرانی درباره سوء استفاده از مدارکم را دارم، ضمن اینکه هیچ رسیدی دال بر دادن کپی مدارک به آن شرکت را ندارم تا از آن‌ها شکایت کنم.
در مواردی هم فردی اظهار کرده است که کارت ملی اش دو سال پیش گم شد، هر چند اعلام مفقودی کرده است، اما شخصی از کارت ملی او سوء استفاده کرده و از یک شرکت خرید (میلیاردی) کرده است. هر چند که به نظر می‌رسد با یک کارت ملی مفقودی نمی‌توان به صورت قانونی خرید و فروش میلیاردی کرد چرا که اصولا به صورت غیابی و با اتکا به یک کارت ملی کسی یا شرکتی به صورت قانونی قبول نمی‌کند که خرید و فروش میلیاردی کند مگر اینکه در این خرید فروش موارد غیر قانونی یا تبانی صورت بگیرد که به صورت غیر قانونی است و در صورت پیگیری و شکایت در پلیس فتا و دستگاه‌های قضایی می‌توانید حقانیت خود را ثابت کنید.
اعلام مفقودی کارت ملی ضرروی است
بنابراین در چنین مواردی بلافاصله بعد از گم شدن کارت ملی اعلام مفقودی ضروری است که در مراجع انتظامی و قضایی اعلام مفقودی کنید، تا در صورتی که فردی سوء استفاده کند، مسئولیت قانونی متوجه شما نشود.
البته صرف اینکه تصویر مدارک شما در نزد آن شرکت بماند دلیل بر این نیست که از آن سوء استفاده می‌شود، اما برای اینکه متوجه شوید آیا از کدملی یا هویت شما سوء استفاده می‌شود یا خیر؟ بهتر است با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی یا پایگاه اطلاعات قضایی، سامانه ثنا خود را فعال کنید تا از طریق کد ملی از هرگونه اقدامات احتمالی مطلع شوید.
کارت ملی هوشمند و مزیت‌ها
البته نوع اولیه کارت‌های ملی به شکلی ساده و دارای اطلاعات مختصری است هرچند که هدف از صدور کارت‌های ملی از ابتدای استفاده از کارت ملی تا به امروز حضور در مکان‌های ضروری و بهره گیری از امکانات مختلف بوده است که هر دو نوع اولیه و هوشمند برای دستیابی به این هدف طراحی شده اند. اما با پیشرفت علم و فناوری در "کارت ملی هوشمند" نیز قابلیت‌های تازه و به روزی افزوده شده است.
به گفته معاون فناوری اطلاعات و آمار جمعیتی سازمان ثبت احوال کشور: مدارکی که در دست مردم است امکان دخل و تصرف در آن وجود دارد در حالی که در تراشه کارت ملی هوشمند اطلاعات هویتی افراد وجود دارد که غیر قابل خدشه است، در مدارک کاغذی یک عامل انسانی هویت افراد را تایید می‌کند، اما در کارت هوشمند یک دستگاه الکترونیکی هویت شما را تایید می‌کند لذا امکان تقلب وجود ندارد.
در واقع این کارت در فضای غیرحضوری کاربرد دارد، سه عامل امنیت در این کارت لحاظ شده: نخست کارت الکترونیکی، دیگری اثر انگشت و در نهایت پین کد که امکان هرگونه تقلب یا سوء استفاده از هویت افراد را به صفر می‌رساند.
کارت ملی جدید از آن جایی هوشمند خوانده می‌شود، توانایی ذخیره اطلاعاتی مثل اثر انگشت فرد، اطلاعات تاهل فرد، مشخصات فرزند، اطلاعات هویتی، امضای الکترونیکی و کد پستی فرد را دارد. با این اوصاف کاربری کارت ملی هوشمند به دنیای واقعی محدود نشده است و می‌توان در فضا‌های مجازی نیر توسط این کارت ابراز هویت کرد.
در کارت ملی هوشمند امروزی علاوه بر درج اطلاعات شناسنامه‌ای یک فرد تمامی مشخصات ضروری فردی وی و زندگی اش نیز در تراشه آن به ثبت می‌رسد.
باید در نگهداری آن دقت کرد بنابراین به همراه داشتن و حمل آن در همه جا ضرورتی ندارد مگر این که نیاز باشد کارت ملی شما همیشه برای حضور در مکان‌های ضروری اعم از ادارات، نهاد‌ها و کار‌های بانکی در کیف و همراهتان باشد.
اصولی‌ترین مراحلی که باید در صورت مفقودی این سند هویتی طی شود این است که افراد در صورت اطمینان از مفقود شدن مدارک شناسایی و هویتی خود برای جلوگیری از هر گونه سوء استفاده، درخواست صدور مدارک المثنی از ادارات ثبت احوال، محل سکونت خود یا دفاتر خدمات پستی که از سوی ثبت‌احوال مجوز لازم را دریافت کرده‌اند داشته باشند تا با ثبت در سیستم، امکان سودجویی از مدارک گم شده آن‌ها وجود نداشته باشد.
شناسنامه و کارت ملی جزء اسناد رسمی هویتی محسوب می‌شود و هرگونه جعل در مورد این اسناد، ممکن است عواقب بدی را برای اشخاص و جامعه به همراه داشته باشد، لذا جعل آن یک جرم و استفاده از این سند جعل شده و ارائه آن به مراکز مختلف جرم مستقل دیگری است. ارائه اطلاعات شخصی به افراد ناشناس اشتباه است و احتمال این که از آن اطلاعات سوء استفاده شود، بسیار زیاد است.
استفاده از اسناد دیگری (جعلی) حبس یا جزای نقدی دارد که در ماده ۵۳۵ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات هم آمده است: هرکس اوراق مجعول مذکور در مواد (۳۵)، (۳۶) و (۳۷) را با علم به جعل و تزویر مورد استفاده قرار دهد، علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا سه سال یا به سه تا هجده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
یادداشت: فرج اله محمدپور
خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما.
از تاریخ ۱۴۰۱/۲/۱۷ کارت ملی را که برای انجام کاری نیاز داشتم متوجه شدم داخل کیفم نیست و جاهای داخل خانه گاها می گذاشتم وجود نداشت برای دریافت المثنی چه مدارکی لازم است