کاهش اختلافات سیاسی و جایگزین کردن مناسبات اقتصادی، خروج آمریکا از منطقه، زیاده خواهی‌های ترکیه و بحران آبی، امنیتی و تجاری، قطع حمایت سعودی‌ها از تروریست‌ها، میاجنیگری عراق و توافق احتمالی ریاض و تهران و تقویت همکاری‌ها با ایران از مهمترین اهداف کنفرانس بین المللی بغداد به شمار می‌رود.
به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما، مجتبی شاهسونی کارشناس مسائل بین الملل درباره کنفرانس همکاری و شراکت بغداد (موتمر بغداد للتعاون و الشراکة) نوشت: با توجه به تحولات منطقه بدون شک برگزاری کنفرانسی با هدف گفتگو درباره حل مشکلات بین کشورهای منطقه در بغداد از اهمیت بسزایی برخوردار است. بنابراین کنفرانس بغداد نه تنها برای عراق و کشورهای منطقه بلکه همه کشورهای شرکت کننده از روسیه تا آمریکا و کشورهای غربی اهمیت زیادی دارد اما حضور امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان و گمانه زنی ها درباره مذاکره میان ایران و عربستان سعودی كه در خبرگزاری ها و رسانه های مختلف بازتاب زیادی داشته است حال و هوای این نشست را بیش از پیش تحت تاثیر قرار داده و بر اهمیت آن افزوده است. در این تحلیل ضمن اشاره به اهداف این اجلاس، دستاوردهای احتمالی آن بررسی می شود.
شرکت کنندگان، از حضور امیرعبداللهیان تا رئیس جمهور فرانسه
در اجلاس یک روزه بغداد که به نام اجلاس همکاری و شراکت است کشور‌هایی همچون ترکیه، قطر، کویت، امارات، اردن، عربستان، مصر و فرانسه نیز حضور خواهند یافت. پیش بینی می‌شود در اجلاس بغداد رئیس جمهور فرانسه، نخست وزیر کویت، حاکم دبی، شاه اردن، رئیس جمهور مصر و وزیر خارجه عربستان نیز حضور یابند. بغداد همچنین اعضای دائم شورای امنیت و گروه ۲۰ را برای حضور در این کنفرانس دعوت کرده است.
اهمیت کنفرانس در سطوح داخلی، منطقه ای و بین المللی
گفته شده اهمیت هر نشست و اجلاسی به شرکت کنندگان در آن است بنابراین حضور کشورهای مختلف در سطح رئیس جمهور، وزیر خارجه و نخست وزیر در این اجلاس به خوبی گویای اهمیت این نشست برای کشورهای مختلف و به خصوص کشورهای منطقه است. کنفرانس بغداد اهمیت زیادی در سه سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی دارد. برهم صالح رئیس جمهور عراق درباره اهمیت این اجلاس در جمع هیئت‌های رسانه‌ای کشورهای عربی و جهان در بغداد تصریح کرد: عراق کشوری محوری در منطقه است. روابط متعادل عراق با همه کشورها و موقعیت جغرافیایی آن سبب می‌شود مهره‌ای تاثیرگذار در مذاکرات و نقطه تلاقی منافع منطقه‌ای باشد. در همین حال ایرج مسجدی سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد نیز درباره اهمیت این کنفرانس گفت: حضور ایران در اجلاس روز شنبه بغداد که بنا به دعوت رسمی نخست وزیر عراق بوده بسیار حائز اهمیت است.
اهداف: از توافق احتمالی ایران با عربستان تا خروج آمریکا از منطقه
موضوعاتی چون کاهش اختلافات سیاسی و جایگزین کردن مناسبات اقتصادی، خروج آمریکا به عنوان عامل اصلی مشکلات منطقه، زیاده خواهی های ترکیه و بحران آب، امنیت و تجارت، قطع حمایت سعودی ها از تروریست ها و جذب سرمایه گذاری، میاجنیگری عراق و توافق احتمالی ریاض و تهران و تقویت همکاری با ایران به عنوان همسایه ای مطمئن از مهمترین اهداف این کنفرانس به شمار می رود.
کاهش اختلافات سیاسی و جایگزین کردن مناسبات اقتصادی
اگرچه هدف از برگزاری این نشست کاهش تنش در منطقه و تمرکز بر تلاش‌ها برای مبارزه با گروه‌های تروریستی عنوان شده است اما به نظر می رسد اهداف اقتصادی در گام اول برای دولت عراق از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. اجلاس بغداد با توجه به حضور گسترده منطقه‌ای و بین المللی در آن، می‌تواند اقدام مثبتی برای کاهش اختلافات و جایگزین کردن مناسبات اقتصادی به جای اختلافات سیاسی باشد. در همین حال «نزار الخیرالله»، رئیس کمیته تدارکات کنفرانس منطقه‌ای بغداد و قائم‌مقام وزیر خارجه عراق، گفت که کنفرانس بغداد بیش از هر چیز اهداف اقتصادی را دنبال می‌کند و به مسائل اختلافی نمی‌پردازد. او در دیدار با مسئولان رسانه‌های خارجی که برای پوشش اخبار این کنفرانس به بغداد سفر کرده‌اند گفت که کشورهای دعوت‌شده به این کنفرانس تجارب خوبی در عرصه اقتصاد و صنایع و سرمایه‌گذاری دارند و عراق در پی جلب سرمایه در بخش کشاورزی و صنعت است. الخیرالله افزود که عراق بزرگ‌ترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در منطقه را دارد و مشارکت کشورهای منطقه در این کنفرانس بیش از هرچیز موجب تقویت شراکت‌های اقتصادی با عراق می‌شود و برای همین این کنفرانس «کنفرانس بغداد برای همکاری و شراکت» نامیده شده است. او درباره اینکه آیا در این کنفرانس اختلافات کشورهای منطقه بررسی می‌شود و آیا شاهد آشتی میان برخی کشورهای منطقه خواهیم بود، گفت: «این کنفرانس برای بررسی بحران‌های منطقه یا رسیدگی به مسائل منطقه‌ای برگزار نمی‌شود و نمی‌خواهد به مسائل اختلافی بپردازد». وی افزود که این کنفرانس در پی یافتن موارد مشترک و شراکت‌هایی است که به نفع ملت عراق تمام شود و به حل مشکلات اقتصادی کمک کند. الخیرالله گفت که برگزاری این کنفرانس در آستانه انتخابات پارلمانی عراق بازتاب مثبتی بر اوضاع داخلی کشور خواهد داشت و افزود که نمی‌توان پیش از برگزاری کنفرانس درباره دستاوردهای آن سخنی گفت.
خروج آمریکا به عنوان عامل اصلی مشکلات منطقه
علیرغم برخی انتقادات داخلی در عراق به برگزاری اجلاس بغداد اما به نظر می‌رسد این اجلاس علاوه بر دستاوردهای اقتصادی احتمالی برای عراق دستاوردهای مهمی در سطح منطقه نیز داشته باشد منطقه ای که البته در نتیجه سیاست‌های غلط آمریکا دچار بی ثباتی شده است که شاید مهمترین آن تسریع در روند خروج نیروهای امریکا از منطقه باشد. از این رو با توجه به قانون پارلمان مصوب اوائل ۲۰۲۰ مبنی بر خروج نیروهای بیگانه از خاک عراق و شکست تاریخی آمریکا در افغانستان به نظر می رسد تاکید بر خروج کامل نیروهای بیگانه و در راس آن‌ها آمریکا از منطقه به عنوان عامل اصلی مشکلات این منطقه، از اهداف مهم این اجلاس باشد که به طور جدی از سوی عراق و ایران پیگیری خواهد شد. مساله ای که پیش تر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی (دام ظله العالی) پس از شهادت مرد میدان به آن اشاره کردند که تشییع میلیونی شهید سلیمانی و شهید ابومهدی المهندس در عراق و ایران، اولین سیلی سخت به امریکایی‌ها بود، اما سیلی سخت‌تر «غلبه نرم افزاری بر هیمنه پوچ استکبار» و «اخراج امریکا از منطقه» است، البته آمران و قاتلان سردار سلیمانی نیز باید انتقام پس دهند و این انتقام در هر زمانی که ممکن باشد، قطعی است.
زیاده خواهی های ترکیه و بحران آبی، امنیتی و تجاری
ترکیه از موضوع پیگیری گروه تروریستی (پ‌ک‌ک) به عنوان بهانه‌ای برای توجیه عملیات و استقرار پایگاه‌های خود در خاک عراق استفاده می‌کند. در طول ماه‌های گذشته این کشور با عملیات «پنچه ببر» و «چنگال عقاب» شمال عراق را به میدان اقدام نظامی علیه عناصر گروه تروریستی «پ. ک. ک» کرده و بیانیه‌های رسمی عراق در این باره نیز تاکنون نتوانسته است، جلوی آن را بگیرد. اظهارات برخی از مقامات آنکارا از جمله سخنان اخیر «سلیمان سویلو» وزیر کشور ترکیه که گفته بود «به زودی با پای پیاده به بغداد و دمشق سفر می‌کنیم»، عراق را از طرح‌های توسعه طلبانه آنکارا نگران کرده است. در عین حال عراق مدعی است که در زمینه تقسیم حق آبه با ایران و ترکیه به عنوان کشورهای بالادست، مشکلاتی دارد که باید حل و فصل شود؛ بنابراین ترکیه در حوزه امنیت منطقه ای، و امنیت آبی و مناسبات تجاری و سرمایه گذاری پرونده‌های مختلفی را با عراق دارد که بغداد امیدوار است بتواند آن‌ها را در اجلاس بغداد حل و فصل کند.
قطع حمایت سعودی ها از تروریست ها و جذب سرمایه گذاری
عربستان سعودی همچنان مهمترین حامی گروه‌های تروریستی در منطقه به شمار می روند و هنوز شیوخ وهابیت، فتاوای خود را که در سال‌های گذشته درباره قتل عام شیعیان صادر کرده اند، از اعتبار ساقط نکرده اند. عراق امیدوار است بتواند ریاض را متقاعد کند تا صله رحم خود را با تروریسم وهابی در عراق قطع کند و این کشور بتواند بعد از سال‌ها روی آرامش ببیند. جدا از همه اینها، سعودی‌ها به تلاش برای نفوذ در میان شیعیان و ایجاد مرجعیت‌های دینی وابسته به خود برای بسترسازی جهت «جنگ شیعی – شیعی» متهم شده اند. جدا از نقش برجسته عربستان سعودی در حمایت از تروریسم و صدور فتاوای قتل و فتنه مذهبی، دولت عراق گوشه چشمی نیز به سرمایه های کلان سعودی‌ها برای سرمایه گذاری در این کشور دارد. عراق که بعد از شکست داعش اکنون در مرحله بازسازی نیاز مبرمی به همه کشورهای منطقه به خصوص ایران و عربستان دارد تا بتواند هرچه زودتر زیان های سال های گذشته را جبران کند.
میاجنیگری عراق و توافق احتمالی ریاض و تهران
روابط حسنه میان ایران و عربستان هموراه برای عراق اهمیت داشته است از این رو کشور بارها در طول دوره های مختلف تلاش کرده است که نقش میانجیگر را میان دو کشور ایران و عربستان ایفا کند عراق معتقد است توافق ریاض و تهران در بغداد می‌تواند، بخش زیادی از این آتش فتنه را بخواباند و ریاض را از بازگشت به سیاست تکفیر و فتاوای تروریسم بازدارد. این مساله با توجه به روی کار آمدن دولت جدید در ایران و سیگنال های مثبتی که از سوی دو کشور ایران و عربستان رد و بدل شده است امیدها برای دستیابی به توافق میان دو کشور را دو چندان کرده است. از سویی دیگر نیز تشدید اختلافات اخیر بین سعودی‌ها و ترکیه به عنوان دو خط مشی وهابی و اخوانی، بر نگرانی‌های عراق از احتمال انعکاس این اختلافات به داخل کشور افزوده و می‌کوشد پیش از خارج شدن اوضاع از کنترل، دو کشور را باهم در بغداد به تفاهم برساند. بی شک هرگونه اصلاح سیاست‌های منطقه‌ای در ریاض، برای بغداد غنیمت محسوب می‌شود و تلاش‌های اخیر را می‌توان در همین چارچوب ارزیابی کرد.
تقویت همکاری با ایران به عنوان همسایه ای مطمئن
جمهوری اسلامی ایران به قول سید حسن نصرالله دبیر کل حزب الله لبنان هیچ گاه دوستان و همپیمانان خود را رها نمی کند این مساله در روابط میان ایران و عراق نیز صدق می کند. در روز هایی که کشورهای غربی و آمریکا در کنار برخی از مزدوران منطقه ای حمایت از تروریست ها و در راس آن داعش را در دستور کار خود قرار داده بودند جمهوری اسلامی ایران با حمایت همه جانبه خود از دولت و مردم عراق برادری خود را ثابت کرد. به گفته بسیاری، اگر ایران نبود، عراق در نتیجه یورش داعش شرایط دیگری داشت. علاوه بر این ایران، برق و گاز را به عراق صادر می‌کند و نقش اساسی در تامین روشنایی این کشور دارد. از سوی دیگر تهران با جدیت از تمامی تلاش‌های دولت عراق در طول سال‌های گذشته برای کاهش تنش در منطقه و طرح‌های آشتی حمایت کرده، زیرا معتقد است که نه تنها عراق و ایران بلکه کل منطقه از آن سود خواهد برد.
چشم انداز و دستاوردهای احتمالی
همچنان که بیان شد موضوعاتی چون کاهش اختلافات سیاسی و جایگزین کردن مناسبات اقتصادی، خروج آمریکا به عنوان عامل اصلی مشکلات منطقه، زیاده خواهی های ترکیه و بحران آب، امنیت و تجارت، قطع حمایت سعودی ها از تروریست ها و جذب سرمایه گذاری، میاجنیگری عراق و توافق احتمالی ریاض و تهران و تقویت همکاری با ایران به عنوان همسایه ای مطمئن از مهمترین موضوعات و اهداف کنفرانس بغداد به شمار می رود. اهدافی که به نظر می رسد در صورتی که عزم جدی از سوی کشورها عضو وجود داشته باشد تحقق آن دور از دسترس نباشد. در مورد مسائل مرتبط با کشورمان به نظر می رسد جمهوری اسلامی ایران، مطالباتی دارد که فقط خود از آن ذینفع نیست بلکه منطقه از آن منتفع می‌شود و مهمترین آن‌ها اخراج نیروهای بیگانه از منطقه است. تعامل منطقه‌ای یکی از طرح‌های مهم ایران است که در سال‌های گذشته تحت عنوان «صلح هرمز» مطرح شده است. عراق نیز در این راستا، می‌کوشد، تلاش‌هایی برای کاهش تنش انجام دهد و ایران به طور کامل از آن حمایت کرده است. از این رو اجلاس همسایگان عراق در بغداد برگزار ، مورد حمایت جدی ایران نیز قرار گرفته است. از نگاه ایران حل اشکالات با کشورهای منطقه، بستر را برای حل مشکلات بزرگتر فراهم خواهد کرد از این رو مواضع ایران نسبت به تلاش‌های بغداد برای حل اختلافات بین تهران و ریاض، آنکارا و ریاض و حتی امان و ریاض مثبت بوده است. عراق نیز معتقد است که حل مشکلات منطقه ای، انعکاس مثبتی بر حل تعدادی از پرونده‌های مهم بین المللی خواهد داشت که مهمترین آن‌ها از نگاه بغداد، حل اختلافات بین تهران و واشنگتن در پرونده هسته‌ای است. از این رو بغداد، سیاست استقرائی جز به کل را در پیش گرفته و امیدوار است اجلاس بغداد که با حضور همسایگان عراق و برخی کشورهای اروپایی و نهاد‌های بین المللی است، بتواند، گامی درست در مسیر صحیح گره گشایی‌های بزرگتر باشد و علاوه بر این به نظر می رسد بغداد از اینکه به تلاقی تعاملات منطقه‌ای و مرکز دیپلماسی این حوزه جغرافیایی تبدیل شود، خورسند است. بنابراین در صورتی که بغداد و طرف های دیگر به خصوص سعودی ها درک مناسب و عزم جدی برای حل اختلافات داشته باشند این اجلاس می تواند آغازی بر کاهش تنش ها در منطقه باشد.
نویسنده: مجتبی شاهسونی
کارشناس مسائل بین الملل