رستخیز عظیم

یادش به خیر؛ محرم که می‌رسید پدربزرگ همه نوه‌ها را دور خودش جمع می‌کرد، شال مشکی گردنمان می‌انداخت و راهی هیات خودمان در محله سنگ سیاه می‌شدیم.

از جلوی بقعه سید تاج الدین غریب (ع) که رد می‌شدیم می‌ایستاد، با احترام سلام می‌داد؛

ما هم نگاهمان را به گنبدی نیلوفری گره می‌زدیم و سلام می‌دادیم. بعد از میان کوچه پس کوچه‌ها می‌گذشتیم تا مجرای مسجد مشیر.

یک سقاخانه‌ی قدیمی هم آنجا بود. دیدن اشک شمع‌های نیمه جان و   دختران دم بخت و پیرانِ رویِ خوش ندیده از دنیا، دل آدمی را از جا  می‌کَند.


به رسم عادت آن جا آبی می‌نوشیدیم به شیرینی شهد و کلامی که بی اختیار بر لبانمان جاری می‌شد: السلام علیک یا ابا عبدالله.

 از میان شبستان که رد می‌شدیم جایی در شاه نشین مسجد برای  خودمان دست و پا می‌کردیم تا حیاط را خوب ببینیم .

 نوای سنج و طبل و دمام که بر می‌خاست دیگر یک جا بند نبودیم. برای دیدن طبق و چراغ‌های سبز و سرخ و آینه‌های دلشکسته‌ی آن قد می‌کشیدیم.

عَلَم که بر شانه‌های علمدار می‌نشست دیگر دل در دلمان نبود. با غریو یا ابوالفضل علمدار، عَلَم از خاک برمی خاست و قیامتی برپا می‌شد.

تعظیم زبانه‌های عَلَم، قُبه‌های نقره فام، رقص پر‌های رنگی و جیلینگ جیلینگ زنگوله‌های نشسته بر علم و کبوتران آهنین برایمان خودِ روز واقعه بود. قلبمان به ریتم تند طبل و دمام می‌زد و در نوای سنج و عطر اسپند و گلاب غرق می‌شدیم.

یکی دو روز مانده به عاشورا با پدربزرگ به کوچه زغالی‌ها می‌رفتیم؛ دو کفتر پاپری می‌خریدیم؛ به پر‌های سپیدش دَوا گلی می‌زدیم تا روز عاشورا بر ذوالجناح ترمه پوشمان بنشانیم.

نمی‌دانم چرا آن روز‌ها همه چیز آن قدر واقعی بود ...

و اما روز عاشورا؛
دسته می‌بردیم تا خودِ شاه چراغ. مردان در صفِ زنجیرزنان و زنان در گذر از کوچه پس کوچه‌های حرم.

مردان از پیر و جوان، علم و کتل و طبق وچلیپا بر دوش از طاقی کوچه خانقاه می‌گذشتند. خیلِ عاشقان سلطان کربلا از هر سو سرازیر می‌شدند سمت مسجد نو و حرم شاه چراغ.

تا خود صحنِ حرم، همه در زِلّ آفتاب، نفس نفس می‌زدیم. آن جا که می‌رسیدیم رستخیزی برپا می‌شد و کوکبه‌ی عظیم به راه می‌افتاد.

نوای سنج و دمام و سوز کرنا، گوش فلک را کر می‌کرد و بانگ عزای اشرف اولاد آدم را تا عرش اعظم می‌رساند.

نوجوانان درجامه‌ی سقایی دست به دست شربت بهار نارنج، نذرِ قاسم می‌کردند.
سهم ما دختران، اما تنها حسرت و تماشا بود.
از آن روز‌ها بیش از ۳۰ سال می‌گذرد؛ محرم امسال هم مثل محرم کودکی هایم پُر است از صدای سنج و طبل. پر از شور عزاداران و بوی نذری.
   اما در میان خیل عاشقان سیاه پوش حسین (ع)، دیگر چشمان غمگین پدربزرگ     بارانی نیست.
   دیگر با آن صدای خسته و لرزان و پُرسوزش، زیر لب نوحه نمی‌خواند:

به سر شور و نوا داروم       به لب ذکر خدا داروم

دو دست مستمند برا دعا داروم    یه دل اسیر شاه کربلا داروم

     پدربزرگ دیگر نیست، اما داغ حسین و عشق به مکتبش همچنان با ما  هست؛

       هنوز هم جامه‌های عزایش در بقچه ی یادگار مادربزرگ نفس می‌کشد و در چله‌ی عزای حسین بر تن و جان پرگریه‌ی مان می‌نشیند.

 عزادارای‌هایی که در دل و دین مان ریشه دوانده و میراثی ست سترگ از پدرانمان.

مهری که تا ابد بر دل نشسته

فارس از دیرباز تاکنون از کانون‌های مهم آئین‌های محرمی بوده که با حفظ عناصر اعتقادی و مذهبی ، همواره جلوه‌گر شور و دلدادگی مردمان این دیار است.
این استان هم مانند دیگر نقاط این سرزمین، ایام عزاداری سید و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله (ع) را با آئین‌هایی پاس داشته و می‌دارد؛ آداب و رسومی که هر یک عمق باوری را می‌رساند و نمود عشقی ماندگار است.

عزاداری‌ها در استان فارس متناسب با فرهنگ زیستی هر کدام از شهر‌ها و روستا‌ها نمود می‌یابد و در دهه اول عاشورا به اوج می‌رسد.

این آیین‌ها گاه در شهرستان استهبان در آیین چک چکو جلوه گر می‌شود و گاه در روستای صحرارود شهرستان فسا به صورت بزرگترین محفل تعزیه کشور خود را نمایان می‌سازد و گاه در اشک‌هایی که در روستای دوان کازرون در رثای حضرت سید الشهدا بر زمین ریخته می‌شود تجلی می‌یابد.
برخی از این آیین‌ها به دلیل سبک خاص برگزاری و قدمت زیادی که داشته اند در فهرست آثار معنوی کشور نیز به ثبت رسیده اند.

آئین‌های محرمی فارس

هر سال صدای قدم‌های محرم که می‌آید مردم شهرستان‌های فارس با برپا کردن خیمه‌ها و آذین‌بندی هیئت‌ها، سیاه بندی تکیه‌گاه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها و نصب پرچم‌های عزا بر در منازل، جان و دلشان را آماده میزبانی از شور و شعور حسینی می‌کنند.

در شهرستان کازرون از چندین روز قبل از حلول ماه محرم مردم علاوه بر سیاه پوش کردن مساجد و منازل و بازار، خودشان نیز لباس عزا می‌پوشند و به اصطلاح "پند" می‌نشینند و تا آخر ماه صفر از برپایی هر گونه مراسم شادی نظیر خواستگاری، عروسی و ختنه سوران خودداری می‌کنند.

آن‌ها از شب ۲۷ ذیحجه رخت عزا بر تن می‌کنند و هنگام پوشیدن لباس سیاه به یکدیگر می‌گویند: «مبارک امام حسین (ع) باشد؛ یعنی زنده باشی و هر سال برای امام حسین (ع) سیاه پوش بشوی و نیز مصیبتی برایتان پیش نیاید که در سوگ فرو روی و سیاه بر تن کنی».

سفیران محرم

کاروان چاووش خوانان در فارس چند شامگاه پیش از سر زدن هلال محرم، بانگ رحیل کاروان ابا عبدالله الحسین را به صدا در می‌آورند.
گروه‌های مرکب سنج و دمام و عزاداران هیات مذهبی در شهر صغاد شهرستان آباده با لباس‌های مشکی بلندِ به زنجیر زنی و سینه زنی می‌پردازند.

در شهرستان بوانات نیز آیین سفیران محرم با قدمتی دیرینه با هدف احیاء سنت چاوشی خوانی و حمایت از مواریث معنوی ارزشمند در شهر سوریان برگزار می‌شود.

چاووشی خوانان با بر افراشتن پنج بیرق بزرگ که یکی از آن‌ها به نشانه قیام امام حسین (ع) به رنگ سرخ و چهار بیرق دیگر به رنگ مشکی به نشانه عزای حسینی است این مراسم مذهبی را اجرا می‌کنند.
به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، مستندات این آیین برای ثبت در فهرست آثار معنوی کشور آماده شده است.

آئین چاووشی خوانی در شهرستان پاسارگاد نیز قدمتی ۲۵۰ ساله دارد.
در این آیین، چاووش خوان شهر، اشعاری را در عزای ابا عبدالله الحسین می‌خواند و مردم با کوبیدن بر سنج وی را در خواندن ترجیع بند‌ها همراهی می‌کنند.

در این مراسم در بین راه هر گروه از چاوش خوانان و همراهان به عنوان سفیران محرم با چاوشی خوانی و اهدای بیرق مشکی به اهالی و بازاریان برای نصب در سردر منازل و مغازه‌ها، عزای حسین را خبر داده و با کوبیدن بر سنج مردم را به مراسم عاشورایی دعوت می‌کنند.

بانگ جرس می‌آید
مردم شهر دوبُرجی شهرستان داراب نیز با ورود نمادین کاروان، برافراشتن پرچم امام حسین (ع) و در آیینی با قدمتی چندصد ساله به استقبال ماه محرم می‌روند.
برخی کارشناسان قدمت آیین استقبال از محرم در منطقه دوبُرجی را دوره قاجار می‌دانند که طی آن یک روز قبل از محرم با صدای سرنا و طبل و نقاره با نوایی غمگین به گوش زمین و زمان می‌نوازند.

مردم منطقه به این طرز نواختن، نقاره وارونه می‌گویند که با ترکیبی از غم، هشدار و بیدار باش نواخته می‌شود تا همگان بدانند که صدای کاروان خون و شهادت می‌آید.

به گفته عبدالرضا نصیری اصل، معاون میراث فرهنگی فارس برخی از آیین‌های سنتی که مردم فارس در آستانه ایام محرم برگزار می‌کنند، به علت سبک خاص برگزاری و قدمت زیادشان در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
تا کنون ۱۶ آیین عزاداری فارس در زُمره آثار معنوی کشور جای گرفته است.

خیمه های عشق
آئین خیمه‌های برافراشته در زرقان، از جمله آثار معنوی استان فارس است که سال ۱۳۹۱ از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با شماره ۶۵۷ به ثبت ملی رسیده است.
۲۷ ذی الحجه مردم زرقان طبق سنتی دیرینه با برافراشتن چادر‌های بزرگ در حسینیه این شهر به پیشواز محرم می‌روند.

این آیین همه ساله در سه حسینیه حیدر، ولیعصر (عج) و امام سجاد (ع) زرقان برگزار می‌شود و اهالی هر محله در حیاط حسینه‌هاخیمه‌های عاشورایی را برپا می‌کنند.

وسعت این خیمه‌ها متفاوت است و بزرگترین آن حدود ۴۸۰ متر مربع است که بوسیله تیرک‌های چوبی به ارتفاع ۱۷ تا ۲۰ متر و با طناب‌هایی که از اطراف این چادر‌ها کشیده می‌شود برافراشته می‌شود.
قدمت برخی از این خیمه‌ها به استناد رقم حاشیه خیمه‌ها به بیش از یکصد سال می‌رسد.

جنس این خیمه‌ها از پارچه پنبه‌ای و به رنگ سفید است که پس از تهیه تکه‌های آن طی مراسمی به هم متصل و دوخته می‌شود و در قسمت بالای خیمه، پرچم سرخ و سبز که نمادی از عاشورا است و متبرک شده و در حرم امام حسین (ع) طواف داده شده نصب می‌شود.

قدمت اجرای مراسم و آیین برافراشتن خیمه‌ها به دوران صفویه باز می‌گردد و استناد دیگر آن تاریخی است که در حاشیه خیمه یکی از حسینیه‌های زرقان بافته شده و یکصد و پنجاه سال گذشته را نشان می‌دهد.

این خیمه با تزیینات دوخته شده و به اشکال شیر و شمشیر و سرو و اشعار رنگی مزین شده است و پنجره‌های مشبک آن مقاومت چادر را در مقابل باد دوچندان می‌کند.

این خیمه متعلق به خاندان قوام السلطنه از بزرگان شهر شیراز و مربوط به حسینیه مشیر شیراز بوده است که حدود ۵۰ سال قبل از شیراز به زرقان در ۲۵ کیلومتری شمال شیراز منتقل شده و همچنان نگه داری و استفاده می‌شود.

تیر‌های چوبی خیمه‌ها توسط مردم منطقه در صحرای آهوچر و به نیت امام حسین (ع) کاشته و پس از به ثمر رسیدن به منظور ادای نذر به حسینیه اهدا می‌شود.

به هر طرف هر خیمه بیش از ۱۲ طناب بلند و محکم آویزان است، که مردان نیرومند زرقانی، آن‌ها را از سمت دیگر بام حسینیه با فریاد‌های یا حسین، یا علی و یا زینب می‌کشند تا ستون‌های خیمه‌ها به صورت عمودی در جای خود قرار گیرند.

شهری تمام قد ایستاده به حرمت حسین (ع)

در آستانه ماه محرم، مردم روستای صحرا رود فسا نیز در تلاش برای تمرین و تدارک اجرای بزرگ‌ترین تعزیه میدانی کشور در ایام محرم هستند.
در این تعزیه بیش از ۲۵۰ نفر به عنوان بازیگران اصلی و بیش از هزار و ۲۰۰ نفر به عنوان عوامل اجرایی حضور دارند.
تعزیه میدانی صحرارود بزرگترین تعزیه میدانی کشور است و از بیش از دو قرن گذشته تاکنون در میدانی به وسعت یک هکتار اجرا می‌شود.

تمام هزینه‌های اجرای این تعزیه توسط مردم و بخشی از موقوفات شهرستان فسا تأمین می‌شود و پیش از شیوع کرونا هزاران نفر از مردم استان فارس و استان‌های همجوار برای دیدن این تعزیه به شهرستان فسا سفر می‌کردند.

هنرمندان و تعزیه خوانان روستای صحرارود با اجرای این تعزیه خوب تأثیر عمیق فرهنگی بر مردم منطقه و استان گذاشته اند به گونه‌ای که بسیاری از ابعاد حادثه عاشورا و قیام کربلا که با سابقه علمی و تاریخی نگاشته شده است در قالب تعزیه در این روستا عینیت می‌یابد و جلوه گر می‌شود.

این تعزیه که با پیشینه ۲۵۰ ساله در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده، روز هشتم ماه محرم در مقابل دیدگان پنجاه هزار تماشاگر مشتاق برگزار می‌شود.

معاون میراث فرهنگی فارس، آیین‌های مذهبی در استان را نمایان‌گر شکوه و ادای احترام به خاندان پیامبر (ص) دانسته و از این منظر فارس را در زمره کانون‌های مهم آیین‌های مذهبی برمی شمرد.

عبدالرضا نصیری اصل با اشاره به ثبت برخی آیین‌های دیرینه فارس در زمره آثار معنوی کشور می‌گوید : تاکنون آیین چارچوگردانی و چک‌چکو در استهبان، عم کبار و تعزیه در خرم‌بید، خیمه‌های برافراشته و تعزیه در زرقان، تعزیه در صحرا رود فسا، مراسم عاشورا در روستای دوان کازرون، تعزیه در مرودشت، مراسم پرچم سرخ حسینی در فورگ داراب، مراسم عزاداری در لار، مراسم سینه‌زنی قطاری در شهر شیراز در زمره آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده‌ است.

وی علت فراوانی در ثبت این آیین‌ها را سبک ویژه برگزاری آن‌ها و قدمت و تداوم آن‌ها دانسته و تاکید می‌کند: آیین عزاداری سالار شهیدان برای مردم فارس تنها به آذین‌بندی هیئت‌ها، سیاه‌بندی تکیه‌ها محدود نمی‌شود و ریشه‌های اعتقادی دیرین و قدیمی ویژه‌ای دارد که آن را متمایز ساخته است.

این دل تنگم عقده‌ها دارد، گوئیا میل کربلا دارد

آیین "چَک چَکو " یکی از آیین‌هایی است که مردم استهبان در ماه محرم برگزار می‌کنند. امامزاده پیرمراد محل تجمع عزاداران حسینی این شهرستان است و چک چکو که صدای چکاچک شمشیر اشقیا و ضرب سم اسبان است در عصر عاشورا اجرا می‌شود.

این آیین هر چند قدمتی ۲۰۰ ساله دارد، اما هر سال با شور و حرارتی خاص توسط جوانان و بزرگسالان محله‌ها با تجمع در میدان اصلی شهر برگزار می‌شود.

چک چکو ، شکلی نمادین از اتفاقاتی است که در عصر عاشورا برای امام حسین (ع) و یاران باوفایشان رخ داد، عزاداران به صورت دایره حلقه می‌زنند و در دستانشان دو قطعه چوب یا سنگ می‌گیرند و با نوحه خوان همنوایی می‌کنند و قطعات چوب و سنگ را به هم می‌زنند، صدایی که از این حرکت به گوش می‌رسد نمادی از صدای سم اسبان و برخورد شمشیر‌ها در عصر عاشوراست.

در آیین سنتی چک چکو عزاداران که سرتا پا سیاهپوش هستند در ۷ حلقه گرداگرد پرچم امام حسین به عزاداری می‌پردازند تا نشان دهند صدای حق خاموش شدنی نیست.
در ابتدای این مراسم مرثیه خوان با صدای حزن انگیز در رثای ابا عبدالله می‌خواند:
                               "این دل تنگم عقده‌ها دارد  
                                    گوییا میل کربلا دارد
                           ای یزید این سر، بر تو مهمان است 
                           کز لبش جاری صوت قرآن است".

سپس جمعیت عزادار که بیش از ۲۰۰ نفر را شامل می‌شود چوب‌ها را به بالای سر می‌برند به هم می‌زنند و با آهنگ مرثیه خوان تکرار می‌کنند: "کز لبش جاری صوت قرآن است".

در این لحظه صدای چک چک چوب‌ها با صدای مرثیه خوان در هم می‌پیچد و به مراسم شکوه و عظمت خاصی می‌بخشد.

آیین سنتی چک چکو سمبلی از حوادث غمباری است که پس از شهادت سرور آزادگان جهان حضرت ابا عبدالله الحسین رخ داده است.

بر اساس روایت مورخان، پس از شهادت امام حسین (ع) لشکریان یزید به دستور شمر لعین با اسب هایشان بر جنازه شهدای کربلا تاختند و آیین چک چکو، واکنش به سم کوبی اسبان اشقیا بر بدن‌های مطهر اولیاست.

به گفته مژگان ثابت قدم کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس آیین چک چکو با قدمت ۲۰۰ ساله سال ۱۳۸۸ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

چارچو گردانی سمبلی از تشییع پیکر امام حسین (ع)

از دیگر آیین‌های مردم استهبان درماه محرم چارچو گردانی است. این آیین سنتی که ۲۵۰ سال قدمت دارد شب عاشورا در حسینیه محله اَهر استهبان برگزار می‌شود.

چارچو از اتاقکی چوبی با کف مستطیلی تشکیل و بدنه آن از شیشه پوشیده شده است. در این مراسم از ابتدای شب دسته‌های عزادار، زنجیر زن و سینه زن به حسینیه محل چارچو گردانی می‌روند.

معمولا این عزاداری‌ها با سینه زنی گرد آغاز می‌شود و پس از آن گروهی از جوانان در حالی که بر سر می‌زنند، نوحه خوانی می‌کنند، پس از آن ۱۶ نفر از جوانان چهار طرف چارچو را بلند می‌کنند و وسط میدان می‌چرخانند.

پس از سه بار چرخش، چارچو را به جای خود در ساختمان حسینیه منتقل می‌کنند و تا سال دیگر در همان جا باقی می‌ماند.

مردم این دیار، در واقع چارچو را نماد مظلومیت امام حسین (ع) می‌دانند و بر این باورند که عصر عاشورا محملی از آسمان فرود آمده و پیکر مطهر امام حسین (ع) را در خود جای داده و به آسمان برده است و چارچوگردانی نمادی از آن محمل است.

باز اين چه شورش است که در خلق عالم است

دوانی‌ها در شهرستان کازرون هم هر ساله به یاد عاشورای حسینی مراسم ویژه‌ای را به جا می‌آورند که در نوع خود قابل توجه است، این مراسم در فهرست میراث معنوی استان فارس ثبت شده است.

تب و تاب عاشورا از روز‌های قبل از شروع محرم در میان مردم این منطقه به وجود می‌آید و آن‌هایی که نذر دارند در تدارک لوازم و مواد اولیه آش و نذورات خود بر می‌آیند و به ساخت وسایل سینه زنی نظیر دمام و پرچم می‌پردازند و تمام کوچه‌ها را غبارروبی و محل‌های عزاداری را سیاه پوش می‌کنند.

در دوان دو محله وجود دارد که محله پایین و بالا نامیده می‌شود، مراسم عاشورا از قدیم در این دو محله به طور جداگانه اجرا می‌شود و تا به امروز نیز ادامه دارد.

اهالی محله بالا پس از مدتی از عزاداری در محل خود به محله پایین می‌روند و اهالی محله پایین نیز همزمان به محله بالا می‌روند و جابه جا می‌شوند و بدین نحو در هر دو محله هیات عزاداران به سینه زنی و نوحه سرایی می‌پردازند.

سینه زنی از شب هفتم شروع می‌شود و گروه سنج و دمام زن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام می‌کنند و بدین وسیله ندای گرد آمدن اهالی برای اجرای مراسم سینه زنی را سر می‌دهند.

با نواختن سنج و دمام مردان و زنان به محل تجمع می‌روند و مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و مردم محله بالا در میدان کنار مسجد اسفندیاری و مسجد جامع دوان جمع می شوند .

محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره به فاصله چند متر تشکیل می‌دهد که به وسیله رنگ خط کشی شده است. دایره کوچک‌تر که در مرکز قرار گرفته محل سینه زنی کودکان، دایره دوم محل سینه زنی جوانان و دایره سوم که بزرگ‌تر است به بزرگان و ریش سفیدان اختصاص دارد.

قبل از آمدن سرخون و تکخوان یا نوحه خوان، یک نفر که صدایش خوب است، اشعاری را می‌خواند و بقیه جواب می‌دهند.
این اشعار در یک تا دو بیت خلاصه می‌شود و سینه زنان در حالی که هر یک با دست چپ کمربند نفر سمت چپ خود را گرفته اند در یک دایره قرار می‌گیرند و هر چه افراد بیشتر شوند محیط دایره بزرگ‌تر می‌شود.

شب عاشورا علاوه بر اینکه مردان در میدان سینه زنی تجمع می‌کنند، زنان نیز در خانه عهده دار مراسم عاشورا در پای گهواره علی اصغر که با پارچه‌های رنگین تزیین شده است به عزاداری مشغول می‌شوند و عده‌ای نیز به پختن آش نذری می‌پردازند.

عالم به ماتم تو حسینیۀ غم است

آیین تاریخی و سنتی عمه کوآر در شهرستان خرمبید نیز از جمله آیین‌های ثبت شده در استان فارس است، مراسم عباس خواهی که در زبان محلی عمه کوار نام دارد از آیین‌های منحصر به فرد شهرستان خرمبید است و بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد. این مراسم، مقابل مسجد جامع صفاشهر قدیمی‌ترین مسجد این منطقه برگزار می‌شود.

واژه عمه کوار که در واقع عمه کو یار؟ است بنا بر اعتقاد مردم، خطاب به حضرت زینب (س) و منظور از یار، یار حضرت امام حسین (ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس (ع) است.

در این آیین علم‌هایی از مناطق مختلف شهرستان به مسجد جامع شهر آورده می‌شود و عزاداران اشعار خود را می‌خوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه می‌زنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی دور علم می‌چرخند و به نشانه تکریم علم در مقابل آن تعظیم می‌کنند.

ساز عزا در کازرون کوک می شود 

ساز نوازی از دیگر آیین‌های محرمی در شهرستان کازرون است.

در این مراسم ساز نوازان با استفاده از ساز‌های مخصوص خود از بعدازظهر تا زمان اذان مغرب در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر حرکت می‌کنند و ساز عزاداری می‌نوازند.

سینه زنی سنتی لار، جلوه گاه وحدت در دیار کهن فارس
از جمله آیین‌های سنتی و دیرین که ریشه در فرهنگ و تاریخ و تمدن جنوب فارس دارد، عزاداری سنتی و سینه زنی مردم لارستان است، این آیین که با زمزمه نوحه‌های جانسوز همراه است هر سال در حسینیه‌ها و تکایای این دیار کهن به شکل آیینی برگزار می‌شود.

عزاداری محرم در لارستان غالباً در مناطق مختلف بنابر ویژگی‌های اقلیمی فرهنگی و یا اقتضائات جغرافیایی، متکثر و متنوع است .

در بعضی مناطق دسته‌های سینه زنی ایستا و بی حرکت و در بعضی دیگر متحرک و در راه است، بعضی جا‌ها ریتم ضربه به سینه، تخت است و بعضی جا‌ها رقصان و مواج، در شهر لار که سینه زنی اش به عنوان نمونه‌ی کلی سینه زنی سنتی لارستان شناخته می‌شود .

قریب به ده محله در قالب دو دسته جداگانه در مسیری مشخص حرکت می‌کنند. همچنین در یک مکان مشخص مراسم ختم را برگزار می‌کنند.

این شیوه البته در دوره‌ی حاضر با تغییراتی همراه شده است. مهم، اما اصل حرکت و حرکت جمعی است. دستجات سینه زنی لارستان حرکت می‌کنند و از محله‌ای به محله‌ی دیگر می‌روند، آیین سینه زنی در لار، هم در نحوه‌ی سینه زنی هر سینه زن، مواج است و هم در کلیت خویش از دسته‌ها و رسته‌های در حرکت شکل می‌گیرد و محل به محل ادامه می‌یابد.

شیراز در ردای عزای حسین (ع)
ثابت قدم کارشناس مردم شناسی می‌گوید: شهر احمد بن موسی (ع) از روز‌ها پیش از آغاز ماه محرم، رخت عزا به تن می‌کند و با همه توان و عشق خود به پیشواز عزاداری حسین می‌رود.

در این شهر قدم به هر کوی و برزن که بگذاری، پارچه‌های سیاه عزای حسین زینت بخش دیوار‌ها شده و شهر در حزن و اندوه فرو می‌رود.
در طول تاریخ، مردم شیراز آیین‌ها و مراسم ویژه‌ای در ماه محرم برگزار می‌کردند که زبانزد عام وخاص بوده است.

تعویض پرچم گنبد حرم شاه چراغ (ع) ، حمل طبقات چراغ و آیینه، زنجیرزنی، چاووش خوانی، سینه زنی، شمع گردانی، تعزیه خوانی، پرده خوانی، حمل کوزه آب توسط کودکان ازآیین‌های کهن سوگواری ماه محرم در شهر شیراز است.

حیدرپورفرد هنرمند عرصه تعزیه در شیراز می‌گوید: در گذشته مردم شیراز آئین‌ها و رسوم بسیاری در دهه اول محرم داشتند که امروزه با گذشت زمان برخی از آن‌ها رنگ فراموشی به خود گرفته اند.

در گذشته مردم هر محله در شهر شیراز تلاش می‌کردند تعداد سینه زنانشان بیشتر از سایر نقاط شهر باشد و علاوه بر آن برای زیباتر شدن علم‌ها و پرچم‌های هیئت محل نیز بسیار تلاش می‌کردند.

مردان قدرتمند هر محله طبق‌هایی را که مملو از چراغ و آیینه بود برسر می‌گذاشتند و سر چهار راه‌ها به دور خود می‌چرخیدند، مردم نیز صلوات می‌فرستادند.

علاوه بر حمل طبق، مردان پایه علم یا علامتی را که از جنس فلز و بسیار سنگین بود بر روی شال خود که بر کمر بسته بودند می‌گذاشتند و حرکت می‌کردند و با دیدن گنبد شاهچراغ (ع) به گونه‌ای خم می‌شدند که فنر بالای علامت که دارای زنگی بزرگ بود نیز خمیده شود و به حرم مطهر تعظیم کند.

در میان عزاداری‌ها قنداق و گهواره علی‌اصغر (ع) گذاشته می‌شد که مردم دور آن جمع شده و به عزاداری می‌پرداختند.

مقصد تمام گروه‌های سینه زنی در شیراز حرم شاهچراغ (ع) بود و گروه سینه زنان در مقابل حرم مطهر می‌ایستادند و نوحه خوان آن دسته برای سایرین نوحه می‌خواند در پایان نیز هیئت از در دیگر حرم شاهچراغ (ع) خارج می‌شد تا نوبت به گروه‌های دیگر برسد.
گِل اندود کردن بخشی از بدن، تراشیدن موی سر، و …از دیگر مراسم و آئین‌های خاص شیرازی‌ها در این ایام بود.

سینه‌زنی مخصوص شیراز نیز به طریقه‌ای خاص برگزار می‌شود به طوری که در حجم‌هایی کوچک و با بالا و پایین رفتن بالا تنه بر سینه خود می‌زنند و اشعاری را تکرار کرده و ناگهان با اشاره میاندار آرام شده اندکی به جلو راه می‌پیمایند و مجددا دور هم حلقه زده و آن شیوه را از سر می‌گیرند.

این سینه زنی به شکل حلزونی اجرا می‌شود، یعنی ابتدا عزاداران می‌ایستند، دو گام برمی دارند و بر سینه می‌زنند و می‌گویند حَسیِن که البته همان حسین است پس از آن در نیمه سینه زنی نفرات اول به نفرات آخر می‌رسند و، چون به شکل حلزونی حرکت می‌کنند به راس که رسید سینه زنی تمام می‌شود. این نوع سینه زنی اکنون در مسجد بغدادی در سردزک شیراز برگزار می‌شود.

این نوع سینه‌زنی که به عزاداری قطاری شهرت یافته، طی سال‌های گذشته به‌عنوان میراث معنوی ثبت ملی شده است.

تعزیه خوانی و پرده خوانی، چاوش خوانی (شعر خوانی در مورد کربلا و جمع کردن مسافر برای سفر با اسب به کربلا) از دیگر مراسم دهه اول محرم در شیراز بود که به شکلی متفاوت با اجرا‌های امروزی انجام می‌شده است.

حیدر پورفرد می‌گوید: مراسم تعزیه در گذشته به گونه‌ای بود که ۱۰ گروه برای اجرای تعزیه در هیئت‌های عزاداری حرکت می‌کردند، ولی هر گروه فقط یک قسمت مشخص شده از تعزیه را برای افراد حاضر می‌خواند و سپس برای اجرا همین قسمت به سمت هیئت بعدی حرکت می‌کرد.

به گفته وی گروه‌های تعزیه به ترتیب و پشت سرهم به هیئت‌ها وارد می‌شدند و بدین وسیله یک تعزیه با همکاری ۱۰ گروه تعزیه خوان برای هیئت‌ها اجرا می‌شد و افراد حاضر در این مکان‌ها بیش از یک هزار تعزیه خوان رادر هنگام اجرای تعزیه می‌دیدند.

حضور مردم در دارالرحمه و جوانان آباد به منظور دیدار با اهل قبور، حمل کوزه آب توسط پیران و کودکان در مراسم سینه زنی و سر دادن شعار "روز تاسوعا ست امروز کربلا غوغاست امروز" از دیگر مراسم اجرا شده توسط مردم شیراز در دهه اول محرم بوده است .

در شیراز قدیم افرادی خاص اسبی را با پوشش‌های مخصوص تزئین و به نام اسب ذوالجناح به همراه عزاداران در کوچه و معابر شهر می‌گرداندند.

بسیاری از مردم شیراز اعتقاد داشتند اگر کودکان و بیماران خود را از زیر شکم اسب ذوالجناح عبور دهند فرد بیمه امام حسین (ع) می‌شود و بیمار شفا می‌یابد.

شمع گردانی از دیگر رسوم مردم شیراز در شام غریبان بود و دسته جات عزاداری با دسته‌های شمع به مساجد مختلف محلات رفته و با روشن کردن شمع که در حقیقت نذری آن‌ها محسوب می‌شد، عشق و ارادت خود را به امام حسین (ع) و خاندان مطهرشان نشان می‌دادند.

نحوه پذیرای مردم شیراز از هیئت‌های عزاداری نیز مورد توجه بوده است.


شیرازی‌ها تلاش می‌کردند سفره و غذایی که برای امام حسین (ع) برپا می‌شود، بسیار باشکوه باشد که در همین راستا پلو و خورشت سبزی، شکر پلو و قیمه، پلو و خورشت بادمجان، حلوای کاسه، آش ماست، و میوه‌های مربوط به آن فصل به طور حتم در سفر‌های برپا شده برای امام حسین (ع) وجود داشت.

در زمان برپایی سفره برای امام حسین (ع) در شیراز تمامی اهالی محل برای کمک کردن به صاحبخانه اعلام آمادگی می‌کردند و اعتقاد داشتند هر عمل خیری که برای سالار شهیداَن انجام شود به واقع آن شخص و خانواده‌اش را در برابر مشکلات و بیماری‌ها در یک سال پیشرو بیمه می‌کند.

نوشیدنی‌های که مردم شیراز در گذشته برای پذیرایی از هیئت‌های عزاداری استفاده می‌کردند شامل گلاب، عرق نسترن، عرق بیدمشک بود.

اگرچه بسیاری از آداب و رسوم عزاداران در شیراز به تاریخ پیوسته و کمتر در شهر دیده می‌شود، اما عزاداری‌های مردم، هر روز پرشورتر از قبل، گرداگرد حرمی که بوی حسین (ع) می‌دهد، ادامه می‌یابد و در روز‌های تاسوعا و عاشورا با حضور منسجم عزادارانی از هیئت‌های مختلف شیراز به اوج می‌رسد.

شیوع بی‌امان ویروس کرونا با جهش‌های متعددش سبب شده تا دو سال اخیر عزاداری محرم از حالت قبل خارج و در چارچوب رعایت پروتکل‌های بهداشتی با محوریت حفظ سلامت مردم برگزار شود.

مردم فارس نیز تلاش کردند با تغییر در شکل ظاهری این عزاداری ها باز هم فرهنگ عاشورا و نهضت حسین (ع) را زنده نگه دارند و به زبانی دیگر راوی رستخیز عظیم کربلا باشند.

مریم شمس 
خبرگزاری صداوسیما مرکز فارس