برترین و پرفضیلت‌ترین “اعمال ماه محرم”، اعمالی است خاص دهه اول ماه محرم که از شب اول این ماه آغاز شده و تا شب عاشورا در غالب ادعیه و نماز‌های مستحبی مخصوص ماه محرم تعیین شدهاست.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز ایلام؛ اعمال ماه محرم از شب و روز اول ماه محرم تا روز دهم، روز عاشورا در کتاب مفاتیح الجنان شیخ قمی به دو بخش اعمال خاص و اعمال روز‌ها تقسیم می‌شود .
اعمال شب و روز اول ماه محرم
۱ - دعای اول ماه محرم: یکی از اعمال مهم، دعای اول ماه است و به جهت اینکه اول این ماه اول سال بوده و از طرف دیگر دعا‌های قبل از وقت نیز تاثیر خاصی در برآورده شدن حاجات و رسیدن به امور مهم دارد، این دعا تاثیر زیادی در سلامتی و دوری از آفات دینی و دنیایی آن سال و بهبودی حال و بدست آوردن نیکی‌ها دارد؛ و دعایی که برای اول ماه در اقبال روایت شده دعای بسیار مفیدی برای مطالب مذکور است.
۲ - شب اول محرم: بعضی از نماز‌هایی را که در این شب وارد شده به مقدار حال و توانایی خود خوانده - حداقل دو رکعت نمازی را که شامل حمد و یازده بار "قل هو الله احد" است، بعد از آن دعایی را که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بعد از این نماز خوانده است و در کتاب اقبال نقل شده بخواند و فردای آن روز را روزه بگیرد.
در روایت آمده است:کسی که چنین عملی را انجام دهد، مانند کسی است که بمدت یک سال کار‌های خوب انجام داده و تا سال آینده محفوظ خواهد بود.
نماز و اعمال شب و روز اول محرم
سیّدبن طاووس در کتاب «اقبال» برای این شب چند نماز ذکر فرموده:
اوّل: صد رکعت در هر رکعت حمد و توحید بخواند.
دوّم: دو رکعت در رکعت اوّل حمد و انعام و در دوّم حمد و یَّس.
سوّم: دو رکعت در هر رکعت حمد و یازده قُل هُوَاللّهُ اَحَدٌ
در روایت است از حضرت رسول صَلَّی اللَّهِ عَلِیهِ وَاله که هر که در این شب این دو رکعت نماز را بجا آورد و صبحش را که اوّل سال است روزه بدارد مثل کسی است که تمام سال را مُداومت به خیر کرده و در آن سال محفوظ باشد و اگر بمیرد به بهشت برود؛ و نیز سیّد برای هلال این ماه دعاء مَبْسُوطی ذکر فرموده و اگر ممکن شود احیا بدارد این شب را به دعا و نماز و خواندن قرآن روز اوّل.
بدانکه اوّل محرم اوّل سال است و در آن دو عمل وارد است:
اوّل: روزه است و در روایت رَیّان بن شبیب از حضرت امام رضاعلیه السلام مرویست که هر که در این روز روزه بدارد و خدا را بخواند خداوند دعای او را مستجاب کند چنانکه دعای زکریّا را مستجاب نمود.
دوم: از حضرت امام رضا علیه السلام منقولست که حضرت رسول صَلَّی اللَّهِ عَلِیهِ وَ اله روز اوّل محرم دو رکعت نماز می‌کرد و، چون فارغ می‌شد دست‌ها را بلند می‌کرد و این دعا را سه دفعه می‌خواند:
اَللّهُمَّ اَنْتَ الاِْلهُ الْقَدیمُ وَهذِهِ سَنَةٌ
خدایا تویی معبود ازلی و این سال
جَدیدَةُ فَاَسْئَلُکَ فیهَاالْعِصْمَةَ مِنَالشَّیْطانِ وَالْقُوَّةَ عَلی هذِهِ النَّفْس
تازه است از تو خواهم در این سال نگهداریم را از شیطان و نیروی بر این نفس
الاْمّارَةِ بِالسّوَّءِ وَالاِْشْتِغالَ بِما یُقَرِّبُنی اِلَیْکَ [یاکَریمُ]یا ذَاالْجَلال
که پیوسته به گناه فرمان می‌دهد و سرگرمی بدانچه مرا به تو نزدیک کند‌ای صاحب جلالت
وَالاِْکْرامِ یا عِمادَ مَنْ لا عِمادَ لَهُ یا ذَخیرَةَ مَنْ لا ذَخیرَةَ لَهُ یا حِرْزَ
و بزرگواری‌ای تکیه گاه کسی که تکیه گاهی ندارد‌ای ذخیره آنکس که ذخیره ندارد‌ای پناهگاه
مَنْ لا حِرْزَ لَهُ یا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ یا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یا کَنْزَ
آنکس که پناهگاهی ندارد‌ای فریادرس آنکس که فریادرسی ندارد‌ای پشتیبان آنکس که پشتیبانی ندارد‌ای گنج
مَنْ لا کَنْزَ لَهُ یا حَسَنَ الْبَلاَّءِ‌ی ا عَظیمَ الرَّج اَّءِ‌ی ا عِزَّ الضُّعَف آءِ‌ی ا مُنْقِذَ الْغَرْقی
آنکس که گنجی ندارد‌ای که آزمایشت نیکو است‌ای بزرگ مایه امید‌ای عزت بخش ناتوانان‌ای نجات بخش غریقان
یا مُنْجِیَ الْهَلْکی یا مُنْعِمُ یا مُجْمِلُ یا مُفْضِلُ یا مُحْسِنُ
ای خلاص کننده هالکان‌ای نعمت بخش‌ای زیباپرور‌ای فزون بخش‌ای نیکوده
اَنْتَ الَّذی سَجَدَ لَکَ سَوادُ اللَّیْلِ وَنُورُ النَّهارِ وَضَوْءُ الْقَمَرِ وَشُعاعُ
تویی که سجده کرد (و به کمال خضوع درآمد) برایت سیاهی شب و روشنی روز و تابش ماه و شعاع
الشَّمْسِ وَدَوِیُّ الْمآءِ وَحَفیفُ الشَّجَرِ یا اَللّهُ لا شَریکَ لَکَ اَللّهُمَّ
خورشید و صدای ریزش آب و بهم خوردن درخت‌ای خدایی که شریک نداری خدایا
اجْعَلْنا خَیْراً مِمّا یَظُنُّونَ وَاغْفِرْ لَنا ما لا یَعْلَمُونَ وَلا تُؤ اخِذْنا بِما
قرارمان ده بهتر از آنچه مردم گمان کنند و بیامرز از ما آنچه را که نمی‌دانند و مگیر ما را بدانچه
یَقُولُونَ حَسْبِیَ اللّهُ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ
گویند بس است مرا خدا معبودی جز او نیست بر او توکل کنم و او است پروردگار عرش
الْعَظیمِ امَنّا بِهِ کُلُّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَما یَذَّکَّرُ اِلاّ اُولُوا الاْلْبابِ رَبَّنا
عظیم ایمان داریم به او و هرچه هست از نزد پروردگار ما است و اندرز نگیرند جز خردمندان پروردگارا
لاتُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ اِذْ هَدَیْتَنا وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ
منحرف مساز دل‌های ما را پس از آنکه هدایتمان کردی و ببخش به ما از پیش خود رحمتی که براستی تویی بخشایشگر
شیخ طوسی فرموده که مستحب است روزه دهه اوّل محرم ولکن روز عاشورا امساک نماید از طعام و شَراب تا بعد از عصر آن وقت بقدر کمی تربت تناول نماید و سیّد روایت کرده فضیلت روزه تمام ماه را و آنکه روزه او نگه میدارد صائم آن را از هر گناهی.
اعمال ماه محرم در روز سوم
روز سوّم روزی است که حضرت یوسف علیه السلام از زندان بیرون شده هرکه آن روز را روزه دارد آسان فرماید حق تعالی بر او کار‌های مشکل را و برطرف کند از او اندوه را و در روایت نبوی صَلَّی اللَّهِ عَلِیهِ وَاله است که دعایش مستجاب شود.
اعمال روز تاسوعا ماه محرم
روز نهم روز تاسوعا است از حضرت صادق علیه السلام روایت است که فرمود تاسوعا روزی بود که جناب امام حسین علیه السلام و اصحابش را در کربلا محاصره کردند و سپاه شام بر قتال آن حضرت اجتماع کردند و ابن مرجانه و عُمر سعد خوشحال شدند به سبب کثرت سپاه و بسیاری لشکر که برای آن‌ها جمع شده بود و جناب امام حسین علیه السلام و اصحابش را ضعیف شمردند و یقین کردند که یاوری از برای آن حضرت نخواهد آمد و اهل عراق او را مَدَد نخواهند نمود پس فرمود پدرم فدای آن ضعیف غریب.
۴ - روایت شده: مستحب است تمام ماه را روزه بگیرد؛ و در مورد روزه روز تاسوعا و عاشورا روایت مخصوص داریم، اما احتیاط این است که روز عاشورا را روزه نگیرد، ولی از خوردن و آشامیدن تا عصر خودداری نماید و آنگاه چیزی بخورد یا بیاشامد به جهت این که امام حسین علیه السلام و یاران حضرت در عصر از غصه‌های این دنیای پست رهایی یافتند و در هنگام عصر سعادتمند شده و به مطلوب خود که عبارت بود از دیدار خداوند بزرگ، رسیدند؛ و شاید به همین جهت است که دوستان عزادار آن حضرت علیه السلام در عصر این روز غم و غصه آن‌ها کاهش پیدا کرده و از بین می‌رود.
شایسته است شیعیان در روز دهم محرم که روز شهادت امام حسین (ع) و روز مصیبت و حزن ائمه اطهار (ع) است، مشغول هیچ کار دنیوی نشوند و به گریه و نوحه و مصیبت برای امام حسین (ع) و یارانشان بپردازند.
خواندن چهار رکعت نمازمستحبی در هر رکعت حمد و پنجاه مرتبه توحید؛ این نماز مطابق با نماز امیرالمومنین (ع) است که فضیلت بسیار دارد؛ شایسته است بعد از نماز، ذکر خدا و صلوات بسیار و بر دشمنان رسول الله (ص) آنچه در توان است لعنت فرستاده شود.