علارغم تولید سالانه ۴ و نیم میلیون تن محصول کشاورزی در استان جای استفاده از تکنولوژی پرتودهی که با آن می‌توان صادرات و امنیت غذایی را افزایش داد خالیست.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز همدان، درسال‌های اخیر بخصوص از زمانی که سیاست‌های ۲۴ گانه اقتصاد مقاومتی ابلاغ شد در راستای توجه به تولیدات بومی و خودکفایی کشور تاکیدات فراوانی به افزایش صادرات غیر نفتی شده است. تولیداتی که مبتنی بر صادرات باشند، جلوگیری از خام فروشی و استفاده از ظرفیت شرکت‌های نوپای دانش بنیان از جمله راهکار‌هایی است که کارشناسان بخش اقتصاد به عنوان راهکار‌های افزایش صادرات غیر نفتی عنوان می‌کنند.
در این میان بخش کشاورزی به دلیل ظرفیت بالایی که دارد می‌تواند نقش بسیاری در این زمینه ایفا کند. براساس کشفیات تاریخی ایران از نخستین کشور‌هایی در دنیا بوده است که در آن کشاورزی آغاز شده است؛ در این کشور که یک سوم آن به کشت و زراعت اختصاص دارد سالانه ۱۳۰ میلیون تن محصول کشاورزی در بخش‌های باغی و زراعت تولید می‌شود. در سال گذشته بیش از ۸ میلیون و ۸۳۲ هزار و ۲۵۷ تن، انواع محصولات کشاورزی به ارزش ۶ میلیارد و ۱۶۷ میلیون و ۲۹۰ هزار و ۱۶۴ دلار از ایران صادر شده است.
" منصور رضوانی جلال"رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان استان همدان با بیان اینکه" با تولید سالانه ۴ و نیم میلیون تن محصول کشاورزی از استان‌هایی با پتانسیل بالا در این بخش به شمار می‌آید می‌گوید:" گردو، گندم، کلزا، گشنیز، سیب زمینی و سیر از جمله محصولاتی است که سهم بسیاری از سبد تولیدات کشاورزی این استان را به خود اختصاص داده است تا جایی که استان همدان رتبه نخست تولید سیر با ۴۲ هزار تن و سیب زمینی با تولید حدود ۹۰۰ هزار تن را از آن خود کرده است. "
او عنوان می‌کند:" بسیاری از محصولات کشاورزی استان همانند سیب زمینی، گردو، گشنیز و سیر علاوه بر اینکه مصرف تازه خوری در داخل کشور دارد به کشور‌های همجوار مانند عراق، افغانستان، ترکیه، اکراین و روسیه هم صادر می‌شود و به قولی می‌توان روی صادرات این بخش حساب باز کرد".
اما به گفته کارشناسان حوزه کشاورزی یکی از چالش‌های اساسی که در این بخش وجود دارد آنست که اساسا تولید محصولات کشاورزی در استان کوهستانی همدان صادرات محور و بر اساس تکمیل زنجیره تولید نیست.
محصولات کشاورزی استان صادرات محور نیست
پای صحبت‌های " علی خدابخشی"، کارشناس بخش کشاورزی می‌نشینیم، او که خود ۱۰ هکتار زمین کشت کلزا دارد می‌گوید:"در شرایطی که تولید محصولات کشاورزی ما تجاری نیست و همچنان براساس معیشت تولید می‌شود، طبیعتا کشاورزان به نیت صادرات، محصولی را تولید نمی‌کند. "
" علی خدابخشی" ادامه می‌دهد:"این در حالی است که صادرات محصولات کشاورزی یکی از مهم‌ترین بخش‌های صادرات کالا‌های غیرنفتی است و می‌تواند سهم بسیاری در ارزآوری برای کشور داشته باشد".
ضعف همدان در بسته بندی محصولات کشاورزی
" علی سبزواری" صادرکننده محصولات کشاورزی است که به گفته خودش سالیانه ۱۲۰۰ تن گردو، ۲۵۰ هزار تن سیر و بیش از ۷۲۵ تن سیب زمینی به کشور‌های همسایه به خصوص عراق صادر می‌کند.
او می‌گوید:" محصولات کشاورزی استان کیفیت خوبی برای صادرات دارند و استقبال خوبی از محصولات آن به خصوص گردو و سیب زمینی می‌شود، اما به علت کیفیت بسته بندی در میان رقبای خارجی مانند چین نتوانسته ایم به خوبی ورود پیدا کنیم. "
" علی سبزواری" با تاکید بر اینکه بسته بندی محصولات کشاورزی باید به روز و شیک باشد ادامه می‌دهد:" یکی دیگر از مشکلاتی که بخش صادرات محصولات کشاورزی با آن روبروست عمر کوتاه نگهداری این محصولات است".
محصولات کشاورزی عمر کوتاهی دارند
با هماهنگی این تاجر ارتباطی تصویری با یکی از خریداران او به نام " عبدالعزیز قادر" در کشور عراق می‌گیریم.
او می‌گوید:" محصولات کشاورزی ایران بسیار خوشمزه و کیفیت خوبی دارد، اما محصولات آن نسبت به محصولات وارداتی سایر کشور‌ها زودتر خراب می‌شود".
"کاظم جمشیدی" صادرکننده محصولات کشاورزی هم می‌گوید:" زمانی که یک محصول کشاورزی همانند گوجه فرهنگی و خیار به فرا سوی مرز‌های کشور ارسال می‌رسد به دلیل فساد پذیر بودن گاهی ماهیت اصلی خود را از دست داده و به عنوان یک زباله باید دور ریخته شود که این خود آسیب بسیاری به صادرکنندگان وارد می‌کند و به همین منظور صادرکنندگان ترجیح می‌دهند هر محصول کشاورزی را صادر نکنند".
"مجید امیدی فر" کشاورز نهاوندی هم با گلایه از اینکه محصول سیب زمینی اش در انبار‌ها در حال خراب شدن است عنوان می‌کند:" محصولات کشاورزی را تا زمان معینی می‌توان در انبار‌ها و یا سردخانه‌ها نگهداشت و در چنین شرایطی که به دلیل کرونا صادرات محصولات کشاورزی کاهش یافته این محصولات غذایی بسیاری آسیب می‌بینند".
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اعلام کرده است ایران با دورریز ۳۵ میلیون تن رتبه نخست تولیدکننده ضایعات محصولات کشاورزی در سراسر دنیاست. این مقدار مواد غذایی معادل غذای ۲۰ میلیون نفر در سال است.
مشکل دیگری که در زمینه صادرات محصولات کشاورزی وجود دارد آنست که بسیاری از محصولات کشاورزی کشور که بیشتر مختص این آب و خاک است در کشور‌های دیگر کشت می‌شوند؛ مانند سیر همدان که به دلیل وجود ماده آلوسینی که دارد در دنیا تک است، اما متاسفانه به دلیل کشت این محصول در پاکستان، این کشورکه تا ۲ سال پیش خریدار سیر همدان بود، حالا رغبتی به خرید این محصول ندارد.
به انبار آقای مظاهری صادرکننده محصول سیب زمینی و سیر در نزدیکی شهر مریانج رفتم، که در حال بارگیری ۵۰ تن سیب زمینی به مقصد پاکستان بود.
دو تاجر پاکستانی و افغانستانی که برای خرید این سیب زمینی‌ها به همدان آمدند می‌گویند:" پارسال ۶۰ تن سیر از همدان خریداری کردیم، اما حالا دیگر نیازی به این محصول نداریم، زیرا آن را در کشور خود کشت می‌کنیم".
پرتو دهی شاهراه توسعه صادرات کشاورزی
با " قاسم اسدیان"، رییس مرکز تحقیقات کشاورزی استان هم صحبت می‌شوم که بدانم راهکاری در زمینه افزایش صادرات محصولات کشاورزی وجود دارد؟!
او معتقد است: با پرتودهی محصولات کشاورزی علاوه بر نگهداری بلند مدت این محصولات، زمینه صادرات آن بیش از پیش مهیا می‌شود.
" مجید داوری " کارشناس بخش کشاورزی نیز می‌گوید:" کشوری که صادرکننده محصول کشاورزی است برای ماندگاری بیشتر محصولات و جلوگیری از آسیب‌های طبیعی و در راستای حفظ کیفیت باید محصولات خود را پرتودهی کند. "
او معتقد است: محصولات کشاورزی و دامی ایران اگر بخواهد وارد بازر‌های جهانی و بین المللی شود نیازمند استفاده از تکنولوژی پرتودهی هستند.
اما بخش کشاورزی استان نتوانسته است وارد این بخش شود و این در حالیست که از سال‌ها پیش در استان از پرتو دهی سخن به میان آمده است تا جایی که " علی محمد آزاد "استاندار سابق استان در اردیبهشت سال ۹۲ در نخستین نشست ستاد اجرایی توسعه بخش کشاورزی استان همدان بیان کرد: "به منظور افزایش میزان ماندگاری محصولات کشاورزی این استان بخش خصوصی نسبت به راه اندازی مرکز پرتو دهی در این استان اقدام کند. "
این ضعف در حالی در استان همدان و کشور وجود دارد که که هم اکنون ۶۰ کشور دنیا محصولات کشاورزی خود را پرتو دهی می‌کنند.
" خانم الگا کروز" از متخصصان بخش پرتو دهی در کشور کوبا می‌گوید:" محصولات کشاورزی که به این کشور وارد می‌شوند پرتو دهی می‌شوند تا هم از لحاظ وجود باکتری و ویروس ایمن شوند و هم عمر نگهداری آنان طولانی‌تر شود".
تکنولوژی پرتودهی برای نخستین بار برای ذخیره سازی و حفظ مواد غذایی سربازان امریکایی استفاده شد سپس سازمان‌های فضانوردی برای ذخیره سازی غذای فضانوردانی که برای مدت طولانی در سفینه بودند، به این تکنولوژی نیاز پیدا کردند.
در ایران نیز در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۳ نخستین سامانه پرتودهی خود را با همکاری یک شرکت کانادایی در سازمان انرژی اتمی ساخت، ولی توسعه نیافت سپس بخش خصوصی به میدان آمد و شرکت شارپرتو ایرانیان، این سامانه را احداث کرد.
پرتو دهی کاربرد‌های بسیاری دارد
" مریم امیدی فر" کارشناس حوزه فیزیک هسته‌ای با بیان اینکه " انرژی هسته‌ای کاربرد‌های برجسته‌ای در بخش کشاورزی و محصولات غذایی دارد " می‌گوید:" مهم‌ترین این کاربرد‌ها جلوگیری از جوانه زدن محصولات کشاورزی، کنترل و از بین بردن حشرات، به تأخیر انداختن زمان رسیدن محصولات، افزایش زمان نگهداری، طرح باردهی و جهش گیاهان، بالا بردن میزان عملکرد تولیدات زراعی و اصلاح ارقام جدیدی با خصوصیات کمی و کیفی بالا و نگهداری مواد خشک، ادویه جات، گوشت، مرغ و ماهی است. "
او معتقد است: هنر پرتودهی این است که بدون کاهش ارزش ماده غذایی، آفات را از بین می‌برد تا محصول بتواند مدت بیشتری سالم بماند.
طبق تحقیقاتم در گذشته هم همین کار‌ها به روش‌های شیمیایی و گازدهی انجام می‌شده است، اما این روش‌ها هم اکنون در دنیا منسوخ شده است.
" امیر جلیلوند" کارشناس حوزه فیزیک هسته‌ای هم با بیان اینکه" سامانه‌های پرتودهی نسل جدیدی از تکنولوژی هستند که جای سردخانه ها، افزودنیهای شیمیایی، نگهدارنده‌ها و سموم کشاورزی را گرفته اند" می‌گوید:" در فرایندپرتودهی محصولات کشاورزی در معرض اشعه گاما، اشعه ایکس و یا پرتو‌های الکترونی قرار می‌گیرند".
اما با وجود زیر ساخت مناسب جهت پرتودهی محصولات باغی و کشاورزی و تضمین صادرات محور بودن محصولات پرتودهی شده تاکنون اقدامات و استقبال چندانی در این زمینه نشده است.
" قاسم اسدیان"، رییس مرکز تحقیقات کشاورزی استان همدان با بیان اینکه برای ایجاد سایت پرتو دهی در استان نیازمند اعتبارات بسیاری هستیم می‌گوید:" ۵ سال پیش برای ایجاد این سایت جانمایی‌های لازم صورت گرفت و مقرر شد در نزدیکی پلیس راه همدان یک زمین ۶ هکتاری به این موضوع اختصاص یابد، اما به دلیل نیاز به سرمایه ۲۵ میلیارد تومانی این امر متوقف شد. "
او ادامه می‌دهد:" هم اکنون برای ایجاد سایت پرتو دهی نیازمند سرمایه ۳۰۰ الی ۴۰۰ میلیارد تومانی هستیم، اما به دلیل نداشتن اعتبار و نبود سرمایه بخش خصوصی نتوانسته ایم این سایت را راه اندازی کنیم".
" حسن محمدی"، مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان می‌گوید: "بخش عمده‌ای از این عدم استقبال، به دلیل ناآگاهی نسبت به این تکنولوژی، نبود دانش و آمادگی کشاورزان و سرمایه گذاران برای بهره مندی از این پتانسیل علمی مرتبط است".
" قاسم اسدیان" رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی استان همدان با بیان اینکه از ۱۰ سال پیش تحقیقات در زمینه پرتو دهی سیر و سیب زمینی در استان آغاز شده است می‌گوید:" ما می‌توانیم به پرتو دهی به محصولات کشاورزی آن‌ها برای یک سال نگهداری کنیم. "
آقای " اسدیان" با اشاره به اینکه با ایجاد یک سایت پرتو دهی در استان می‌توان غرب کشور را نیز پوشش داد" ادامه می‌دهد:" ذخایر ژنتیک گنج‌های حیات هستند که برای کشور بسیار حائز اهمیت هستند و نباید از این سرزمین خارج شوند. "
"سیدجواد ساداتی نژاد" رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس هم با بیان اینکه " هم اکنون تعداد سایت‌های پرتودهی در ایران بسیار کم است" می‌گوید:" برای احداث این سایت‌ها نیازمند چشمه کبالت و سزیوم هستیم که باید از روسیه دریافت کنیم بنابراین در صدد هستیم با سرمایه گذاری مشترک بین دو طرف این اتفاق روی دهد".
"ظاهر پورمجاهد" معاون امور اقتصادی استان همدان با بیان اینکه ضروریست در زمینه ایجاد سایت پرتو دهی بخش خصوصی وارد شود عنوان می‌کند:" استان از احداث چنین سایت‌هایی حمایت می‌کند و طبق قانون و توان استان سرمایه گذاران هرگونه همکاری و مساعدتی که لازم باشد انجام خواهد داد".
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، آژانس بین المللی انرژی اتمی، اتحادیه اروپا، سازمان بهداشت جهانی، سازمان جهانی حفاظت از نباتات، سازمان تجارت جهانی و همچنین سازمان جهانی استاندارد از سازمان‌های حامی توسعه تکنولوژی پرتودهی در جهان هستند.
کلام پایانی
حال با توجه به سخنانی که مسوولان و کارشناسان در این گزارش عنوان کردند به این نتیجه می‌رسیم دانش و فناوری هسته‌ای علاوه بر آن که می‌تواند به عنوان جایگزین سوخت‌های فسیلی برای تولید انرژی و چرخیدن چرخ تولید به شمار آید، می‌تواند در بسیاری از بخش‌ها نیز مانند همین بخش کشاورزی مفید باشد.
یقینا با توجه به افزایش جمعیت کشور و نیاز‌های غذایی آنان و همچنین کاهش سرانه روزانه منابع آبی دستیابی به دانش هسته‌ای امروزه یک ضرورت است. با به کار گیری این فناوری‌های نوین می‌توان مسیر تأمین امنیت غذایی را برای جامعه هموار کرد.
تولید کنندگان و بازرگانان این بخش با استفاده از تکنولوژی علمی و پتانسیلی که صنعت پرتودهی می‌تواند داشته باشد از محصولات کشاورزی تولیدی خود به مدت طولانی می‌توانند نگهداری و علاوه بر تامین نیاز داخلی به توسعه صادرات و افزایش درآمد‌های ارزی کشور هم کمک کنند.
این در حالیست که هم اکنون رقبای محصولات کشاورزی ایران با رعایت استاندارد‌های جهانی، با قیمت بالاتر و مزه‌های پایین تر، بازار‌های ما را در کشور‌های همسایه و آن سوی دورتر در اروپا گرفته اند پس می‌طلبد هر چه سریعتر وارد این بخش شویم.
با فرهنگ سازی مناسب می‌توان زمینه‌های گسترش این تکنولوژی را در کشور ایجاد کرد، زیرا هنوز برخی فکر می‌کنند پرتو دهی برای سلامتی بدن مضرر است در صورتی که از این پرتو‌ها به میزان اندک استفاده می‌شود برای مثال در تولید ادویه‌ها از پرتودهی استفاده می‌شود وتاکنون درباره مضرات آن گزارشی عنوان نشده است.
ضروریست برای راه اندازی انبار‌های پرتودهی محصولات کشاورزی از پتانسیل و سرمایه بخش خصوصی نیز استفاده شود، یقینا در کشور منابع مالی کافی وجود دارد فقط کافیست با مدیریت این سرمایه‌ها در جای درست هزینه شوند.
تهیه و تنظیم :لیلا نادعلی فر
خسته نباشید. خداقوت.