کهگیلویه و بویراحمد با داشتن ۱۰ درصد منابع آبی کشور ۶ ماه اول سال با بحران خشکسالی و ۶ ماه دوم سال با بحران سیلاب روبرو است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز کهگیلویه و بویراحمد، سدها یکی از سازه‌های مهم در حوزه منابع آب هستند که از گذشته تاکنون با اهداف مختلفی احداث شده اند و روند سدسازی در کشور‌های مختلف با کم و کیف و اهداف متفاوتی دنبال شده است.
اگرچه در موارد ضروری احداث سدها برای تولید برق و تامین آب شرب غیر قابل انکار است، اما جدای از این موارد هرگونه احداث سد می‌تواند مشکلات و معضلات زیست محیطی، اجتماعی-اقتصادی و اقلیمی غیرقابل جبرانی را به دنبال داشته باشد. کارشناس شرکت بهره برداری آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد می گوید: اگر روند سدسازی در چند سال اخیر در کشور بررسی شود اثرات مخرب زیست محیطی زیادی در اثر احداث این سدها به چشم می‌خورد. سهیلی افزود: روند خشک شدن دریاچه ارومیه، شوری سد گتوند، خشک شدن پایین دست سدها، قطع ارتباط و تغذیه آبخوان‌ها و نهایتاً کاهش سطح ایستابی و خشکیدن برخی منابع آب سطحی، تجمع بیش از حد رسوبات در پشت مخزن سدهای سفیدرود گیلان و وحدت کردستان، جلوگیری از مهاجرت ماهیان رودکوچ و عدم تکمیل روند فیزیولوژیک تکثیر و بقای نسل ماهیان رودکوچ مثل ماهی آزاد و ماهیان خاویاری دریاچه خزر، احداث سد در خروجی برخی دریاچه‌های طبیعی مثل دریاچه زریوار کردستان از جمله اثرات احداث برخی سدهای بدون مطالعه در کشور است. ۱۴ سد در کهگیلویه و بویراحمد در حال احداث، مطالعه و یا بهره برداری کهگیلویه و بویراحمد با ۱۰ درصد منابع آبی کشور باید یکی از ثروتمندترین استان های کشور در زمینه منابع آبی باشد با این حال در زمینه آب شرب، کشاورزی و صنعتی مشکلات این استان اگر از کشور بیشتر نباشد کمتر هم نیست و ریشه مشکل را باید در عدم مهار روان آب ها جست و جو کرد.
کارشناس آب منطقه ای استان می گوید: از ۱۴ سد موجود در کهگیلویه و بویراحمد تنها سدهای کوثر و شاه قاسم در حال بهره برداری هستند و سد چم شیر، سرپری و تنگ سرخ به همت آب منطقه ای و سد ایلی آباد بهمئی و کوهبرد کهگیلویه به همت جهاد کشاورزی در حال احداث است.
قدمی احداث سد را ضروری می داند و از مزایا و معایب و می گوید:
مثالِ؛ پیشگیری قبل از درمان در حوزه پزشکی و مهار آب قبل از توزیع آب در حوزه آب
مصلح دیگر کارشناس آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد هم می گوید: در جلسات استانداری بارها عنوان کردم راه برون رفت از مشکلات حوزه آب ایجاد سد است و علاج کار را قبل از وقوع باید انجام داد.
این کارشناس دلسوز منابع آبی افزود: هر سال اعتبارات ویژه ای با سر فصل بلایای طبیعی به این استان اختصاص می یابد که در ۶ ماهه اول امسال هزینه خسارات خشکسالی و در ۶ ماه دوم هزینه خسارات سیلابی می شود که این خود جای تاسف دارد. او می گوید: کهگیلویه و بویراحمد با اعتباراتِ ویژه، نگاهِ ملی و کارشناسی و حتی دلسوزانه به احداث سد، هیچ گونه خسارت خشکسالی و سیلابی نخواهد داشت چرا که استانی با این حجم آب و ۵۴۲.۸ میلیمتر میانگین بارندگی در سال گَنجی است نهفته در سایه برخی کاهلی ها....
آقای مصلح می‌گوید: از مجموع ۲۷۰ هکتار اراضی کشاورزی در کهگیلویه و بویراحمد تنها ۵۰ درصد آبی است و بقیه به صورت دیم کشت می شود . اما صحبت‌های تکمیلی آقای مصلح کارشناس امور آب استان قابل تامل است...
به گفته تاج الدینی مدیرکل سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد امسال و در بارندگی های تابستانی ۴۰۰ میلیارد تومان به مزارع پرورش ماهی در این استان خسارت وارد شد که اگر این آبها هدایت و مهار می شد نه تنها خسارتی وارد نمی شد بلکه با ذخیره این روان آب های ناشی از بارشهای فصلی دچار تنش آبی هم نمی شدیم. آبهایی که کام همه را سیراب نمی کند...
مشهدی گلتاب بانوی تلاشگر دهدشتی می گوید؛ برای امرار معاش خانواده به همراه همسرش تابستانها برای برداشت گوجه به شهر بهبهان می رود.
وقتی علت را جویا شدم گفت: کشاورزان منطقه چنگلوایی به دلیل کم آبی، دست از کشاورزی کشیده اند و برخی به شهر مهاجرت کرده و برخی هم مثل ما که امکان مهاجرت به شهر را نداریم به گوجه چینی در شهرستانهای همجوار مثل شهرستان بهبهان امرار معاش می کنیم.
به گفته دهیار یکی از روستاهای حومه شهر دهدشت؛ دشت های وسیع شهرستان کهگیلویه چندین سال است که به دلیل خشک سالی های متعدد در این دیار به دلیل نبود آب مصرفی کشاورزی از رودخانه مارون با مشکلات زیادی روبه رو هستند. مصفایی کارشناس امور آب استان هم می گوید: تنها راه نجات سرزمین های هموار در شهرستان کهگیلویه مانند دشت کلاچو سد سازی بر روی رودخانه پر آب مارون بوده که می تواند این دشت های پهناور را آبیاری کند، موضوعی که این روزها موافقان و مخالفان زیادی را به خود دیده است.
مطالعه احداث یک سد و تنش های فراوان بین دو استان
نماینده مردم شهرستانهای کهگیلویه، بهمئی، چرام و لنده در مجلس شورای اسلامی به مطالعه احداث سد بزرگ و مخزنی مارون دو (آبریز) در شهرستان کهگیلویه اشاره کرده و گفته است؛ ایجاد و احداث این سد برای این شهرستان حیاتی است و این موضوع با مخالفت نماینده بهبهان در مجلس رو برو شده است. حجت الاسلام موحد افزود: با اجرای این سد ۳۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی شهرستانهای کهگیلویه، چرام و لنده آبی می‌شود.
اما اصل ماجرا چیست، در سالهای اخیر با توجه به احداث سد های متعدد در جلگه خوزستان، رودخانه های زیادی در این استان پهناور و جلگه ای از بین رفته اند و حتی با خشکسالی روبه رو شده اند، که همین موضوع باعث شده که مسئولان این استان مخالف هرگونه سد سازی در بالا دست این استان باشند. از سویی دیگر همه رودخانه های منتهی به استان خوزستان دچار آفت سد سازی شده اند که می توان به سد های متعدد بر روی رودخانه کارون، کرخه، گتوند اشاره کرد که باعث شده که این استان جلگه ای و زیبا با کمبود شدید آب مواجه شود.
خوزستان چگونه خشک شد؟!
آقای محمدی یکی از کارکنان اداره آب منطقه ای استان خوزستان می گوید: هرچند که امروز خوزستان از بی آبی و خشکی رودخانه های بزرگ این استان رنج می برد، باید دانست که نیمی از این موضوع به خشکسالی های متوالی در کشور مربوط می شود و کشور در سال نهم سی ساله خشکسالی قرار دارد و سد سازی در این موقع بهترین راه برون رفت از مشکلات فعلی است.
او افزود: مسئله حقابه و حقی که امروز به استان خوزستان نمی رسد نیز مزید بر علت شده است. تاخیر در سدسازی مهمترین دلیل تنش آبی در کهگیلویه و بویراحمد کیومرث حاجی زاده معاون عمرانی استاندار کهگیلویه و بویراحمد در مورد تنش آبی در این استان و خشک سالی در چند دهه اخیر می گوید: اگر پیوست های زیست محیطی سد سازی اجرا شود ایجاد سد لازم و حتی واجب است چرا که سدها هم در کنترل سیلاب و هم مدیریت خشکسالی به مردم و اقلیم کمک می کند.
وی کنترل سیلاب در کشور به ویژه در استان خوزستان در سال ۹۸ را از نتایج سد سازی می داند و می افزاید: اگر سدها نبودند در سیل ۹۸ شاهد تلفات انسانی و خسارت بسیار زیاد به کشور بودیم.
سدها به شرط داشتن پیوست زیست محیطی لازمند
پاسره دیگر کارشناس منابع آبی استان با گریزی به رودخانه بشار شهر یاسوج یادآوری می کند: اینکه امروز این رودخانه دچار کم آبی شده و سطح ایستایی چاه ها در کنار رودخانه ۳۰ تا ۴۰ متر کاهش پیدا کرده و تامین آب شرب شهر یاسوج و روستاهای حومه با مشکل روبه روست به دلیل نداشتن سد در بالا دست این رودخانه است.
وی با اشاره به ساخت سدهای زنجیره ای روی رودخانه کارون می گوید: سدهای متعدد اگر پیوست های زیست محیطی را رعایت کنند به کنترل سیلاب ها، تامین پایدار آب، حق آبه برای کشاورزی، شرب و صنعت کمک خواهند کرد.
سدکوثر:
قدمی کارشناس شرکت بهره برداری آب منطقه ای استان گفت: تنها یک سد مخزنی در کهگیلویه وبویراحمد به نام سد کوثر در حال بهره برداری است که آب آشامیدنی ۲۰ شهر و ۲ هزار روستا با ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت را در استان‌های جنوبی کشور از جمله کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، خوزستان، هرمزگان و فارس تأمین می‌کند.
اسلام قدمی که خود پیش از این مدیر اداره بهره‌برداری و نگهداری سد کوثر گچساران بوده است از رهاسازی ۲۰ میلیون مکعب آب از سد کوثر برای شهرستان هندی جان استان خوزستان خبر داد و گفت:
قدمی می گوید: ایجاد این سد باعث ایجاد اشتغال پایدار در منطقه شده است و کشاورزان دشت امام زاده جعفر که از آب این سد استفاده می کنند نگرانی های بخش های دیگر استان را ندارند.
سد تنگ سرخ؛ طرح سد تنگ سرخ بویراحمد ۲۳ آذرماه سال ۱۳۹۰ با هدف تامین آب شرب مشترک «بویراحمد و شیراز» توسط وزیر وقت نیرو کلنگ‌زنی شد. در مرداد ۱۳۹۹ بیش از ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و با وجود معارضات و مخالفت‌های کارشناسان محیط زیست، در سال ۹۹ اعتباراتی برای پیشرفت کاری این سد اختصاص یافت. استاندار کهگیلویه و بویراحمد و نماینده مردم شهرستانهای بویراحمد ، دنا و مارگون در مجلس شورای اسلامی نیز بر پیشبرد سد تنگ سرخ اهتمام دارند.
استاندار کهگیلویه و بویراحمد می گوید: کمترین حقی از مردم و اهالی منطقه در ساخت سد مخزنی تنگ سرخ ضایع نمی شود و به آنها اطمینان می دهیم که پرداخت مطالبات و حقوق مردم بیش از اجرای این طرح برای مسئولان و دولت اولویت دارد.
کلانتری در عین حال بر ضرورت شتاب بخشی و تسریع در اجرای طرح ملی سد تنگ سرخ تاکید کرد و گفت: بهانه کمبود اعتبار و یا معارضات اجتماعی در این راستا قابل توجیه نیست.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد با بیان اینکه سد کوثر گچساران آب شرب و کشاورزی بخش بزرگی از جنوب کشور را بیمه کرده است گفت: نقش اجرای سد تنگ سرخ در آینده نیز آینه ای از سد کوثر خواهد بود. رسول فرهادی افزود: سد تنگ سرخ سیلاب زمستان را کنترل، آب آشامیدنی یاسوج و روستاهای اطراف آن، سفره های زیرزمینی استان را تقویت، اشتغال پایدار ایجاد و ده ها فایده دیگر دارد. علت فرصت سوزی های هشت ساله برای ساخت سد تنگ سرخ از قول کارشناس آب منطقه ای استان
با طولانی شدن روند ساخت سد تنگ سرخ در همین خصوص با برخی مردم همکلام شدم
رهامی فرهنگی بازنشسته با اشاره به اینکه شهر یاسوج به عنوان یک شهر پر آب شناخته می‌شود اما در برخی سالها با کمبود شدید آب مواجه شده گفت: در سالهای اخیر شنیدیم که شهر یاسوج از بحران آب هم فراتر رفته و دچار تنش آبی شده است.
وی گفت: دیدیم که چه سختی های زیادی را مردم به خصوص در حاشیه‌های شهر متحمل شدند برای یک مرکز استان که دور تا دور آن را رودخانه و چشمه فرا گرفته و رود خروشان بشار از وسط آن عبور می کند چندان جالب نیست که دچار تنش آبی شود.
افراشته دیگر شهروند یاسوجی هم گفت: باید هر چه سریعتر سد تنگ سرخ تکمیل شده و وارد مدار شود تا در سالهای خشک و کم بارش با این جمعیت زیاد و حاشیه‌نشینی بی حد و اندازه دچار بحران نشویم.
مصلحی از مهندسان تاسیسات حوزه آب یاسوج گفت: کار زیادی روی این سد انجام شده و منکر زحمات و خدمات دولت نیستیم اما آنچه که می‌بینیم سرعت کار بسیار پایین است چرا که مدت زمان ۸ سال برای ساختن یک سد کافی بود اما این فرصت از دست رفت.
چم شیر بلندترین سد وزنی ایران
سد چم شیر گچساران بلندترین سد وزنی از نوع بتنی غلتکی (آر. سی. سی) ایران با ۸۵ درصد پیشرفت کاری در جنوب کهگیلویه و بویراحمد(شهرستان گچساران) در حال احداث است و مطالعه آن از سال ۷۳ از سوی سازمان آب منطقه‌ای فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد انجام شد و حداکثر تا بهار سال ۱۴۰۱ به طور کامل بهره برداری می شود.
تامین آب هزاران هکتار زمین کشاورزی در استان های جنوبی ایران، تولید برق و شکوفایی صنعت گردشگری از حداقل مزایای سد چم شیر است که مردم این خطه را به ایجاد فرصت های شغلی جدید و افزایش درآمد و رفاه در آینده ای نزدیک امیدوار کرده است.
به گفته مدیرعامل شرکت توسعه آب و نیروی ایران، این سد افزون بر تامین آب کشاورزی، صنعت و آشامیدنی ظرفیت تولید سالیانه ۱۷۶مگاوات برق را هم دارد.
حسین رضوی با یادآوری اختصاص ۶۰ میلیون متر مکعب آب سدچم شیر به بخش های آشامیدنی و صنعت در گچساران افزود: تاکنون ۱۰هزار میلیارد تومان اعتبار از محل منابع داخلی و فاینانس خارجی برای احداث سد و نیروگاه سد چم شیر در گچساران هزینه شده و ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار دیگر برای تکمیل این طرح مهم آبی نیاز است.
نگاهی کوتاه به دیگر سد های کهگیلویه و بویراحمد سد شاه قاسم در فاصله ۷ کیلومتری شهر یاسوج واقع شده است که به دلیل بارشهای کمِ چند سال گذشته در استان، در حال خشک شدن است. ساخت این سد که از نوع خاکی و سرریز آن از نوع نیلوفری است، در سال ۱۳۷۵ به پایان رسید. کل آب ورودی به مخزن سد شاه قاسم در سال آبی جاری سه میلیون متر مکعب بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل با کاهش ۱۲ میلیون متر مکعبی مواجه شده است. سد سقاوه قرار است هم برای تولید برق و انرژی و هم تامین اب ساخته شود. معاون عمرانی استاندار می گوید:کارهای اولیه این سد انجام و کمیسیون هم برگزار شده است. حاجی زاده می افزاید: با توجه به درجه حرارت بالای دما و معضلات تامین آب در مناطق گرمسیری ، وجود یک سد جامع الاطراف ، ضروری است تا بتواند شهرستان های مختلف را از لحاظ آب شرب ،کشاورزی، صنعت، تولید برق و انرژی پوشش دهد. سد آبریز سد آبریز قرار است با ارتفاع ۱۴۴ متر، ۱۷۳ میلیون متر مکعب گنجایش مخزن و تولید سالانه ۲۰ مگاوات برق احداث شود. از مجموع مخزن ۱۷۳ میلیون متر مکعبی این سد،حدود ۴۰ میلیون متر مکعب برای پیوست های زیست محیطی (حق آبه محیط زیست) در نظر گرفته شده است. سد مارون، سدی برق آبی سد مارون در محدوده روستای آبریز در شمال شرقی شهر دهدشت، مرکز شهرستان کهگیلویه احداث می‌شود، این سد از نوع سنگ‌ریزه‌ای با هسته رسی است که بر روی رودخانه مارون واقع در جنوب شرقی استان خوزستان احداث شده است. دریاچه این سد با گنجایش ۱۲۰۰ میلیون متر مکعب آب، طولی معادل ۳۰ کیلومتر دارد. رودخانه مارون از ارتفاعات لوداب واقع در رشته کوه زاگرس سرچشمه گرفته و مسیر ۱۲۰ کیلومتری را از سرچشمه تا محل سد (تنگ تکاب) طی می‌کند.
نمایندگان مردم استان هم بر احداث سدها اتفاق نظر دارند... نماینده مردم شهرستانهای کهگیلویه، بهمئی، لنده و چرام در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ساخت سدهای در حال ساخت و مطالعه، کهگیلویه و بویراحمد را از مشکلات سیلابی، تنش آبی و خسارات ناشی از خشکسالی نجات می دهد تاکید کرد: سدهای در حال ساخت شهید دلنسب کوهبرد و سرپری و سد در حال مطالعه آبریز در شهرستان کهگیلویه و سد ایلی آباد شهرستان بهمئی نقش مهمی در توسعه این شهرستان ها در حوزه کشاورزی، گردشگری، صنعتی و ایجاد اشتغال پایدار خواهد داشت. مهدی روشنفکر نماینده مردم شهرستان های بویراحمد، دنا و مارگون در مجلس شورای اسلامی هم با تاکید بر اینکه سرعت اشتغالزایی در گردشگری دو و نیم برابر سایر بخش ها است گفت: با استفاده بهینه از فضا و مخزن سدها و ایجاد تورهای آبی و گردشگری طبیعی، ورزشی و سلامت در کنار سدهای درحال احداث و در دست مطالعه زمینه اشتغال پایدار برای جوانان جویای کار فراهم می شود. انتظارات مردم کهگیلویه و بویراحمد برای رهایی از مشکلات حوزه آب تکمیل سدهای در حال ساخت و احداث سد های در حال مطالعه از مهمترین مطالبات مردم کهگیلویه و بویراحمد است. مردمی که بیشترین بارش ها و آورد رودخانه ها را دارند، استانی که تامین کننده بخشی از آب رودخانه کارون است سزاوار نیست که در شش ماه اول از خشکسالی و در شش ماه دوم از سیلاب در امان نباشند... امسال کمبود بارش در استان کهگیلویه و بویراحمد باعث شد تا حجم آب ذخیره شده در پشت سدهای این استان کاهش چشمگیری پیدا کند و بیش از ۱۲۰ روستا و منطقه عشایری در این استان با تنش آبی روبه‌رو شوند. کارشناس آب منطقه ای استان می گوید: احداث سد روی رودخانه‌ها، باعث ذخیره آب های زیر زمینی در اراضی پایین دست و جلوگیری از فرسایش خاک، تخریب عرصه های منابع طبیعی و پیشگیری از پر شدن پشت سدها از گل و لای در بارش ها می شود.
اسلام قدمی افزود: با تکمیل سدهای کهگیلویه و بویرحمد تحول بزرگی در معیشت مردم، توسعه گردشگری عبور از بحران و تنش آبی دور از انتظار نیست، اما متاسفانه سدهای در حال احداث هم اکنون با برخی چالش ها روبرو هستند که امید است با نگاه ویژه دولتِ جدید و مسئولانِ استان این مهم با روند بیشتر و بهتری پیگیری شود...
پس از مطالعه این نوشتار به نظر می رسد سهم کهگیلویه و بویراحمد از سدها نه به لحاظ اشتغالزایی و نه به لحاظ حقابه در نظر گرفته نشده.
در احداث سدهای کهگیلویه و بویراحمد به نیروهای بومی هم توجه نشده و ۹۰ درصد افرادی که در ساخت یا بهره برداری سدها دستی بر آب دارند نیروهای خارج از استان و غیر بومی هستند.
و راه حل این مشکلات تنها تشکیل کمیته ای با مدیریت مدیران استانی و کشوری است که سهم استان از سدها را تعیین کنند ، حقابه بیشتری نصیب مردم استان شود و تلاش شود از محل ذخیره این سدها "قطره" اما دریا به این استان اختصاص یابد. نویسنده؛ رقیه صادقی