سیل؛ تهدیدی که با برنامه‌های پیشگیرانه به فرصت تبدیل می‌شود.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز قزوین، اگرچه سیل، حادثه مخربی است که با توجه به شرایط اقلیمی کشور ایران و از جمله استان قزوین هر چند سال یک بار تلفات وخسارت هنگفتی برجا می‌گذارد، اما با اجرای برنامه‌های پیشگیرانه و ایجاد زیرساخت‌های لازم می‌توان آن را به فرصتی برای توسعه تبدیل کرد.
سیل یک پدیده طبیعی است که در هنگام بروز مانند هر بلای طبیعی دیگری دارای آثار تخریبی غیر قابل اجتناب است.
براساس جغرافیای طبیعی کشورمان و میزان حادثه خیزی برخی مناطق آن در بعضی موارد اثرات سوء ناشی از وقوع سیل کمتر از زلزله نبوده و پیشگیری نکردن از وقوع آن می‌تواند خسارات جانی و مالی جبران ناپذیری را بر جای گذارد.
کارشناسان معتقدند: پدیده سیل با وجود همه پیچیدگی هایش قابل بررسی و مطالعه است و می‌توان در مسیر مهار و کاهش خسارات آن و حتی بهره‌برداری اقتصادی از این پدیده راه‌حل‌های مناسبی جست و جو کرد.
سیلاب ظرفیتی بزرگ، اما نهفته
روان آب‌هایی که جاری می‌شوند در صورت مهارکردن آن‌ها و به کار گرفتن در بخش کشاورزی، ثروت بزرگی برای استان خلق می‌کند.
ماه گذشته بود که در اُوج گرمای چِله تابستان در استان قزوین سیلاب جاری شد. در شهرستان آوج و بخش الموت شرقی خسارات زیادی برجای گذاشت بطوریکه ۷ نفر از هموطنانمان جان خود را ازدست دادند.
سیل اخیر در آوج و الموت در یک صد سال اخیر بی سابقه بود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین می‌گوید: بارش‌های اخیر در آوج و الموت در ۱۰۰ سال اخیر بی سابقه بوده و دوره بازگشت ۱۰ هزار ساله دارد.
یدالله ملکی می‌افزاید: بارش بیش از ۴۵ میلیمتر باران در مدت زمانی کمتر از ۴۰ دقیقه بی سابقه بود و حجم زیادی از خاک و رسوبات را به همراه داشت و موجب شکسته شدن بند آبخیزداری و تخلیه ناگهانی رسوبات شد و خسارت زیادی وارد کرد.
ملکی اضافه کرد: شدت بارش‌ها در یک فصل نامناسب زیاد بود و به علت فقر پوشش گیاهی منطقه نتوانست سیلاب را مانع شود و خسارت سنگینی به باغات آوج و بخش‌های الموت شرقی و غربی وارد شد.
او می‌گوید: دردوسال گذشته با پیگیری انجام شده توانستیم اعتبارات خوبی را از مرکز دریافت کنیم بطوریکه پارسال ۶ میلیارد تومان ازاعتبارات ملی برای رفع تصرف رودخانه‌ها که معمولا در سیلاب حادثه ساز می‌شود جذب و هزینه شد و بخشی از تهدیدات را برطرف کردیم.
ملکی می‌افزاید: مراکز پرورش ماهی در مسیر رودخانه‌های منطقه الموت یکی از چالش‌های جدی است که باید برای تعیین تکلیف آن‌ها و یا ایمن سازی این مراکز اقدام شود.
بگفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان برخی از این مراکز شیلات، ۱۵ تا ۲۰ سال گذشته مجوز دریافت کرده اند و ما پس از بررسی‌های دقیق کارشناسی به همه آنان اخطار دادیم که در مسیر رودخانه احتمال آسیب بالاست، ولی کسی توجه نکرده و اکثر آنان دارای پرونده هستند.
ملکی همچنین می‌گوید: شالیزار‌های منطقه الموت نیز در مسیر رودخانه قرار دارند و مورد تهدید جدی در سیلاب‌ها ست، اما برای ما معیشت مردم مهم است لذا بیشترین همکاری را انجام می‌دهیم تا زندگی این افراد آسیب نبیند لذا باید فکر اساسی کرد تا در یک حادثه مانند سیل همه سرمایه‌ها و زندگی مردم این نابود نشود.
او اضافه می‌کند: از همه صاحبان این شالیزار‌ها تعهد گرفته ایم که اگر به تهدید و هشدار‌های کارشناسی ما توجه نکنند و در مواقع بروز حوادث غیر مترقبه دچار خسارت شوند ما مقصر نیستیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان می‌افزاید: از آنجا که احساس مسئولیت می‌کنیم و نگران مردم و کشاورزان هستیم طرحی را آماده کرده ایم تا با دیوار سازی برای شالیزار‌ها یک ایمن سازی مناسبی صورت گیرد و بتوانیم خسارت‌ها را کاهش دهیم.
سیل، محصول دستکاری طبیعت
داستان سیل به یک قصه تکراری تبدیل شده و مسئولان ذی ربط با وجود اطلاع از عوامل بحران زا هنوز در رفع آن‌ها به توفیق خاصی دست نیافته اند.
دردهه‌های اخیر به علت جاده سازی و توسعه فعالیت‌های کشاورزی و بهره گیری از روش‌های آبیاری سنتی در دامنه‌های شیب دار اطراف روستاها، گسترش خانه سازی در مناطق مستعد خطر و از رفتن پوشش گیاهی خودرو، بخش‌های زیادی از مناطق مسکونی را مستعد سیل کرده است.
ساخت و ساز‌های بی رویه، یکی از عوامل اصلی وقوع سیل
مدیرکل مدیریت بحران استان قزوین می‌گوید: ویلاسازی، تجاوز به حریم رودخانه‌ها و آبیاری در زمین‌های با شیب ۲۰ درجه عامل اصلی رانش زمین و وقوع سیلاب است.
تجربه ۲۶ نوع بلای طبیعی در استان
قدرت الله مهدیخانی، با اشاره به اینکه استان قزوین یکی از استان‌های حادثه خیز کشور است که از ۳۳ نوع بلایای طبیعی ۲۶ نوع آن را در استان قزوین تجربه کرده ایم می‌افزاید: پس از سیل بهار سال ۹۸ دو هزار و ۸۷۰ کیلومتر طول رودخانه‌های استان به صورت میدانی بازدید شد، که ۲۲۴ نقطه به علت تصرفات در حریم و بستر رودخانه شناسایی شدند که بخشی از آن‌ها را ادارات و بخش دیگر را هم مردم تصرف کرده اند که باید هرچه سریعتر در این باره تصمیم گیری شود.
مهدیخانی اضافه می‌کند: ۱۲ روستای منطقه الموت درگیر رانش زمین هستند و بر اساس گزارش سازمان نقشه برداری کشور به علت برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی، شاهد ۲ تا ۱۷ سانتی متر فرونشست زمین در اقصی نقاط استان هستیم.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری قزوین با بیان اینکه هر ساله الموت دچار بحران، سیل گرفتگی و رانش زمین می‌شود، می‌گوید: یکی از مهمترین دلایل سرعت گرفتن این بحران در منطقه الموت، جدای از بارندگی‌های فصلی، توسعه باغ‌ها و اراضی کشاورزی و آبیاری سنتی و غرقابی در دامنه شیب‌دار کوهپایه‌ها، تصرف بیش از حد از دامنه طبیعت، از بین رفتن گونه‌های گیاهی، ساخت و ساز‌های بیش از اندازه است که سبب شده تا خاک این منطقه سست و لغزش در آن زیاد باشد.
مهدی خانی می‌گوید: منطقه کوهستانی الموت به علت شرایط جغرافیایی و توپوگرافی مستعد رانش است و روستا‌هایی که در معرض رانش هستند، در برابر بارش‌های شدید و سیل بیشتر دچار آسیب می‌شوند.
او می‌گوید: قزوین جزو استان‌های متوسط در امکانات مدیریت بحران است ودر سیل اخیر علاوه بر امکانات و تجهیزات دولتی از بخش خصوصی نیز برای امدادرسانی استفاده کردیم.
مدیرکل مدیریت بحران استان قزوین با بیان اینکه برخی اتفاقات گریز ناپذیر است و مانند سیل اخیر الموت و آوج، ممکن است در طول هزاران سال اتفاق نیفتد اضافه می‌کند: تغییر اقلیم باعث شده در ۴۰ دقیقه ۴۰ میلمیتر بارش شدید باران در شهرستان آوج و الموت ثبت شود.
مدیرکل مدیریت بحران استان: دوره بازگشت سیلاب اخیر در استان قزوین هزار ساله بوده است.
مدیرکل مدیریت بحران استان قزوین دوره بازگشت سیلاب اخیر استان را براساس نظر کارشناسان هزار ساله ذکر و اضافه می‌کند: این مساله بدان معنا ست که هر هزار سال یک مرتبه احتمال وقوع چنین سیلابی با این میزان وجود دارد و این عدد بیانگر نادر بودن چنین وقایعی است.
مهدیخانی ماهیت سوانح طبیعی را غیرمترقبه بودن و راه مقابله با آن‌ها را حفظ سطح آمادگی می‌داند و می‌گوید: اگرچه وقوع سیلاب حادثه‌ای تکراری و اجتناب ناپذیر است، اما در این گونه حوادث و یا هر حادثه طبیعی دیگر، مشخصات فنی منحصر به فردی وجود دارد که گاهی اوقات علم با تمامی پیشرفت‌های خود قادر به پیش بینی آن نیست کما اینکه در سیلاب‌های اخیر اروپا نیز شاهد جان باختن و مفقود شدن صد‌ها نفر بودیم.
وی با اشاره به سیلاب ۱۱ مردادماه جاری استان که در شهرستان آوج و مناطق رودبار الموت شرقی و غربی شهرستان قزوین، رخ داد می‌افزاید: وقوع این سیل نیز به واسطه زمان آن (اواسط تابستان) و نوع بارش ها، به طور تقریبی غیر قابل پیش بینی بود تا جایی که هشدار‌های صادره از سوی هواشناسی نیز در حد آگاهی بود.
دستور استاندار برای سیل اخیر
استاندار قزوین هم می‌گوید: دستور داده شده است هرچه زودتر میزان خسارت به صورت دقیق برآورد شود تا برای پرداخت خسارت‌ها اقدام شود.
هدایت الله جمالی پور می‌افزاید: در این سیل علی رغم وسعت خسارت‌ها ما توانسیتم ظرف مدت ۵ تا ۶ ساعت آب، برق و گاز قطع شده مناطق سیل زده را وصل کنیم.
جمالی پور اضافه کرد:در کمتر از یک هفته، همه معابر پاکسازی و خانه‌ها لایروبی و بازسازی‌ها آغاز شد و آبراه‌های مزارع هم باز شد.
او با بیان اینکه دستور داده شده است تا علل این سیل اخیر بررسی تا در آینده جلوی خطرات بیشتر در حوادث مختلف گرفته شود. می‌گوید: به منظور پیشگیری از حوادث طبیعی باید در آینده مدل‌های مختلف طراحی و از ظرفیت‌ها برای مسائلی مانند لایروبی و آبخیزداری استفاده شود.
سیل اخیر پدیده ریز مقیاس
مدیرکل هواشناسی استان قزوین نیز می‌گوید: پدیده‌هایی که معمولا در بهار و تابستان اتفاق می‌افتند، نادر و ریز مقیاس هستند که در نقشه‌های بزرگ مقیاس دیده نمی‌شود که سیل اخیر جزواین پدیده‌ها بود.
یوسف شیخ الملوکی با بیان اینکه هم پیش بینی‌های روزانه و هم دو هشدار درباره بارندگی‌های سیل آسای اخیر اعلام شده بود می‌افزاید: در اثر تغییر اقلیم، پدیده‌های جوی زیاد شده است لذا باید با پدیده‌هایی جدیدی که رخ می‌دهد خودمان را با آن وفق دهیم.
شیخ الملوکی اضافه می‌کند: پس از سیل آوج و الموت، با در نظر گرفتن این احتمال که زمین با بارش‌های قبلی اشباع شده و با بارش کم حجم باران، دوباره سیلاب راه خواهد افتاد، هشدار نارنجی صادر کردیم.
۱۰۰ میلیارد تومان خسارت به راه‌ها
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استان قزوین هم می‌گوید: در اثر جاری شدن سیل در مناطق الموت شرقی و غربی و آوج بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان به ابنیه و راه‌های استان خسارت وارد شد.
جواد حق لطفی می‌افزاید: سیل اخیردرمنطقه الموت شرقی و غربی به بیش از ۱۴ پل بین ۳۰ تا صد درصد خسارت زده و همچنین ۵۰ کیلومتر راه‌ها در این مناطق دچار خسارت شده است.
حق لطفی اضافه کرد: در شهرستان آوج هم ۳۰ کیلومتر از راه‌ها و شش دستگاه از پل‌ها از ۳۰ تا ۷۰ درصد آسیب دیده است.
او می‌گوید: برای بازگشایی مسیر و ایجاد راه‌های دسترسی ۹ تیم راهداری با کمک ۹۰ نیرو و ۶۰ دستگاه ماشین آلات سنگین وارد عمل شدند و بازگشایی راه‌ها و معابر روستایی شهرستان آوج و بخش‌های رودبار الموت شرقی و غربی با سرعت انجام شد.
یکی از اهالی روستای کوشک دشت از توابع بخش الموت شرقی می‌گوید: سیل به خانه، مزارع و به احشام و حیوانات ما خسارات زیادی وارد کرد.
محمودی می‌افزاید: معلوم نیست می‌توانند زمین یا پولی دراختیارمان بگذارند از مسئولان تقاضا می‌کنیم به ما کمک کنند.
او اضافه کرد: مسئولان پس از سیل آمدند و وعده‌های دادند وامیدواریم به قول‌های خود عمل کنند واقعا مردم دچار خسارت شده اند و اگر دولت کاری نکند زندگی برای ما بسیار مشکل و حتی غیر ممکن می‌شود.
استان قزوین درمعرض سیلاب
اینکه استان ما بوسیله سیلاب همواره تهدید می‌شود، آ قای هادی متولی یکی از کارشناس آب سازمان جهاد کشاورزی استان آن را تایید می‌کند و می‌گوید: آبخیزداری مهمترین اقدام و راه حل برای کاهش خسارات سیلاب و روان آب‌ها و نهایتاً تغذیه سفره‌های زیر زمینی است.
متولی نبود اعتبار را علت اجرا نشدن و کُندی کار می‌داند و اضافه می‌افزاید: برای مهار ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون متر مکعب از آب‌های جاری و استفاده از آن‌ها اعتباری حدود بالای ۵ هزار میلیارد تومان می‌خواهد که در شرایط موجود امکان آن نیست.
او همچنین اضافه می‌کند: بررسی طرح‌های مهار سیلاب که البته بصورت محدود مطالعه و اجرا شده، نشان می‌دهد یک راه حل مشخص و مطمئن برای همه مناطق سیل گیر وجود ندارد.
متولی بیان می‌کند: ازاین رو شناخت عوامل مؤثر بر پیش آمدن بلا‌های طبیعی وحوادث غیرمترقبه برای همه افراد جامعه، شورا‌ها و دهیارن به عنوان مدیران روستایی و نحوه برخورد با این بلا‌ها درهنگام رخ دادن و پس از وقوع می‌تواند سبب کاهش خسارت‌ها وبهبود روند کمک وترمیم خرابی‌ها باشد.
درزمین‌های بدون گیاه باران علاوه برایجاد سیل، باعث تخریب خاک هم می‌شود و سالیانه میلیون‌ها تن خاک مرغوب ومناسب برای کشاورزی را سیلاب‌ها شسته و از بین می‌برد.
افزایش دو برابری وام مسکن روستایی
مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان قزوین نیز با بیان اینکه دولت میزان تسهیلات بانکی برای ساخت مسکن روستایی را دو برابر کرده است، می‌گوید: این تسهیلات با سود پنج درصد از ۵۰ میلیون تومان به ۱۰۰ میلیون تومان افزایش یافته و قابل پرداخت است.
اصغر گَوَنجی می‌افزاید: با نوسازی و بهسازی واحد‌های مسکونی روستایی می‌توان هزینه خسارات را در مواقع بحرانی مانند سیل کاهش داد.
فرمانده سپاه استان در جمع اهالی روستا‌های سیل زده آوج و الموت ضمن ابراز تاثر و تأسف از وقوع سیل در منطقه و کشته شدن چند نفرگفت: بارانی نعمت الهی است گاهی اوقات در اثر دست اندازی‌های انسان‌ها دچار تغییر شده و شاهد سیل و بروز خسارات می‌شویم.
سردار رستمعلی رفیعی آتانی افزود: با تقسیم کار‌ها باید بسرعت بتوانیم مشکلات را حل کنیم و با سعه صدر و صبوری بر مشکلات غلبه خواهیم کرد.
سردار رفیعی همچنین اضافه کرد: سپاه و بسیج در کنار مردم است و همه امکانات مورد نیاز را وارد منطقه کردیم و تا زمانی که لازم باشد در منطقه خواهیم بود.
او تصریح کرد: علاوه بر اعتباری که فرمانداری پیش بینی می‌کند سپاه نیز اعتبار دیگری اختصاص
مناطق سیل زده اخیر به لحاظ مواهب خدادی غنی، ولی زیرساخت فقیر
مناطق الموت و آوج هر چند به لحاظ مواهب خدادادی بسیار غنی است، اما به لحاظ زیرساخت بسیار فقیر است بطوریکه به علت نبود تجهیزات و امکانات مورد نیاز، امداد رسانی در روز‌های نخست سیل به کندی انجام شد و پس از ورود ماشن آلات از مرکز استان کمک به سیل زدگان سرعت گرفت؛ لذا ضروری است مسئولان در این زمینه تصمیم مسئولانه‌تر بگیرند و با فراهم کردن امکانات زیر بنایی در مناطق محرم، در مواقع بحرانی خسارات را به حداقل رساند.
سیل و رانش زمین ازجمله بلایای طبیعی خطرناکی است که می‌توانند در یک منطقه اتفاق بیفتند و از نگاه کارشناسان محیط‌زیست، این پدیده می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که مهمترین آن از بین رفتن پوشش گیاهی خودرو در منطقه و همچنین تصرف باغات و مزارع در جوار رودخانه‌های این مناطق و سست شدن خاک است.
ساخت و ساز‌های بی رویه و یا به قولی ویلاسازی؛ جاده کشی و از طرفی فشار تعداد بر طبیعت همگی از عوامل مهم در بروز خسارت‌های این سالیان اخیر است که پیشگیری از آن‌ها می‌تواند به پیشگیری از وقوع سیل کمک کند.
نگارنده: علی صفری الموتی