حال نخستین مرکز تکثیر گوزن قرمز ایرانی در کشور این روزها خوب نیست و جمعیت مرال های ساکن آن هر روز آب می رود.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای مرکز گلستان، در دل حیات وحش جنگل های هیرکانی شمال کشور زندگی می کند، با پاهایی بلند و شاخ هایی سر به فلک کشیده، نامش گوزن قرمز (مرال) است.
بیشترین جمعیت گوزن قرمز به عنوان بزرگترین گوزن بومی ایران در محدوده جنگل‌های هیرکانی استان‌های گلستان، مازندران و گیلان زندگی می‌کنند و به گفته مسئولان جمعیت آن‌ها در نیم قرن اخیر روند کاهشی داشته است.
بر اساس سرشماری جمعیت جانوری در اواخر دهه ۵۰ بیش از ۲ هزار راس مرال قرمز در پارک ملی گلستان زندگی می‌کردند، اما این آمار در سرشماری اوایل دهه ۹۰ با کاهش ۸۰ درصدی به حدود ۲۰۰ راس رسیده است.
به گفته رئیس پارک ملی گلستان در آخرین سرشماری سال ۹۹ جمعیت مرال‌های پارک ملی گلستان به ۶۱۲ راس رسیده است.
تیموری اجرای برنامه‌های مدیریتی مناسب و همکاری مردم و مسئولان در چند سال اخیر را عامل افزایش جمعیت این گونه ارزشمند در پارک ملی گلستان دانست.
تاسیس مرکز نگه داری برای نجات مرال‌ها
از حدود ۵۰ سال پیش که جمعیت مرال‌ها در کشور روند کاهشی به خود گرفت مسئولان برای حفظ و نجات آن‌ها نخستین مرکز نگه داری و تکثیر گوزن‌های قرمز کشور را با حدود ۴۰ راس مرال در پارک جنگلی قرق در استان گلستان برپا کردند.
مرکزی که طی این سال‌ها حدود ۱۰۰ راس مرال را به نقاط مختلف پرورش گوزن قرمز در کشور مانند سمسکنده، ارسباران، زاهدان، قزوین و ... ارسال کرده است، اما حالا پس از ۵۰ سال کارکرد اصلی خود را از دست داده و تعداد مرال هایش تک رقمی شده است.
یک روز گرم مردادی راهی این مرکز نگه داری از مرال‌ها در پارک جنگلی قرق شدیم تا وضعیت آن‌ها را از نزدیک رصد کنیم، مساحت این پارک جنگلی ۶۵۰ هکتار است و حدود ۲ هکتار از این عرصه در اختیار مرال‌ها قرار دارد.
به محض ورود به فضای نگه داری مرال‌ها آنچه نظرمان را جلب کرد فنس‌های پوسیده و تخریب شده، آبشخوری نامناسب و محوطه‌ای پر از شاخه‌های خشک شده درختان بود که خبر از نامناسب بودن محیط نگه داری مرال‌ها می‌داد.
وارد محوطه اصلی نگه داری از مرال‌ها که شدیم هر چه گشتیم به جز یک گوزن نر که در سایه درختی مشغول استراحت بود اثری از گوزن‌های قرمز دیگر ندیدیم.
مقصودلو یکی از جنگلبانان پارک جنگلی که مسئولیت حفاظت از مرال‌ها را برعهده دارد، برایمان توضیح داد : در حال حاضر ۹ راس مرال در این مرکز نگه داری می‌شوند و از آنجایی که فنس‌های این محوطه وضعیت نا بسامانی دارند مرال‌ها چندین بار در طول روز فرار می‌کنند و بعد از چند ساعت جستجو آن‌ها را پیدا می‌کنیم و به مرکز نگه داری برمی گردانیم.
او ادامه داد : ۱۵ سال پیش که کار خود را در این مرکز نگه داری آغاز کردم حدود ۶۰ راس مرال در این مرکز نگه داری می‌شد، اما هر سال ۵ تا ۶ راس از مرال‌ها را به دلایلی، چون بیماری و سوء تغذیه از دست می‌دادیم.
مقصودلو گفت: وضعیت مرال‌ها از سال ۹۶ به بعد بدتر شد و دیگر بهبود پیدا نکرد.
هنوز گفتگویمان به پایان نرسیده بود که تعدادی از مرال‌های فراری توسط جنگلبانی دیگر به داخل محوطه هدایت شدند، اما باز هم به سمت قسمت‌های پاره فنس‌ها حرکت کردند تا باری دیگر اقدام به فرار کنند.
تصورمان این بود مرال‌های پارک جنگلی قرق تحت مدیریت اداره کل محیط زیست گلستان نگه داری می‌شوند، اما محمود شکیبا رئیس اداره حیات وحش محیط زیست در این رابطه گفت: متولی حیات وحش در کشور محیط زیست است، ولی در این مورد خاص مرال‌ها در پارک جنگلی قرق نگه داری می‌شوند که زیر نظر اداره کل منابع طبیعی نگه داری می‌شوند.
مرال‌ها نیازمند محیطی جدید برای نگهداری
شکیبا افزود: متاسفانه این مرکز نگه داری دیگه کارکرد قبلی را ندارد، خاک آن کوبیده شده است و درختان و گیاهان در این محوطه زاد آوری ندارند، برای اینکه شرایط مرال‌ها به مطلوبیت برسد باید فضای بزرگتری در اختیارشان قرار دهیم.
اما مقسم رئیس اداره منابع طبیعی گرگان در این رابطه گفت: نگه داری از مرال‌ها در تخصص و وظیفه سازمانی ما نیست و در جلسه‌ای مقرر شده بود مدیریت پارک به شهرداری قرق یا اداره کل میراث فرهنگی واگذار شود، اما تاکنون این اتفاق رخ نداده است.
مقسم ادامه داد: ما امادگی کامل برای واگذاری این مجموعه را داریم و حتی برای این کار حاضریم زمینی دو هکتاری در نقطه‌ای دیگر از پارک جنگلی را برای نگه داری مرال‌ها به مدیریت جدید واگذار کنیم.
پودینه عضو سابق شورای اسلامی شهر قرق در این رابطه گفت: اینکه چرا تاکنون مدیریت پارک را تحویل نگرفتیم به این دلیل بود که قرق شهر جدیدی است و منابع محدودی دارد، منتظر بودیم تا زیر ساخت اماده شود و در آینده آن را تحویل بگیریم به شرطی که این واگذاری زمان محدودی نداشته باشد.
اما رضایی عضو جدید شورای شهر قرق گفت : شهر قرق و پارک جنگلی با مرال‌ها شناخته می‌شود و شورای جدید آمادگی دارد این پارک را تحویل بگیریم و در دوره جدید شورا طرح‌های گردشگری در این حوزه را گسترش دهیم.
تحویل گرفتن مدیریت پارک جنگلی قرق و مرال هایش موضوعی است که زمان بر بوده و شرایط فعلی مرال‌ها می‌طلبد هر چه سریعتر به وضعیت آن‌ها رسیدگی شود.
تلف شدن بره مرال
شکیبا رئیس اداره حیات وحش محیط زیست گلستان در رابطه با مشکلات مرال‌ها گفت: تا مدتی پیش مرال‌ها مشکل تغذیه داشتند، اما در حال حاضر با ورود شهرداری و تامین غذا برای آن‌ها این مشکل برطرف شده است و مشکل جدی تری که مرال‌ها را تهدید می‌کند خرابی فنس‌های این محوطه است چراکه ممکن است بعد از فرار نتوانیم آن‌ها را پیدا کنیم و شکار شوند یا از گرسنگی تلف شوند.
البته خراب بودن فنس‌های محیط نگه داری مرال‌ها طی دوماه گذشته موجب تلف شدن یک بره مرال در این مرکز شده است.
اقای مقصودلو جنگلبان در این رابطه گفت: ماه پیش بره مرالی در این مرکز نگه داری همراه مادرش از قسمتی که فنس‌ها پاره بود فرار کردند، ۴۸ ساعت پس از فرار توانستیم مرال مادر را پیدا کنیم و به مرکز برگردانیم، اما خبری از بره مرال نبود، در نهایت ۷۲ ساعت بعد لاشه بره مرال در لابه لای درختان پیدا شد که بر اثر گرسنگی و دور ماندن از مادر تلف شده بود.
وی ادامه داد: من و همکارم کار اصلی مان جنگلبانی است، اما بیشتر زمانمان در طول روز صرف ساماندهی فنس‌های پاره می‌شود و در حال جوش دادن آن‌ها هستیم، اما باز هم از سوی گوزن‌های قرمز تخریب می‌شود.
موضوع رسیدگی به وضعیت نا به سامان فنس‌های پاره مرکز نگه داری مرال‌ها موضوعی است که نباید به تعویق بیفتد چرا که ممکن است مورد سواستفاده سود جویان قرار گیرد.
با ساخت موزه میراث روستایی در پارک جنگلی قرق پای اداره کل میراث فرهنگی هم به مدیریت این پارک باز شده است و در همین راستا دوماه پیش در معاونت عمرانی استانداری گلستان از میراث فرهنگی خواسته شده بود تا تعمیر فنس‌ها را برعهده بگیرد، اما به گفته سارا اخوت معاون میراث فرهنگی گلستان تعمیر محل نگه داری از مرال‌ها با موزه روستایی که تحت اختیار آن هاست فاصله دارد و برایش بودجه‌ای تعریف نشده است و این اداره کل تنها در صورت تخصیص اعتبار استانی می‌تواند کار تعمیر فنس‌ها را انجام دهد.
انتقال مرال‌های قرق شاید به مکانی دیگر
محمدرضا کنعانی مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان پیشتر با اشاره به وضعیت مرال‌ها گفته بود: مکاتبات لازم با مسئولان زیربط انجام شده تا اگر وضعیت مرال‌های پارک جنگلی قرق مشخص نشود این مرال‌ها به یک مرکز نگه داری دیگر که شرایط مناسب دارد انتقال داده شوند.
اما این انتقال با مخالفت شدید مردم شهر قرق همراه است، شهری که گوزن قرمز را به عنوان نمادش انتخاب کرده و برای اکثر مردم آن مرال‌ها خاطره‌ای نوستالژیک محسوب می‌شود.
افزایش جمعیت مرال‌ها در شرایط مطلوب زندگی
اقای زاهد پور یکی از دوستداران محیط زیست در سال ۹۶ با همکاری اداره کل محیط زیست گلستان سه راس مرال را از پارک جنگلی قرق به مرکزی که برای نگه داری آن‌ها در کردکوی تهیه کرده بود انتقال داد و حالا بعد از ۴ سال تعداد مرال هایش از ۱۵ راس گذشته است.
پرورش مرال در این بخش خصوصی به خوبی ثابت کرده بهبود وضعیت مرال‌های پارک جنگلی قرق هم امکان پذیر است.
استان گلستان و پارک جنگلی قرق در کشور به عنوان زیستگاه این گونه زیبای حیات وحش هیرکانی شناخته می‌شود و اگر می‌خواهیم از ظرفیت وجود این مرال‌ها همچنان در استان بهره ببریم لازم است رویکردی که تاکنون در پیش بوده تغییر کند و این مدیریت چندگانه جای خود را به مدیریتی واحد دهد.
گزارش از مونا محمد قاسمی
جای نگرانی نیست قول میدهم.