داغ دل جنگل‌ها را مرهمی نیست

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز فارس، از آغاز فصل گرما، خبر آتش سوزی درجنگل‌ها و مراتع در استان فارس به صورت مداوم تکرار می‌شود. آتشی که عمده دلیل روشن شدنش عوامل و خطای انسانی اعلام می‌شود. آتش در منطقه‌ای زبانه می‌کشد و با تلاش نیرو‌های دولتی و مردمی مهار می‌شود.

                                          
هرچند شاید تداوم این روندتکراری آتش سوزی‌ها در میان هجوم اخبار نا خوشایند کرونایی و اقتصادی برای عده‌ای جلوه‌ای ندارد، اما! از قدرت تخریب این آتش سوزی‌های ویرانگر زمانی که که سبب ساز خبر مرگی می‌شود نمی‌توان بی تفاوت گذشت. مانند آتش سوزی که در تنگه هایقر فیروز آباد فارس جان چهار نفر از عشایر را گرفت.
در چنین مواقعی این سوال‌ها در اذهان عمومی بیش از پیش مطرح می‌شود چرا آتشی مهیب بر جان طبیعت می‌افتد که می‌توند بلای جان انسان‌ها شود؟ چرا خبر آتش سوزی‌ها رادر بازه‌ای از سال مجموعه وار می‌شنویم؟
قطره‌ای در مقابل دریا
محمد یزدان پور از اعضای انجمن میراث زاگرس درشهرستان ممسنی فارس که مشارکت بسیاری در آموزش نحوه اطفا حریق به جوامع محلی در نقاط مختلف و تجربه حضور در مهار آتش سوزی‌های محیط زیست را دارد می‌گوید: جنگل‌های زاگرس ممسنی فارس از نقاط حادثه خیز است ودر چند سال اخیر بر اثر آتش سوزی بخش‌های ارزشمند‌ی از پوشش جنگلی ومرتعی آن از بین رفته است.
به گفته این دوستدار محیط زیست، در بسیاری از مواقع بی تفاوتی برخی ازافراد در جوامع محلی نقش موثری در شعله ور شدن آتش دارد، برخی جنگل و مراتع را متعلق به دولت می‌دانند و همین حس تعلق خاطرنداشتن و بی تفاوتی موقع آتش سوزی در ساعات اولیه باعث از دست رفتن فرصت و زبانه کشیدن آن می‌شود.

                                       
یزدان پور قاچاق چوب را عامل دیگری می‌داند که از طرفی عده‌ای گوشه‌ای از جنگل را آتش می‌زنند وبا پرت کردن حواس‌ها، عده دیگری در ختان را قطع می‌کنند.
به گفته او چوب درختان جنگل زاگرس ممسنی خوراک کوره‌های زغال جهرم و کازرون را مهیا می‌کند.
این عضو انجمن میراث زاگرس بحران آب و بی رونق بودن کشاورزی را از جمله عواملی می‌داند که باعث شده بسیاری به سمت قاچاق چوب و تولید فراورده‌های جنگلی از جمله زغال بروند.
او از قانون واگذاری اراضی شیبدار بدون پوشش به عنوان عامل دیگری برای آتش سوزی با هدف تصرف آن‌ها نام می‌برد.
محمد یزدان پور با اشاره به فعالیت‌های گسترده فرهنگ سازی برای حفاظت از محیط زیست، آموزش و تجهیز نیرو‌های محلی می‌گوید:با وجود همراهی خیران، امکانات موجود در شهرستان ممسنی و دیگر نقاط استان فارس برای اطفا حریق قطره‌ای در مقابل دریاست، فردی که با این ا مکانات به مقابله با آتش می‌رود در حقیقت جانش را کف دستش می‌گذارد.
به باور او برای مهار آتش در این پهنه جنگلی به ویژه در نقاط صعب العبور، وجود هواپیمای آب پاش وبالگرد ضروری است تا آتش با حداقل دخالت انسان و باسرعت قبل از زبانه کشیدن مهار شود.

مقصد چوب درختان جنگلی فقط کوره های زغال نیست

علیرضا یزدانی از استاد کاران جوان هنر معرق در استان فارس  است . در هنر معرق با بهره گیری از رنگ و جلوه های طبیعی چوب آثار زیبایی خلق می کند .  این هنرمند چوب را به خوبی می شناسد و  به علت کسادی بازار صنایع دستی ،برای امرار معاش به نجاری روی آورده است . او می گوید :  براساس سفارش مشتری و قیمت پیشنهادی اش چوب را انتخاب می کند .

به گفته این هنرمند نجار هر چوب ویژگی های خاص خودش را دارد و او بیشتر از چوب های وارداتی موجود در بازارکه بیشتر  ازمقصد  روسیه و گرجستان وارد ایران می شود  ، استفاده می کند .

یزدانی درباره در دسترس بودن چوب درختان  جنگلی  می افزاید : چوب درختان جنگلی مرغوبیت ویژه ای دارد و  چوب هر درخت رنگ و ویژگی های خاصی دارد و به راحتی می توان چوب درختانی از جمله  بلوط ، گردو را در بازار چوب خریداری کرد به گفته او فقط چوب درخت سرخدار شمال است که خرید و فروش نمی شود و گویا داشتنش جرم است  .

این هنرمند معرق کار می گوید : تا جایی که او  می داند فقط قطع درخت جرم محسوب می شود و بعد از آن استفاده از چوب  آن بلامانع  است و در بازار چوب می توان به راحتی چوبی را که می خواهی بخری  و کسی از فروشنده چوب نمی پرسد چرا چوب فلان درخت از فلان جنگل رامی فروشی ؟

کمبود تجهیزات و نبود قرق بان

عبدالحسن صمدنژاد مدیرکل منابع طبیعی استان فارس درباره اقدام های لازم برای حفاظت از منابع طبیعی استان فارس می گوید : امسال اجرای طرح هنگ امداد طبیعت را با به کارگیری بیش از ۶ هزار نیروی مردمی برای مشارکت در فعالیت های حفاظتی منابع طبیعی در شهرستان های فارس آغاز کردیم.

او با تاکید بر اینکه در تامین تجهیزات مهار آتش سوزی در مراتع و جنگل های استان دچار مشکل و کمبود هستیم،  می افزاید :  اگرچه تجهیزاتی همچون دمنده، آتش کوب و بیل امسال از طریق سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیرداری برای استان فراهم شده ، اما همچنان نیاز به تجهیزات بیشتری داریم .

به گفته مدیرکل منابع طبیعی استان فارس از ابتدای امسال ۴۱۴ بار ۲۰ هزار هکتار از مراتع استان فارس درگیر آتش سوزی شده است که نیمی از این آتش سوزی ها مربوط به شهرستان فیروزآباد بوده است.

این مقام مسوول از شهرستان های  فیروزآباد، ممسنی، رستم، شیراز، سپیدان، کازرون، کوه چنار، استهبان، پاسارگاد و ارسنجان به عنوان نقاط حادثه خیز و بحرانی  نام می برد و  دلیل بیشتر این آتش سوزی ها را بی احتیاطی افراد اعلام می کند . 

اگرچه به گفته او خشکی و  افزایش دمای هوا و کاهش  بارش ها  روی  حریق ها بی تاثیر نیست ، اما! اکنون بیشترین موضوع مربوط به حریق مراتع و جنگل ها به بی احتیاطی افراد برمی گردد که  اقدام به خاموش کردن آتش روشن شده  نمی کنند و این موضوع  می تواند تبعات جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد.

صمدنژاد می گوید : از ابتدای امسال بیش از ۸۰۰ مصدوم در مراتع و آتش سوزی ها داشتیم که عمده آنها از نیروهای منابع طبیعی استان بوده اند که در حوادث از ناحیه پا دچار شکستگی و سوختگی جزئی شدند.

او در ادامه از راه اندازی مجمع صندوق خیریه امداد طبیعت در استان در آینده ای نزدیک خبر داده و از خیران نیک اندیش می خواهد در زمینه تجهیزات مهار آتش ورود کنند.

مدیرکل منابع طبیعی استان فارس کمبود نیروی انسانی را یکی از مشکلات حفاظت از منابع طبیعی عنوان می کند و می گوید :حدود ده  میلیون هکتار جنگل و مرتع  داریم که متاسفانه با کمبود قرق بان برای حفاظت از عرصه های طبیعی رو به رو هستیم.

مهار آتش کار هرکسی  نیست

. محمد جواد سیاح پور مدیر انجمن میراث پریشان با اشاره به این که   کوره های زغال   در کوه ها  وحتی خانه ها ی  روستایی کارزون فعالیت دارند  می گوید  بعضی مواقع سرایت آتش از همین کوره های زغال باعث آتش سوزی در طبیعت می شود .

این پژوهشگر عنوان می کند برای آتش سوزی ها دلایل عمده ملی و بین المللی بسیاری وجوددارد ، با وجود گرمایش زمین  شرایط مستعد برای آتش سوزی است  به گونه ای که برخورد سنگ با سنگ هم می تواند سبب آتش سوزی شود و دراین شرایط حتی دکل های  فشار قوی میدان مغناطیسی مساعد ایجاد آتش سوزی ها هستند .

به گفته این پژوهشگر هرچند شرایط کره زمین به گونه ای است که ما شاهد آتش سوزی جنگل ها در بسیاری از نقاط کره زمین هستیم اما! نمی توان این مساله را نادیده گرفت که در کشور ما نهاد های متولی برای پیشگیری و مهار آتش ضعیف عمل می کنند . 

این فعال محیط زیست با اشاره به عشایری که  درمهار  آتش سوزی فیروز آباد جان شان را ازدست دادند  می گوید آنها   با طبیعت بیگانه نبودند اما! آتش ادبیات متفاوتی دارد وما به آتش نشانان جنگل نیاز داریم  کسانی که  لباس ، کلاه و کفش مخصوص داشته باشند .به گفته او مهار آتش کار هرکسی  حتی  محیط بانان نیست  .

در شرایطی که نهاهای حفاظت از محیط زیست امکان استخدام و به کارگیری نیروهای رسمی را ندارند با توجه  به مشخص بودن  تعدادماه های پر خطر و ضرورت حفاظت از محیط زیست  می توانند تعدادی قرقبان آموزش دیده را با حقوق و پشتوانه قانونی  به صورت مدت دار به کار گیرند .

سازگاری با تغییرات اقلیمی

غلامرضا قهاری اقلیم شناس، با اشاره به عوامل متعدد طبیعی و انسانی تأثیرگذار در وقوع آتش سوزی‎های جنگل‎ها و مراتع استان فارس،  از گرمایش زمین  به عنوان مشکلی جهانی درایجاد و شکل گیری این پدیده یاد می کند  و می گوید :  سال 2021 به عنوان گرم ترین سال کره زمین ثبت شده است  و روند افزایش دما به میزان حدود یک درجه سانتی گراد در سده اخیر دیده می شود. این روند افزایش دما در ایران بیشتر است. شرایط  افزایش دما باعث شده که علاوه بر جنگل‌ها و مراتع ایران، در بسیاری  نقاط جهان  آتش سوزی رخ دهد.

به گفته این پژوهشگر مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، فعالیت های بشر و افزایش لجام گسیخته گازهای گلخانه‎ای، تاثیر بسیاری در افزایش دمای کره زمین داشته و عمده فعالیت مخرب بشر  با شروع انقلاب صنعتی آغاز شده وکشور ما هم از این قائده مستثنی نبوده است .

قهاری می گوید: به رغم  خشکسالی ها  ، پوشش گیاهی جنگلی و علوفه های چندساله و به جا مانده از سال های پر بارش،  خشک و ضعیف شده و با جرقه ای مستعد سوختن است. در بسیاری از نقاط استان فارس تلفیقی از جنگل و مرتع وجود دارد. آتش سوزی مراتع باعث شعله ور شدن درختان جنگلی شده و وزش باد این پ‍‍دیده را تشدید می کند.

قهاری می افزاید:  تغییرات اقلیمی خود را با تغییر در چرخه بارش ها نشان می دهد. بنابراین در دهه های اخیر حوادث طبیعی بیشتری همچون سیل، خشکسالی، آتش سوزی و طوفان‎ تحت تأثیر تغییر اقلیم نمایان شده است.

به گفته این محقق در حالی که با بحران متعدد زیست محیطی روبه هستیم،  فرهنگ سازی عمومی به ویژه از طریق رسانه ها می تواند نقش موثری در حفاظت از محیط زیست ایفا کند. نقش جوامع محلی مخصوصا به عنوان سازمان‎های مردم نهاد (سمن) بسیار  پررنگ است .

این اقلیم شناس معتقد است:  باید با توجه به وضعیت اقلیمی هر منطقه، مناطق پرخطر از نظر ریسک آتش سوزی، شناسایی و نقشه خطر در اختیار سازمان‎های ذیربط نظیر فرمانداری ها، جهاد کشاورزی، ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری و حفاظت محیط زیست قرار گیرد. براین اساس نیاز است در مناطق با

خطر بالاتر امکانات مورد نیاز اطفاء حریق آماده و آموزش های لازم هم به مسئولین و هم به جوامع محلی داده شود.

ارزشمندترین چیزی که  از دست دادیم جان انسان هاست، که بی بازگشت است

پژوهشگر مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس می‌گوید : در حوادث طبیعی از جمله آتش سوزی ها، منابع طبیعی ارزشمندی نظیر جنگل‎های چندین صد ساله زاگرس از دست رفته است.که برای احیا آنها زمان و شرایط ویژه ای مورد نیاز است اما! آنچه باید به آن توجه شود این است که طبیعت در صورت دخالت نکردن انسان ها خودش را بازسازی می کند اما! به انسان هایی که جانشان را در این آتش‎سوزی ها از دست دادند به هیچ عنوان نمی توان جانی دوباره بخشید .

به باور او  یکی از موارد بی‎توجهی به محیط زیست و منابع خدادادی در کشور، وجود و فروش نفت بوده که همین پشتوانه ثروت باعث شده در کشور توجه زیادی به مصرف بهینه آب و برق و گاز نشود. به انضمام این موضوع که هنوز این منابع به راحتی و با قیمتی غیر واقعی  در دسترس قرار دارند.

 قهاری می گوید : واقعیت این است که با فرهنگ سازی باید چالشی درخصوص ضرورت حفاظت از محیط زیست و تفکر در بحران های ایجاد شده ناشی از تغییر اقلیم و دیگر عوامل بحران ساز در مردم و مسئولین ایجاد شود. این تفکر باید ایجاد شود که همه ما در یک کشتی نشسته ایم و  اگر نقطه ای از آن سوراخ شود کل کشتی غرق خواهد شد.

قهاری عنوان می کند : در طی سالهای اخیر به راحتی منابع آب سطحی و زیرزمینی از دست رفته و باید راهکار سازگاری با تغییر اقلیم در پیش گرفته شود. مثلا  صنایع آب بر باید از چرخه اقتصاد مناطق خشک حذف و به حاشیه دریاها انتقال داده شوند.در حالی که با این شرایط سخت نیز، گروهی در  تلاش برای ایجاد کارخانه فولاد در همین مناطق خشک هستند.

این اقلیم شناس می افزاید: راهکار برون رفت از مشکلات فعلی پذیرفتن تغییر اقلیم و سعی در سازگار شدن با آن است. مهار و یا مقابله با تغییر اقلیم واژه های نادرستی هستند که متاسفانه بیان می شوند. استفاده بهینه از همین باران به ظاهر کم نیز گامی در تقویت منابع آبی خواهد بود. استفاده از آب های نامتعارف، استحصال و گردآوری آب باران چه در فضای شهری چه در منابع طبیعی، عملیات آبخیزداری و آبخوانداری، فرهنگ سازی برای بهینه مصرف کردن آب در موارد صنعتی، کشاورزی و خانگی، استفاده از گونه های گیاهی بومی و کم آب بر و موارد بی شمار دیگر می تواند مرهمی بر زخم منابع از بین رفته باشد.

شرایط محیطی در محیاترین حالت ممکن برای آتش سوزی است

حمید ظهرابی مدیر کل محیط زیست استان فارس نیز با اشاره به عوامل طبیعی در وقوع آتش سوزی ها  می گوید :  رعد و برق در نقاط صعب العبور باعث آتش سوزی می شود  یا باوجود گرما و وزش باد و سایش تنه خشک درختان می تواند آتش سوزی  ایجاد کند یا افزایش دما منجر به  اشتعال  صمغ برخی  درختان و آتش سوزی شود.

ظهرابی می افزاید: در کنار عوامل غیر عمد که  در اثر سهل انگاری انسان ها ، مثل رها سازی  فیلتر سیگار یا رها کردن آتش رخ می دهد ،آتش سوزی های بسیاری نیز تعمدی و  با هدف تصرف زمین یا تغییر کاربری یا انتقام از یک مرتع دار  اتفاق می افتد .

این مقام مسوول در تایید اقدام قانون شکنان برای روشن کرد ن آتش  می گوید :  برخی آتش سوزی ها برای سرگرم کردن محیط بان ها اتفاق می افتد برای شکار غیر قانونی  یا انتقال محموله های قاچاق یا   فراورده های جنگلی غیر قانونی تولید شده مثل زغال یا چوب  رخ می دهد .

او می افزاید : با وجود این عومل عمدی و غیر عمدی  شرایط محیطی در محیاترین شرایط برای آتش سوزی قرار  ممکن قرار گرفته است  و گرمای زود هنگام امسال باعث  افزایش بازه زمانی برای حریق در جنگل ها  و افزایش  تعداد  آتش سوزی ها و مساحت آن ها شده است  .

مدیر کل  محیط زیست استان فارس عنوان می کند : متاسفانه سرمایه گذاری مناسبی   برای حفاظت  جنگل های ارسباران  ، هیرکانی و زاگرسی  انجام نشده است و تجهیزات به روزی نداریم  .

ضرورت تجهیز و آموزش جوامع محلی

ظهرابی می گوید :تجربه امسال و پارسال  نشان داد در روستا هایی که به مردم آموزش دادیم و تجهیزات اطفا فراهم کردیم ، اولین گروهی که در هنگام حریق واردعمل  شدند  همین نیروهای محلی بودند و این امرسرعت عمل  اطفا حریق را افزایش داد، چون مهار  و کنترل آتش سوزی در ساعات اولیه  بسیار مهم است . 

مدیر کل محیط  زیست استان فارس می گوید : با این که منابع مالی ، امکانات به  روز  ،  هواپیماهای آب پاش و بالگرد برای اطفا حریق ضروری است  اما در زمینه مهیا کردن تجهیزات  کوتاهی می شود و ما  در دوسال گذشته نتوانستیم  منابعی را  از محل مدیریت بحران  به دست آوریم و نتیجه اش فرسودگی تجهیزات و نیروها است .

ضرورت مدیریت مصرف منابع انرژی

ظهرابی در شرح اهمیت پوشش گیاهی می گوید  : جنگل ها و مراتع خدمات  حیاتی و اکوسیستمی بسیاری به ویژه  در مناطق کم آب زاگرسی فراهم می کنند که از جمله آنها می توان به پیشگیری از وقوع  سیلاب ، حفظ تنوع زیستی ، تامین علوفه برای دامداران ،تامین  رطوبت محلی و ده ها خدمت اکوسیستمی دیگر اشاره کرد.

 اصلا عامل شکل گیری حیات در منظقه زاگرس وجود همین جنگل های زاگرسی بوده  که با آسیب دیدن این منطقه متعاقبا حیات بشر با آسیب های ناشی از سیل ، گرد و غبار ، خشکسالی و دهها مورد دیگر به خطر می افتد . 

مدیر محیط زیست فارس عنوان می کند : امروزه  دردنیا مسایل زیست محیطی به عنوان چالش های بسیار جدی هستند و در کشور که در منظقه ای خشک  و کم آبی قرار گرفته این آسیب ها بارزتر است ، ما با اثرات تغییراقلیم و گرمایش زمین در جهان روبه رو هستیم که آتش سوزی های بسیار در جنگل ها و مراتع  در نقاط مختلف جهان نشان  از همین تغییر اقلیم است .

به گفته او ما هم باید با فعالیت هایی که در سطح جهان برای کاهش گازهای گلخانه ای انجام می شود مشارکت داشته باشیم این امر  به عنوان یک وظیفه باید مورد توجه سیاستمداران ما هم قرار بگیرد .

ظهرابی در اشاره به بحران های زیست محیطی در سطح ملی و استانی  به آتش سوزی ها در مراتع و جنگل ها ،خشکیدگی  تالاب ها واز طرف دیگر وقوع  سیلاب ها   و کانون های گرد و غبارومسایل دیگر   اشاره کرده و بر این مساله تاکید دارد که بازنگری  سیاست ها در  بهره از منابع طبیعی برای فعالیت های اقتصادی بنیادی ترین اتفاقی است که باید بیفتد.

توهمی ویرانگر ؟

با توجه به سایه سنگین خشکسالی بر دیگر بحران های زیست محیطی و نقشی که در افزایش دما و کاهش رطوبت هوا دارد به باور این مقام مسوول   باید  به آمایش و  ارزیابی توان سرزمین توجه کنیم  وبرای بهره برداری  از هر اکوسیستمی و هر حوضه آبریزی متناسب با توانش در همه بخش ها  به ویژه در کشاورزی  برنامه ریزی کنیم  چون  فعالیت های توسعه طلبانه  اگر  همگام ، همراه و همساز  با حفظ منابع طبیعی و محیط زیست نباشد ،  توسعه ای پایدار نخواهد بود .

ظهرابی می افزاید : آنچه ما تحت عنوان سیل های ویرانگر در سال های اخیر داشتیم به علت بهره برداری های بی رویه و آسیب هایی بود که به جنگل ها و مراتع وارد کردیم ،ما اگر امروز با چالش آب روبه رو هستیم برای این است که به میزان توان اکوسیستم ها برای عرضه آب توجه نکردیم و فراتر از حوضه های آبریز بارگذاری کردیم و نتیجه این شد که تالاب ها خشک شدند ، زمین های کشاورزی شور شدند و بیابان زایی اتفاق افتاده و  کانون های گرد  و غبار ایجاد شده  است

او معتقد است :توجه به این که در هر حوضه چقدر منابع آب است و ما بهره برداری ها رابراساس  ظرفیت تنظیم کنیم  می توانیم  امیدوار باشیم  که در مدیریت منابع آب موفق شویم  در غیر این صورت پروژه هایی نظیر انتقال آب و شیرین کردن آب دریا  که مرسوم شده  مشکل منابع آب را حل نخواهیم کرد بلکه مشکلات را هم اضافه خواهد کرد .

ظهرابی می افزاید :  ما به تجربه آموختیم که  توهم ایجاد منابع آب و وفور منابع آب  باعث تحریک مصرف می شود و آسیب های جدی تری به منابع آبی وارد می کند برای مثال در حوضه آبریز تالاب گاو خونی و زاینده رود هرچه ما تعداد انتقال از سر شاخه های کارون به سمت زاینده رود را افزایش دادیم رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی خشک تر شد.

به گفته این مقام مسوول درباره سایر منابع طبیعی  از جمله جنگل ها و مراتع هم فراتر ازظرفیت بهره برداری کردیم ، درحالی که  بهره برداری مناسب در کنار حفاظت منابع یکی  از اصول اصلی بهره برداری   پایدار  از  منابع است .

مدیر کل محیط زیست فارس می گوید :  اصلاح فرایندهای بهره برداری و متعادل کردن آن  ، تداوم بهره برداری پایدار  و اصولی متناسب با  توان اکولوژیکی را به دنبال دارد و می تواند راهکاری برای برون رفت از بحران هایی باشد  که به عنوان  چالش های محیط زیستی با آن  روبه رو هستیم .

 *  راضیه جوینده