خطبه ۱۹۸ از کتاب ارزشمند نهج البلاغه را در این مطلب وب گردی دنبال کنید.
۱. علم الهى
خدا از نعره حیوانات وحشى در کوه‌ها و بیابان ها و گناه و معصیت بندگان در خلوتگاه ها و آمد و رفت ماهیان در دریاهاى ژرف و به هم خوردن آب‌ها بر اثر وزش بادهاى سخت آگاه است و گواهى مى دهم که حضرت محمّد (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) برگزیده خدا، سفیر وحى و رسول رحمت اوست.
۲. ارزش پرهیزکارى
پس از ستایش پروردگار، همانا من شما را به ترس از خدا سفارش مى کنم، خدایى که آفرینش شما را آغاز کرد و به سوى او باز مى گردید. خدایى که خواسته هاى شما را بر آورد و بازگشت بسوى او نهایت آرزوى شماست. راه راست شما به او پایان مى پذیرد و به هنگام ترس و وحشت او پناهگاه شماست. همانا تقوا و ترس از خدا، داروى بیمارى هاى دل ها، روشنایى قلب ها و درمان دردهاى بدن‌ها، مرهم زخم جان ها، پاک کننده پلیدى هاى ارواح و روشنایى بخش تاریکى چشم ها و امنیّت در ناآرامى ها و روشن کننده تاریکى هاى شماست. پس اطاعت خدا را پوشش جان، نه پوشش ظاهرى، قرار دهید و با جان، نه با تن، فرمانبردار باشید تا با اعضا و جوارح بدنتان در هم آمیزد و (آن را) بر همه امورتان حاکم گردانید. اطاعت خدا را راه ورود به آب حیات، شفیع گرفتن خواسته ها، پناهگاه روز اضطراب، چراغ روشنگر قبرها، آرامش وحشت هاى طولانى دوران برزخ و راه نجات لحظات سخت زندگى، قرار دهید زیرا اطاعت خدا، وسیله نگهدارنده از حوادث هلاک کننده و جایگاه هاى وحشتناک، که انتظار آن را مى کشید و حرارت آتش هاى بر افروخته است. پس کسى که تقوا را انتخاب کند، سختى‌ها از او دور گردند، تلخى‌ها شیرین و فشار مشکلات و ناراحتى‌ها برطرف خواهند شد، و مشکلات پیاپى و خسته کننده، آسان گردیده و مجد و بزرگى از دست رفته، چون قطرات باران بر او فرو مى بارند، رحمت باز داشته حق باز مى گردد، و نعمت هاى الهى پس از فرو نشستن به جوشش مى آیند و برکات تقلیل یافته فزونى گیرند. پس از خدایى بترسید که با پند دادن شما را سود فراوان بخشیده، و با رسالت پیامبرش شما را نیکو اندرز داده، و با نعمت هایش بر شما منّت گذاشته است. خود را براى پرستش خدا فروتن دارید، و با انجام وظائف الهى، حق فرمانبردارى را به جا آورید.
۳. ویژگى هاى اسلام
همانا این اسلام، دین خداوندى است که آن را براى خود برگزید، و با دیده عنایت پروراند، و بهترین آفریدگان خود را مخصوص ابلاغ آن قرار داد. پایه هاى اسلام را بر محبّت خویش استوار کرد، و ادیان و مذاهب گذشته را با عزّت آن، خوار کرد، و با سر بلند کردن آن، دیگر ملّت‌ها را بى مقدار کرد، و با محترم داشتن آن، دشمنان را خوار گردانید، و با یارى کردن آن دشمنان سر سخت را شکست داد، و با نیرومند ساختن آن ارکان گمراهى را درهم کوبید، و تشنگان را از چشمه زلال آن سیراب کرد، و آبگیره هاى اسلام را پر آب کرد. خداوند اسلام را به گونه اى استحکام بخشید که پیوندهایش نگسلد، و حلقه هایش از هم جدا نشود، و ستون هایش خراب نگردد، در پایه هایش زوال راه نیابد، درخت وجودش از ریشه کنده نشود، زمانش پایان نگیرد، قوانینش کهنگى نپذیرد، شاخه هایش قطع نگردد، راه هایش تنگ و خراب نشود، و پیمودن راهش دشوار نباشد، تیرگى در روشنایى آن داخل نشود، و راه راست آن کجى نیابد، ستونهایش خم نشود، و گذرگاهش بدون دشوارى پیمودنى باشد، در چراغ اسلام خاموشى، و در شیرینى آن تلخى راه نیابد. اسلام ستون هاى استوارى است که خداوند (پایه هاى) آن را در دل حق برقرار، و اساس و پایه آن را ثابت کرد، اسلام چشمه سارى است که آب آن در فوران، چراغى است که شعله هاى آن فروزان، و نشانه همیشه استوارى است که روندگان راه حق با آن هدایت شوند، پرچمى است که براى راهنمایى پویندگان راه خدا نصب گردیده، و آبشخورى است که وارد شوندگان آن سیراب مى شوند. خداوند نهایت خشنودى خود را در اسلام قرار داده، و بزرگ‌ترین ستون هاى دینش، و بلندترین قلّه اطاعت او در اسلام جاى گرفته است، اسلام در پیشگاه خداوند، داراى ستون هایى مطمئن، بنایى بلند، راهنمایى همیشه روشن، شعله اى روشنى بخش، برهانى نیرومند، و نشانه اى بلند پایه است، که در افتادن با آن ممکن نیست پس اسلام را بزرگ بشمارید، از آن پیروى کنید، حق آن را اداء نمایید، و در جایگاه شایسته خویش قرار دهید.
۴. بعثت پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) و سختى هاى جاهلیّت
سپس خداوند سبحان حضرت محمّد (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) را هنگامى مبعوث فرمود: که دنیا به مراحل پایانى رسیده، نشانه هاى آخرت نزدیک، و رونق آن به تاریکى گراییده و اهل خود را به پاداشته، جاى آن ناهموار، آماده نیستى و نابودى، زمانش در شرف پایان، و نشانه هاى نابودى آن آشکار، موجودات در آستانه مرگ، حلقه زندگى آن شکسته، و اسباب حیات در هم ریخته، پرچمهاى دنیا پوسیده، و پرده هایش دریده، و عمر‌ها به کوتاهى رسیده بود. در این هنگام خداوند پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) را ابلاغ کننده رسالت، افتخار آفرین امّت، چونان باران بهارى براى تشنگان حقیقت آن روزگاران، مایه سربلندى مسلمانان، و عزّت و شرافت یارانش قرار داد.
۵. ارزش‌ها و ویژگى هاى قرآن
سپس قرآن را بر او نازل فرمود: قرآن نورى است که خاموشى ندارد، چراغى است که درخشندگى آن زوال نپذیرد، دریایى است که ژرفاى آن درک نشود، راهى است که رونده آن گمراه نگردد، شعله اى است که نور آن تاریک نشود، جدا کننده حق و باطلى است که درخشش برهانش خاموش نگردد، بنایى است که ستون هاى آن خراب نشود، شفا دهنده اى است که بیمارى هاى وحشت انگیز را بزداید، قدرتى است که یاورانش شکست ندارند و حقّى است که یارى کنندگانش مغلوب نشوند. قرآن، معدن ایمان و اصل آن است، چشمه هاى دانش و دریاهاى علوم است، سرچشمه عدالت و نهر جارى دل است، پایه هاى اسلام و ستون هاى محکم آن است، نهرهاى جارى زلال حقیقت و سرزمین هاى آن است. دریایى است که تشنگان آن، آبش را تمام نتوانند کشید و چشمه اى است که آبش کمى ندارد، محل برداشت آبى است که هرچه از آن برگیرند کاهش نمى یابد، منزلى است که مسافران راه آن را فراموش نخواهند کرد، و نشانه هایى است که روندگان از آن غفلت نمى کنند، کوهسار زیبایى است که از آن نمى گذرند. خدا قرآن را فرو نشاننده عطش علمى دانشمندان و باران بهارى براى قلب فقیهان و راه گسترده و وسیع براى صالحان قرار داده است. قرآن دارویى است که با آن بیمارى وجود ندارد، نورى است که با آن تاریکى یافت نمى شود، ریسمانى است که رشته هاى آن محکم، پناهگاهى است که قلّه آن بلند، و توان و قدرتى است براى آن که قرآن را برگزیند، محل امنى است براى هر کس که وارد آن شود، راهنمایى است تا از او پیروى کند، وسیله انجام وظیفه است براى آن که قرآن را راه و رسم خود قرار دهد، برهانى است بر آن کس که با آن سخن بگوید، عامل پیروزى است براى آن کس که با آن استدلال کند، نجات دهنده است براى آن کس که حافظ آن باشد و به آن عمل کند، و راهبر آن که آن را به کار گیرد، و نشانه هدایت است براى آن کس که در او بنگرد، سپر نگهدارنده است براى آن کس که با آن خود را بپوشاند، و دانش کسى است که آن را به خاطر بسپارد، و حدیث کسى است که از آن روایت کند، و فرمان کسى است که با آن قضاوت کند.
۱۹۸- و من خطبة له (علیه السلام) ینبه على إحاطة علم اللّه بالجزئیات، ثم یحث على التقوى، و یبین فضل الإسلام و القرآن:
یَعْلَمُ عَجِیجَ الْوُحُوشِ فِی الْفَلَوَاتِ وَ مَعَاصِیَ الْعِبَادِ فِی الْخَلَوَاتِ وَ اخْتِلَافَ النِّینَانِ فِی الْبِحَارِ الْغَامِرَاتِ وَ تَلَاطُمَ الْمَاءِ بِالرِّیَاحِ الْعَاصِفَاتِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً نَجِیبُ اللَّهِ وَ سَفِیرُ وَحْیِهِ وَ رَسُولُ رَحْمَتِهِ.
الوصیة بالتقوى
أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ الَّذِی ابْتَدَأَ خَلْقَکُمْ وَ إِلَیْهِ یَکُونُ مَعَادُکُمْ وَ بِهِ نَجَاحُ طَلِبَتِکُمْ وَ إِلَیْهِ مُنْتَهَى رَغْبَتِکُمْ وَ نَحْوَهُ قَصْدُ سَبِیلِکُمْ وَ إِلَیْهِ مَرَامِی مَفْزَعِکُمْ فَإِنَّ تَقْوَى اللَّهِ دَوَاءُ دَاءِ قُلُوبِکُمْ وَ بَصَرُ عَمَى أَفْئِدَتِکُمْ وَ شِفَاءُ مَرَضِ أَجْسَادِکُمْ وَ صَلَاحُ فَسَادِ صُدُورِکُمْ وَ طُهُورُ دَنَسِ أَنْفُسِکُمْ وَ جِلَاءُ عَشَا أَبْصَارِکُمْ وَ أَمْنُ فَزَعِ جَأْشِکُمْ وَ ضِیَاءُ سَوَادِ ظُلْمَتِکُمْ فَاجْعَلُوا طَاعَةَ اللَّهِ شِعَاراً دُونَ دِثَارِکُمْ وَ دَخِیلًا دُونَ شِعَارِکُمْ وَ لَطِیفاً بَیْنَ أَضْلَاعِکُمْ وَ أَمِیراً فَوْقَ أُمُورِکُمْ وَ مَنْهَلًا لِحِینِ وُرُودِکُمْ وَ شَفِیعاً لِدَرَکِ طَلِبَتِکُمْ وَ جُنَّةً لِیَوْمِ فَزَعِکُمْ وَ مَصَابِیحَ لِبُطُونِ قُبُورِکُمْ وَ سَکَناً لِطُولِ وَحْشَتِکُمْ وَ نَفَساً لِکَرْبِ مَوَاطِنِکُمْ فَإِنَّ طَاعَةَ اللَّهِ حِرْزٌ مِنْ مَتَالِفَ مُکْتَنِفَةٍ وَ مَخَاوِفَ مُتَوَقَّعَةٍ وَ أُوَارِ نِیرَانٍ مُوقَدَةٍ فَمَنْ أَخَذَ بِالتَّقْوَى عَزَبَتْ عَنْهُ الشَّدَائِدُ بَعْدَ دُنُوِّهَا وَ احْلَوْلَتْ لَهُ الْأُمُورُ بَعْدَ مَرَارَتِهَا وَ انْفَرَجَتْ عَنْهُ الْأَمْوَاجُ بَعْدَ تَرَاکُمِهَا وَ أَسْهَلَتْ لَهُ الصِّعَابُ بَعْدَ إِنْصَابِهَا وَ هَطَلَتْ عَلَیْهِ الْکَرَامَةُ بَعْدَ قُحُوطِهَا. وَ تَحَدَّبَتْ عَلَیْهِ الرَّحْمَةُ بَعْدَ نُفُورِهَا وَ تَفَجَّرَتْ عَلَیْهِ النِّعَمُ بَعْدَ نُضُوبِهَا وَ وَبَلَتْ عَلَیْهِ الْبَرَکَةُ بَعْدَ إِرْذَاذِهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی نَفَعَکُمْ بِمَوْعِظَتِهِ وَ وَعَظَکُمْ بِرِسَالَتِهِ وَ امْتَنَّ عَلَیْکُمْ بِنِعْمَتِهِ فَعَبِّدُوا أَنْفُسَکُمْ لِعِبَادَتِهِ وَ اخْرُجُوا إِلَیْهِ مِنْ حَقِّ طَاعَتِهِ.
فضل الإسلام
ثُمَّ إِنَّ هَذَا الْإِسْلَامَ دِینُ اللَّهِ الَّذِی اصْطَفَاهُ لِنَفْسِهِ وَ اصْطَنَعَهُ عَلَى عَیْنِهِ وَ أَصْفَاهُ خِیَرَةَ خَلْقِهِ وَ أَقَامَ دَعَائِمَهُ عَلَى مَحَبَّتِهِ أَذَلَّ الْأَدْیَانَ بِعِزَّتِهِ وَ وَضَعَ الْمِلَلَ بِرَفْعِهِ وَ أَهَانَ أَعْدَاءَهُ بِکَرَامَتِهِ وَ خَذَلَ مُحَادِّیهِ بِنَصْرِهِ وَ هَدَمَ أَرْکَانَ الضَّلَالَةِ بِرُکْنِهِ وَ سَقَى مَنْ عَطِشَ مِنْ حِیَاضِهِ وَ أَتْأَقَ الْحِیَاضَ بِمَوَاتِحِهِ ثُمَّ جَعَلَهُ لَا انْفِصَامَ لِعُرْوَتِهِ وَ لَا فَکَّ لِحَلْقَتِهِ وَ لَا انْهِدَامَ لِأَسَاسِهِ وَ لَا زَوَالَ لِدَعَائِمِهِ وَ لَا انْقِلَاعَ لِشَجَرَتِهِ وَ لَا انْقِطَاعَ لِمُدَّتِهِ وَ لَا عَفَاءَ لِشَرَائِعِهِ وَ لَا جَذَّ لِفُرُوعِهِ وَ لَا ضَنْکَ لِطُرُقِهِ وَ لَا وُعُوثَةَ لِسُهُولَتِهِ وَ لَا سَوَادَ لِوَضَحِهِ وَ لَا عِوَجَ لِانْتِصَابِهِ وَ لَا عَصَلَ فِی عُودِهِ وَ لَا وَعَثَ لِفَجِّهِ وَ لَا انْطِفَاءَ لِمَصَابِیحِهِ وَ لَا مَرَارَةَ لِحَلَاوَتِهِ فَهُوَ دَعَائِمُ أَسَاخَ فِی الْحَقِّ أَسْنَاخَهَا وَ ثَبَّتَ لَهَا آسَاسَهَا وَ یَنَابِیعُ غَزُرَتْ عُیُونُهَا وَ مَصَابِیحُ شَبَّتْ نِیرَانُهَا وَ مَنَارٌ اقْتَدَى بِهَا سُفَّارُهَا وَ أَعْلَامٌ قُصِدَ بِهَا فِجَاجُهَا وَ مَنَاهِلُ رَوِیَ بِهَا وُرَّادُهَا. جَعَلَ اللَّهُ فِیهِ مُنْتَهَى رِضْوَانِهِ وَ ذِرْوَةَ دَعَائِمِهِ وَ سَنَامَ طَاعَتِهِ فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ وَثِیقُ الْأَرْکَانِ رَفِیعُ الْبُنْیَانِ مُنِیرُ الْبُرْهَانِ مُضِیءُ النِّیرَانِ عَزِیزُ السُّلْطَانِ مُشْرِفُ الْمَنَارِ مُعْوِذُ الْمَثَارِ فَشَرِّفُوهُ وَ اتَّبِعُوهُ وَ أَدُّوا إِلَیْهِ حَقَّهُ وَ ضَعُوهُ مَوَاضِعَهُ.
الرسول الأعظم
ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ بَعَثَ مُحَمَّداً (صلى الله علیه وآله) بِالْحَقِّ حِینَ دَنَا مِنَ الدُّنْیَا الِانْقِطَاعُ وَ أَقْبَلَ مِنَ الْآخِرَةِ الِاطِّلَاعُ وَ أَظْلَمَتْ بَهْجَتُهَا بَعْدَ إِشْرَاقٍ وَ قَامَتْ بِأَهْلِهَا عَلَى سَاقٍ وَ خَشُنَ مِنْهَا مِهَادٌ وَ أَزِفَ مِنْهَا قِیَادٌ فِی انْقِطَاعٍ مِنْ مُدَّتِهَا وَ اقْتِرَابٍ مِنْ أَشْرَاطِهَا وَ تَصَرُّمٍ مِنْ أَهْلِهَا وَ انْفِصَامٍ مِنْ حَلْقَتِهَا وَ انْتِشَارٍ مِنْ سَبَبِهَا وَ عَفَاءٍ مِنْ أَعْلَامِهَا وَ تَکَشُّفٍ مِنْ عَوْرَاتِهَا وَ قِصَرٍ مِنْ طُولِهَا جَعَلَهُ اللَّهُ بَلَاغاً لِرِسَالَتِهِ وَ کَرَامَةً لِأُمَّتِهِ وَ رَبِیعاً لِأَهْلِ زَمَانِهِ وَ رِفْعَةً لِأَعْوَانِهِ وَ شَرَفاً لِأَنْصَارِهِ.
القرآن الکریم
ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْهِ الْکِتَابَ نُوراً لَا تُطْفَأُ مَصَابِیحُهُ وَ سِرَاجاً لَا یَخْبُو تَوَقُّدُهُ وَ بَحْراً لَا یُدْرَکُ قَعْرُهُ وَ مِنْهَاجاً لَا یُضِلُّ نَهْجُهُ وَ شُعَاعاً لَا یُظْلِمُ ضَوْءُهُ وَ فُرْقَاناً لَا یُخْمَدُ بُرْهَانُهُ وَ تِبْیَاناً لَا تُهْدَمُ أَرْکَانُهُ وَ شِفَاءً لَا تُخْشَى أَسْقَامُهُ وَ عِزّاً لَا تُهْزَمُ أَنْصَارُهُ وَ حَقّاً لَا تُخْذَلُ أَعْوَانُهُ فَهُوَ مَعْدِنُ الْإِیمَانِ وَ بُحْبُوحَتُهُ وَ یَنَابِیعُ الْعِلْمِ وَ بُحُورُهُ وَ رِیَاضُ الْعَدْلِ وَ غُدْرَانُهُ وَ أَثَافِیُّ الْإِسْلَامِ وَ بُنْیَانُهُ وَ أَوْدِیَةُ الْحَقِّ وَ غِیطَانُهُ وَ بَحْرٌ لَا یَنْزِفُهُ الْمُسْتَنْزِفُونَ وَ عُیُونٌ لَا یُنْضِبُهَا الْمَاتِحُونَ وَ مَنَاهِلُ لَا یَغِیضُهَا الْوَارِدُونَ وَ مَنَازِلُ لَا یَضِلُّ نَهْجَهَا الْمُسَافِرُونَ وَ أَعْلَامٌ لَا یَعْمَى عَنْهَا السَّائِرُونَ وَ آکَامٌ لَا یَجُوزُ عَنْهَا الْقَاصِدُونَ جَعَلَهُ اللَّهُ رِیّاً لِعَطَشِ الْعُلَمَاءِ وَ رَبِیعاً لِقُلُوبِ الْفُقَهَاءِ وَ مَحَاجَّ لِطُرُقِ الصُّلَحَاءِ وَ دَوَاءً لَیْسَ بَعْدَهُ دَاءٌ وَ نُوراً لَیْسَ مَعَهُ ظُلْمَةٌ وَ حَبْلًا وَثِیقاً عُرْوَتُهُ وَ مَعْقِلًا مَنِیعاً ذِرْوَتُهُ وَ عِزّاً لِمَنْ تَوَلَّاهُ وَ سِلْماً لِمَنْ دَخَلَهُ وَ هُدًى لِمَنِ ائْتَمَّ بِهِ وَ عُذْراً لِمَنِ انْتَحَلَهُ وَ بُرْهَاناً لِمَنْ تَکَلَّمَ بِهِ وَ شَاهِداً لِمَنْ خَاصَمَ بِهِ وَ فَلْجاً لِمَنْ حَاجَّ بِهِ وَ حَامِلًا لِمَنْ حَمَلَهُ وَ مَطِیَّةً لِمَنْ أَعْمَلَهُ وَ آیَةً لِمَنْ تَوَسَّمَ وَ جُنَّةً لِمَنِ اسْتَلْأَمَ وَ عِلْماً لِمَنْ وَعَى وَ حَدِیثاً لِمَنْ رَوَى وَ حُکْماً لِمَنْ قَضَى.