ناهمواری‌های فضا‌های شهری زندگی را برای معلولان سخت و ناهموار کرده است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان؛ می‌خواهم برای ساعتی به دور از دغدغه‌های زندگی خوش باشم در کنار خانواده در فضایی آزاد، به سرم می‌زند که با کودکم و پدر پیر ویلچریم در خیابان قدم بزنم.
در این ترافیک و شلوغی برای حفظ سلامت خود و بچه ام که شده باید از پیاده روها بروم، اما در پیاده رو‌های ناهموار که انگار باید روی آن‌ها صخره نوردی کرد قدم زدن برای یک بچه آسان نیست. مادری را می‌بینم که کالسکه به دست مجبور بود بخاطر بالا بلندی‌های پیاده رو از گوشه خیابان شلوغ راه برود.
در ایستگاه اتوبوس به انتظار نشستیم اتوبوس آمد، اما وای... چه غلغله ای؟! جای سوزن انداختن نیست چه برسد به اینکه یک ویلچری بتواند سوار شود! اصلا من چگونه ویلچر را در اتوبوس بگذارم؟!
از خیر اتوبوس میگذرم و با تاکسی راهی می‌شویم راننده کمک کرد پدرم بر روی صندلی تاکسی بنشیند هر چند برای گذاشتن ویلچر در صندوق ماشین می‌گفت کپسول گاز هست و جا نیست و ... غروب شد و به یکی از پارک‌های بزرگ شهر رسیدیم، اما ...
اینجا که اسباب بازی درست و حسابی ندارد، مبلمان آن نیز اصلا مناسب ویلچری‌ها نیست، راه‌های گذرش هم همینطور.
اهواز، شهری است که مسئولانش برای ویلچری ها، عصا سفید‌ها، کودکان، افراد مسن، خانم‌های باردار، کالسکه به دست‌ها و. فکری اساسی نکرده اند.
در کلان شهراهواز هنوز مسیر مناسبی در ادارات، ساختمان‌ها و خیابان‌ها برای جامعه معلول و نابینا و افرادی که در سایه این جامعه می‌توانند از خدمات مورد نیاز بهره‌مند شوند، وجود ندارد.
خانم ال‌هایی باردار است و می‌خواهد برای انجام مراقبت‌های بارداری وارد مرکز بهداشت شود، او نفس نفس زنان گفت: مراجعه کنندگان مراکز بهداشت سالمند، کودک و باردار هستند که متاسفانه مشکلات زیادی دارند از جمله این مشکلات این است که مراکز بهداشت در یک ساختمان مستقر نیستند و در خانه‌های اجاره‌ای جابجا می‌شوند، هر بار در یک محله و در یک خانه، این برای مراجعه کنندگان بسیار سخت است که وارد خانه‌های نامناسب شوند.
او ادامه داد: بخاطر مشکلات روحی روانی که برایم در دوران بارداری پیش آمده ناچارم به مشاور بهداشت مراجعه کنم اتاق مشاور بهداشت طبقه بالاست و من با این وضع به سختی ۱۰ – ۱۵ پله را باید بالا بروم این بالا رفتن برای من مشقت بار است و خطرناک.
حاج اکبری جانباز مسنی است که برای انجام کار‌های اداری می‌خواهد وارد فرمانداری شود، اما از ناحیه پا مشکل دارد و نمی‌تواند با عصا به راحتی وارد اداره فرمانداری اهواز شود، او گفت: من فردی عصا به دست هستم و نمی‌توانم وارد این ساختمان شوم آنکه ویلچر دارد چگونه وارد شود؟ مگر اینجا دولتی نیست؟ چرا مناسب سازی نشده؟
مجتمع فتح المین که شعبه‌ای از بهزیستی است اوضاعش اسفناک است، شهرداری‌های اهواز که دیگر نگویم، چون حرفی برای گفتن نمانده، مگر این ادارات محل رسیدگی به امور خلق الله نیست؟ پس چرا به فکر افراد با نیاز‌های خاص نسیتند؟
جوانی نشسته بر ویلچر کنار باجه منتظر بود گویا انتظار شخصی را می‌کشید که بیاید و کار‌های بانکیش را انجام دهد، جلو رفتم و به او گفتم در صورت تمایل می‌توانم به او کمک کنم تشکر کرد و در حینی که کارتش را به من میداد گفت: مسئولین اصلا به فکر جامعه معلول نیستند خودپرداز‌ها وضعیت بسیار نامناسبی دارند و برای افرادی، چون من قابل استفاده نیستند، به لطف کلاهبرداری‌ها و دزدی‌های موجود نیز نمی‌توان به کسی اعتماد کرد که اگر کارتم را دزدیدند پایی برای تعقیبشان ندارم!
البته ناگفته نماند که خود بانک‌ها نیز بسیاری از استاندارد‌ها را رعایت نمی‌کنند، مثلا خط ویژه نابینایان یا رمپ استاندارد برای افرادی، چون من و یا خانم‌های باردار و افراد مسن ندارند.
طبق بخشنامه‌ای بانک‌ها موظف هستند به کار‌های معلولان و جانبازان خارج از نوبت رسیدگی کنند، اما آنان از ترس اعتراض سایرین این کار را انجام نمی‌دهند حتی موظف هستند بنر یا برگه‌ای را بر در و دیوار بانک نصب کنند که سایرین از این مساله آگاه شوند، اما این کار ساده را نیز انجام نمی‌دهند.
به طور کلی باید گفت معلولیت همچون گروه یا اقلیتی است که هیچ کس نمیداند چه زمان عضو این گروه خواهد شد در خوزستان نیز ۸۰ هزار معلول وجود دارد که نیاز به خدمات رسانی دارند.
چه کار‌هایی برای مناسب سازی محیط شهری کرده ایم؟
برای بررسی موضوع با نماینده معلولین اهواز در کمیته مناسب سازی استانداری خوزستان گفت و گویی کردم.
عبیات، نماینده معلولین اهواز در کمیته مناسب سازی استانداری خوزستان گفت: مناسب سازی یک مقوله اقتصادی، انسانی، اجتماعی است اگر دولت از چند سال قبل شروع به مناسب سازی می‌کرد در حال حاضر بسیاری از ساختمان‌های اداری دولتی و نیمه دولتی مناسب سازی می‌شد و شاید در سطح یک شهر ۳۰ یا ۴۰ درصد مناسب سازی به اتمام می‌رسید.
اما هم دولت کم کاری می‌کرد و بودجه لازم رو اختصاص نمی‌داد و هم اینکه مسئولان استانی و شهرستانی در استان خوزستان اهتمام وِیژه به این امر قائل نبوده و آن را در اولویت کار‌های خود قرار نمی‌دهند.
مناسب سازی ویژه افراد معلول نیست و شامل جانبازان، معلولان، کودکان، زنان کالسکه به دست، سالمندان، زنان باردار و افراد بیمار (مثلا کسانی که دیسک دارند، پایشان شکسته و ...) می‌شود.
هر وقت در مورد مناسب سازی صحبتی شود ذهن فقط به سمت معلولین سوق داده می‌شود به همین دلیل معلولین طلایه دار و پرچم دار مناسب سازی در کشور هستند.
مناسب سازی جزئیات فراوانی دارد و فقط شامل مناسب سازی ساختمان‌های اداری نیست بلکه شامل مبلمان شهری، پیاده روها، انواع پل ها، معابر، پارک ها، حمل و نقل عمومی (تاکسیرانی و اتوبوسرانی)، منازل و ساختمان‌های خصوصی و ... می‌شود.
بهتر بود دولت مرحله به مرحله برنامه مناسب سازی را پیاده می‌کرد و از ادارات دولتی و نیمه دولتی شروع می‌کرد سپس دانشگاه‌ها و سایر شرکت‌های خصوصی و بعد از آن به مکان‌های عمومی‌تر مثل پارک ها، معابر می‌رسید، اما متاسفانه دولت همه این‌ها را قاطی کرده و فعلا در خوزستان به نتیجه‌ای نرسیده است.
او ادامه داد: هر ساله من مسئول ارزیابی ادارات در جشنواره شهید رجایی هستم (جشنواره‌ای که برای ارزیابی مدیران استانی در بین ادارات برگزار می‌شود) در این جشنواره تنها ۳۰ امتیاز از ۱۰۰۰ امتیاز به امر مناسب سازی تعلق گرفته که امسال این نمره به ۲۰ رسید و این نشان از بی اهمیت بودن این مقوله در میان مدیرا استانی دارد.
حتی به این تنزل نمره اکتفا نکرده و با زد و بند‌های اداری و رفاقت‌ها آن را کسب می‌کنند بدون اینکه در ساختمان اداریشان استانداردی را رعایت کرده و یا مناسب سازی را انجام داده باشند.
قانون حمایت از معلولان چه می‌گوید؟
طبق قانون جامع حمایت از حقوق معلولان از زمان تصویب قانون ادارات دولتی موظف هستند ظرف ۳ سال ساختمان‌های خود را به طور صد درصد مناسب سازی کنند، اما دو سال گذشته و اتفاق خاصی نیافتاده و به نظر می‌رسد تا ۱۰ سال دیگر نیز اتفاقی نیافتد که این امر نشان دهنده این است که بسیاری از مدیران کل استان از اهمیت مناسب سازی باخبر نیستند.
عبیات عنوان کرد: طبق قانون استانداری موظف است هر سه ماه یکبار جلسه کمیته مناسب سازی را برگزار کند، اما یکسالی است که هیچ جلسه‌ای برگزار نشده است.
زمانی که جلسات برگزار می‌شد نیز هیچ اقدام عملی در ادارات صورت نمی‌گرفت و هیچ مدیری تذکر جدی دریافت نمی‌کرد در واقع در جلسه حاضر نمی‌شد تا تذکر بگیرد؟! یعنی کمیته تشکیلی یک کمیته بسیار آبکی برای صرف شیرینی و چای بود!
عبیات ادامه داد: برخی ادارات دولتی برای شانه خالی کردن از این مسئولیت می‌گویند ساختمان متعلق به میراث فرهنگی است؟! یا مثلا مجتمع فتح المبین بهزیستی به هیچ وجه قابل ورود برای معلولین، افراد ویلچری و یا مسن نیست، رمپ آن نیز بسیار خطرناک است و با وجود تذکر‌های بسیار هیچ اقدامی برای مناسب سازی صورت نگرفت.
او در خصوص اوضاع شهرستان‌ها تصریح کرد: مناسب سازی در شهرستان‌ها بسیار راحت‌تر از کلان شهرهاست چرا که کوچکتر بوده و بسیاری از آن‌ها ناوگان حمل و نقل عمومی مثل اتوبوسرانی را ندارند، اما سهل انگاری و اهمال و نا آگاهی مسئولان در آن مناطق کار را جلو نمی‌برد.
تاثیر جمعیت شناسی بر برنامه ریزی شهر
جمعیت و شناخت آن از مولفه‌های اصلی برنامه ریزی شهری است.دکتر حسین ملتفت، عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی (متخصص جمعیت شناسی) دانشگاه شهید چمران بیان کرد: بدون توجه به جمعیت برنامه ریزی امکان پذیر نبوده یا ما را به هدف مورد نظر نمی‌رساند.
ملتفت ادامه داد: به طور کلی می‌توان گفت مبلمان شهری بر بحث جمعیت نیز اثر گذار است، در حال حاضر جمعیت ما میانسال بوده و بیشتر افراد جامعه ما ۳۰ تا ۴۰ ساله هستند یعنی ۲۰ سال دیگر جمعیت ما قشر عظیمی که در دهه ۶۰ الی ۶۵ به بالا به دنیا آمده اند به سن سالخوردگی می‌رسند.
او در پایان بیان کرد: با توجه به متعادل بودن جمعیت در حال حاضر نباید از یکی دو دهه آینده غافل شد و موظفیم شرایط مناسب را برای آن زمان فراهم آورد تا در آینده معلولان و سالخوردگان برای مسافرت‌های درون شهری یا سایر موارد دچار مشکل نشوند.
گوشه‌ای از عواقب خانه نشینی
معلولین افرادی هستند که به دلیل شرایط جسمی و یا ذهنی خاصی که دارند کمتر به آن‌ها توجه می‌شود، و بیشترین بار سنگین توجه به این افراد بر دوش خانواده هاست که این امر باعث ایجاد مشکلات بسیاری برای خانواده‌ها نیز می‌شود، در نهایت همه عوامل دست در دست هم می‌دهند تا این گونه افراد منزوی و گوشه گیر شوند که همین انزوا نیز عواقب دیگری را برای جامعه خواهد داشت.
افرادی نیز وجود دارند که به دلیل مسن بودن، بارداری، بیماری و ... شبه معلول می‌شوند یعنی توانایی کامل در انجام امورات خود را ندارند و توجه خاص خانواده و جامعه را می‌طلبند که در صورت بی توجه عواقبی همچون افسردگی گریبانشان را خواهد گرفت و بدا به روز جامعه‌ای که قشر کثیری از آن دچار افسردگی و احساس عجز و ناتوانی شود.
شاید با کمی توجه و برنامه ریزی مدیران بتوان از بروز چنین مسائلی پیش گیری کرد یا آمار آن را پایین آورد.
برگزاری جلسات ابتدایی در شهرداری اهواز برای مناسب سازی شهری
مرغایی معاون شهرسازی و معماری شهرداری اهواز گفت: مناسب سازی را یک پروژه تعریف نمی‌کنند بلکه یک رویکرد است که در اجرای پروژه‌های شهری می‌بایست الزامات آن رعایت شوند.
مرغایی در پاسخ به این سئوال که کمیته مناسب سازی شهرداری راه اندازی شده است یا خیر (طبق مصوبه شورای شهر قبلی) و این که تا کنون چه عملکردی داشته است؟ بیان کرد: در این زمینه شیوه نامه تهیه شده و مکاتباتی صورت گرفته است، جلسات اولیه با کارشناسان معاونت‌ها و مناطق برگزار شده و منتظر هماهنگی دفتر شهردار برای تشکیل اولین جلسه برای تصویب شیوه نامه و تنظیم و هماهنگ سازی فعالیت‌های کلیه ارگان شهرداری و برگزاری منظم جلسات کارگروه هماهنگی و پیگیری مناسب سازی شهرداری هستیم.
همچنین جلسات متعددی در خصوص پیگیری و ارائه گزارش عملکرد و پروژه‌ها و برنامه‌هایی با موضوع مناسب سازی خدمات، محیط، اماکن و وسایل حمل و نقل عمومی، در سطح مناطق هشتگانه، حوزه معاونت‌ها و سازمان‌های مربوطه در این حوزه تشکیل گردیده است.
با توجه به نظر کارشناسان جمعیت شناس و جامعه شناس تا ۱۵ - ۲۰ سال آینده جمعیت رو به میانسالی است، آیا برنامه ریزی‌هایی برای آینده دارید؟
با توجه به سند چشم انداز و برنامه پنجساله دوم توسعه و عمران شهر داری اهواز، در بخش‌های مختلف حمل و نقل و ترافیک، شهرسازی، فرهنگی اجتماعی، خدمات شهری، برنامه ریزی و توسعه، عمران شهری، مشارکت‌ها و نیز استراتژی‌های در نظر گرفته شده، پروژه‌هایی مرتبط با موضوع مناسب سازی در شهرداری در نظر گرفته شده است.
از جمله پروژه ۱۰۰ کیلومتر پیاده رو سازی در سطح شهر اهواز، تدوین و ابلاغ ضوابط و دیتلیل‌های پیاده روها و فرم‌های بر و کف و چک لیست‌های الزامات طراحی فضا‌های شهری و ساختمان‌های عمومی و درج در سامانه صدور پروانه و پایانکار و کنترل کلیه پیاده رو‌های در حال احداث، تشکیل کارگروه‌های هماهنگی و پیگیری مناسب سازی کلیه ارگان شهرداری، مناسب سازی کلیه معابر با کاربری‌های تجاری و اداری، مناسب سازی ایستگاه‌های تاکسی و اتوبوس و کلیه پایانه‌های مسافربری، آرامستان ها، تجهیز پارک‌ها به مبلمان شهری مناسب افراد ناتوان/کم توان جسمی حرکتی، روشنایی پارک‌ها و سایر پروژه‌ها که در برنامه پنج ساله دوم شهرداری و با جدیت در برنامه پنجساله سوم توسعه و عمران شهردای اهواز با رویکرد جامع و تخصصی‌تر ادامه خواهد یافت.
او در خصوص مناسب سازی تمام ساختمان‌های شهرداری اهواز و درصد پیشرفت کار در این زمینه بیان کرد: در این خصوص این معاونت نسبت به اخذ مشاور و عقد قرارداد با مشاور در غالب پروژه مطالعات مرحله اول و دوم مناسب سازی ساختمان‌های اداری شهرداری که شامل ۲۶ ساختمان اداری و ۴ ساختمان پایانه‌های مسافربری شهری هستند اقدام نموده است.
او در خصوص حمل و نقل درون شهری با ناوگان اتوبوسرانی تصریح کرد در رابطه با مناسب بودن ناوگان اتوبوس رانی باید گفت طبق گزارش سازمان اتوبوسرانی ۵۰ دستگاه اتوبوس که مجهز به رمپ ورودی معلولین هستند با همت شهرداری خریداری شده ولیکن به دلیل عدم مناسب سازی اصولی ایستگا‌های اتوبوس هنوز امکان بهره برداری از این ناوگان به صورت کامل و ایده ال امکانپذیر نیست.
راهکار چیست ؟
در بسیاری از استانها مقامات استانی و شهری همچون استانداران و شهرداران مشاور معلول دارند، در برخی دیگر از استانها مکان‌های ویژه برای معلولین فراهم شده مثلا در مشهد ساختمانی است ۴ طبقه با وسعت زیاد ویژه کلاس‌های آموزشی و تفریح و دورهمی و سایر کار‌های معمول و کاملاً مناسب سازی استاندارد شده است.
در برخی از کلانشهر‌ها از جمله تبریز، مشهد، تهران، اصفهان و ... معلولین اتوبوس ویژه برای تردد‌های گروهی دارند و یا حتی شهرداری شیراز یک قطعه زمین ۵۰۰ متری به همراه ساخت و ساز رایگان ویژه فرهنگسرای معلولین را به این قشر اختصاص داد.
مسئولین خوزستانی از جمله استانداری، شهرداری، بهزیستی و سایر ادارات و ارگان‌ها نیز می‌توانند با دلسوزی بیشتر اقدامی موثر همچون سایر استانها داشته باشند.
بی شک با عملی شدن قانون جامع حمایت از حقوق معلولان بار سنگینی از دوش یک قشری از جامعه برداشته خواهد شد و نشاطی چشمگیری بر این قشر از جامعه حاکم می‌شود.
*محقق و نویسنده : الهام وادی