ولایت زیبای فاریاب در شمال افغانستان این روز‌ها شاهد درگیری بین نظامیان افغان و طالبان است.
فاریاب یکی از ولایت‌های شمال افغانستان به شمار می‌رود و شهر مَیمَنه مرکز این ولایت است. ولایت فاریاب از شمال با کشور ترکمنستان، از جنوب با ولایت‌های غور و بادغیس، از شرق با ولایت‌های جوزجان و سرپل و از سوی غرب با ولایت بادغیس مرز مشترک دارد.
فاریاب در اصل، پاراب بوده که با گذشت زمان شیوۀ تلفظ آن در زمان اعراب، چون «پ» را «ف» تلفظ می‌کردند، نام این منطقه به فاریاب تغییر کرده است. فاریاب از دو کلمۀ «پار» و «آب» گرفته شده است که به‌معنی آن طرف آب یا آن طرف دریا است. فاریاب به دری به معنی «سرزمین آبیاری شده» است.
از نظر آب‌و هوا نیز ولایت فاریاب دارای آب‌و هوای معتدل به ویژه در فصل بهار است. به طوری که در فصل بهار بارندگی‌های زیادی در این ولایت رخ می‌دهد و محصولات زراعی زیادی را به همراه دارد.
برای بررسی آخرین تحولات امنیتی فاریاب، ابتدا با موقعیت جغرافیایی و تاریخی این ولایت آشنا می‌شویم.
از میمنه تا فاریاب
نام قدیمی فاریاب، میمنه بوده که الان این نام مرکز این ولایت است. قدمت شهرنشینی میمنه و اندخوی به ٢٥۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. فاریاب زمانی تحت کنترل ساسانیان بود، که بعد از حمله اسکندر مقدونی جای خود را به دولت یونانی بلخ داد.
دوران یونانی فاریاب با فتح شمال افغانستان توسط مسلمانان بین سال‌های ۶٥١ الی ۶۶١ میلادی پایان یافت. در این هنگام فاریاب به میدان جنگ مبدل شده بود و در نتیجه دین اسلام، جایگزین آیین‌های زرتشتی، بودیسم، مسیحیت و یهودیت شد. پس از اسلام سلسله‌های مختلفی اسلامی مانند صفاریان، سامانیان، غزنویان سلجوقیان و غوریان در این منطقه حکمرانی کردند.
تاریخ فاریاب در قرن یازدهم، این بار با حمله مغولان، تحت سلطه چنگیز خان و فرزندان وی، رقم خورد. هنگامی که آن‌ها از شمال به این منطقه تاختند، شهر‌هایی مختلفی از جمله میمنه را ویران کردند، ساکنان آن را به قتل رساندند، غلات، مزارع و حیوانات‌شان را به غنیمت گرفتند و کاملا آنجا را نابود کردند. پس از مغولان، تیموریان، شیبانیان و بابریان به ترتیب تا قرن هجدهم بر منطقه فرمانروایی کردند.
در سال ١٧۴٨ فاریاب بدست احمد شاه درانی فتح شد و بخشی از امپراتوری درانی شد. در طی سه جنگ افغان و انگلیس که در قرون ١٩ و ٢۰ صورت گرفت، این منطقه از دست انگلیسی‌ها در امان ماند. در سال ١٩۶۴ فاریاب به ولایت تبدیل شده و از میمنه به فاریاب نامگذاری شد.
ولایت فاریاب از زمان سقوط دولت طالبان در اواخر سال ٢۰۰١ یکی از مناطق امن و بدون درگیری در افغانستان بوده است.
ازبک‌ها؛ اکثریت مطلق ولایت فاریاب
جمعیت این ولایت بر اساس آخرین آمار، ۱.۱۲۹.۵۲۸ نفر بوده است. بیشتر ساکنان فاریاب را ازبک، تاجیک، پشتون و ترکمن تشکیل می‌دهند. البته اقوام دیگری مانند عرب، هزاره (در شهر میمنه) و همچنین کوچی‌ها نیز در ولسوالی‌های دولت‌آباد، شیرین‌تگاپ، المار، قیصار و پشتونکوت وجود دارد. به طور کلی، اکثریت مطلق ولایت فاریاب را ازبک‌ها (۵۱ درصد) تشکیل می‌دهند و زبان رایج این ولایت نیز ازبکی است.
کشاورزی و دامداری فعالیت‌های اقتصادی اصلی ولایت فاریاب است؛ با این وجود فاریاب به خاطر قالی‌ها و گلیم‌های بافته شده خود مشهور است که به طور سنتی، صنایع دستی منحصر به زنان این ولایت بشمار می‌رود.
این ولایت همچنین دارای مقادیر عظیم ذخایر گاز طبیعی است که بخاطر نبود راه آهن سطح بهره وری آن کم است. معادن نمک هم در منطقه دولت آباد وجود دارد و برخی از معادن سنگ مرمر همراه با جنگل‌های پسته که به دلیل رنگ و طعم لذیذ خود مشهور است از منابع اقتصادی فاریاب بشمار می‌رود.
ولایت فاریاب با داشتن ١۰ نوع انگور در سال ١٣٩٩، از ١۶ هزار هکتار باغ، بالغ بر ۶٨ هزار تُن انگور بدست آورده است که نسبت به سال قبل ۱۰ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
افغانستان همچنین قراردادی با شرکت ملی نفت چین برای توسعه بلوک‌های نفتی آمودریا امضا کرد؛ پروژه‌ای که انتظار می‌رود طی دو دهه میلیارد‌ها دلار کسب درآمد کند. این معامله حفاری و ساخت یک پالایشگاه در ولایت‌های شمالی سرپل و فاریاب را شامل می‌شود و اولین توافقنامه بین المللی تولید نفت است که از چند دهه قبل توسط دولت افغانستان منعقد شده است. شرکت ملی نفت چین تولید نفت افغانستان را در اکتبر ٢۰١٢ آغاز کرد و در همان ماه ذخایر عظیم گاز در منطقه اندخوی ولایت فاریاب را کشف کرد.
از کوهستان تا دولت آباد
المار: در ۲۶ کیلومتری غرب شهر میمنه در امتداد شاهراه هرات- میمنه موقعیت دارد. این ولسوالی در جنوب با ولسوالی قیصار، شرق با ولسوالی پشتونکوت در غرب با ولسوالی غورماچ و ترکمنستان و در شمال با ولسوالی شیرین تگاب و ترکمنستان مرز مشترک دارد.
بیشتر اهالی ولسوالی المار از قوم پشتون هستند.
اَندْخوی: ولسوالی اندخوی در ۱۲۶ کیلومتری شمال شرق شهر میمنه مرکز فاریاب و بر سر راه ابریشم واقع است. اکثریت جمعیت شهر را اقوام ازبک و ترکمن تشکیل می‌دهند.
در منطقه اندخوی دامداری اهمیت دارد و به خاطر کمبود آب کشاورزی رونقی ندارد. خانه‌های کاهگلی اندخوی گنبد‌هایی از گل و آجر دارند.
بُلچراغ: این ولسوالی در ۵۵ کیلومتری شرق شهر میمنه موقعیت دارد. در شرق با ولسوالی صیاد سرپل و در شمال شرق با ولسوالی درزاب ولایت جوزجان، در جنوب با ولسوالی گرزیوان، در غرب با ولسوالی پشتونکوت و در شمال با ولسوالی خواجه سبز پوش مرز مشترک دارد.
دولت آباد: ولسوالی دولت آباد در ۶۲ کیلومتری شمال شرق میمنه، در امتداد شاهراه شبرغان – میمنه موقعیت دارد، که در جنوب با ولسوالی‌های قوش تپه و شیرین تگاب، در شمال با ولسوالی قرمقل، در شرق با دشت لیلی و ولایت جوزجان، در غرب با ترکمنستان مرز مشترک دارد.
غورماچ: این ولسوالی یکی از مناطق ولایت بادغیس در شمال شرق افغانستان بود که در سال ۲۰۰۸ به دلیل دوری زیاد از مرکز این ولایت، به ولایت فاریاب واگذر شد. ولسوالی غورماچ در مسیر شاهراه حلقوی افغانستان قرار دارد. جمعیت آن در سال ٢۰٢۰ میلادی، ۶٢٬٣١١ نفر اعلام شده است.
بر اساس آمار وزارت احیا و انکشاف دهات، ۹۵ درصد مردم این ولسوالی از قوم پشتون هستند. این ولسوالی از شمال با ترکمنستان از غرب با ولسوالی بالامرغاب ولایت بادغیس و از شرق با ولسوالی المار و ولسوالی قیصار همسایه است.
گرزیوان: ولسوالی گرزیوان در ۸۰ کیلومتری جنوب شرق شهر میمنه موقعیت دارد و مرکز آن سرچکان است. این ولسوالی در شرق با ولسوالی کوهستانات ولایت سرپل، در جنوب با ولسوالی کوهستان، در شمال با ولسوالی بلچراغ و در غرب با ولسوالی پشتونکوت مرز مشترک دارد.
این ولسوالی دارای تاریخی کهن بوده و دلاوری‌های مردم این سرزمین در مقابل لشکر چنگیز خان خیره‌کننده و فراموش‌نشدنی است. مردم این سرزمین اغلب به زراعت و باغداری مشغول‌اند؛ به طوری که سیب گرزیوان از شهرت بالای برخوردار است.
خان چار باغ: این ولسوالی در حدود ۱۴۰ کیلومتری شهر میمنه موقعیت دارد؛ خان چار باغ در شمال با ترکمنستان، در جنوب با ولسوالی اندخوی، در شرق با ولسوالی خواجه دوکوه و در غرب با ولسوالی قرغان مرز مشترک دارد.
خواجه سبزپوش ولی: ولسوالی خواجه سبزپوش در ۲۵ کیلومتری شمال شرق شهر میمنه و در امتداد شاهراه میمنه – جوزجان موقعیت دارد. مرکز آن جمعه بازار نام دارد. در این ولسوالی ۷۷ قریه وجود دارد.
کوهستان: این ولسوالی از دورترین ولسوالی‌های ولایت فاریاب است که در ۱۲۵ کیلومتری جنوب شهر میمنه موقعیت دارد و مرکز آن لولاش است. کوهستان در جنوب با ولسوالی چارسده ولایت غور، در شرق با ولسوالی کوهستانات ولایت سرپل، در شمال با ولسوالی‌های گرزیوان و پشتونکوت و در غرب با ولسوالی جوند ولایت بادغیس مرز مشترک دارد.
مَیمَنه: مَیمَنه مرکز ولایت فاریاب، در فاصله تقریباً ٤٠٠ کیلومتری شمال غربی کابل واقع شده است. این شهر با ١٩٤٬٤٧٣ نفر جمعیت در سال ٢٠٢٠، از بزرگترین شهر‌های شمالی افغانستان به شمار می‌رود.
این شهر دارای ریشه باستانی است. قدمت ارگ میمنه به اوایل عصر آهن برمی گردد و موجودیت مواد سرامیکی غار بیلچیراغ که در مجاورت میمنه قرار دارد، مربوط به دوران پارینه سنگی و اواخر عصر نوسنگی و مفرغ است.
در قرون‌وسطی آن را یهودان و یهودیه می‌گفتند. هم اکنون، ۹۰ درصد ساکنان این شهر از قوم ازبک هستند.
پشتونکوت: ولسوالی پشتونکوت از جنوب با ولسوالی کوهستان، از شمال با ولسوالی خواجه سبزپوش، شهر میمنه و ولسوالی شیرین تگاب، در غرب با ولسوالی‌های المار و قیصار و در شرق با ولسوالی‌های بلچراغ و گرزیوان مرز مشترک دارد.
قَرَم‌قُول: قرم‌قول در ۱۰۰ کیلومتری امتداد شاهراه میمنه – جوزجان واقع است. در جنوب با دولت آباد، در شمال با ولسوالی‌های اندخوی و قرغان، در شرق با دشت لیلی و معدن نمک و در غرب با ترکمنستان مرز مشترک دارد.
قیصار: این ولسوالی از شمال و غرب با ولسوالی المار، از جنوب شرق با ولسوالی کوهستان و از جنوب غرب با ولایت بادغیس مرز مشترک دارد. فاصلۀ این ولسوالی از مرکز میمنه ۶۴ کیلومتر است و در شاهراه میمنه-هرات موقعیت دارد.
قَرغان: ولسوالی قرغان از جمله مناطق دور دست بوده که در ۱۱۵ کیلومتری شهر میمنه و در ۷ کیلومتری شمال غرب ولسوالی اندخوی، موقعیت دارد. قرغان در جنوب با ولسوالی قرمقل در غرب با ترکمنستان و در شمال با بندر آقینه مرز مشترک دارد.
۸۰ درصد جمعیت این ولسوالی را ترکمن‌ها تشکیل می‌دهند.
شیرین تگاب: این ولسوالی در ۵۰ کیلومتری شمال غرب مرکز، در مسیر شاهراه میمنه – جوزجان واقع است. مرکز آن فیض آباد و دارای ۸۸ روستا است.
از تیرباران نظامیان افغان تا عملیات تهاجمی علیه طالبان
شبکه تلویزیونی «سی ان ان» ۲۲ تیر ماه (۱۳ ژوئیه) تصاویری از قتل عام ده‌ها کماندوی افغان پس از تسلیم شدن در برابر طالبان در دولت آباد ولایت فاریاب افغانستان منتشر کرد.
خبرنگار سی ان ان در گزارش خود از کابل گفت: بعد از بیش از دو ساعت درگیری شدید کماندو‌های افغان در حالی که دست هایشان را به نشانه تسلیم بالا برده بودند از سنگر‌ها بیرون آمدند. یکی از اعضای طالبان فریاد زد: «تسلیم شو، کماندو، تسلیم شو». اما خبری از قواعد جنگی در این میدان نبرد نیست. چند ثانیه بعد، چندین نفر از اعضای نیرو‌های ویژه افغان اعدام شدند. صلیب سرخ تایید کرد اجساد ۲۲ کماندو کشف شد.
در مقابل «ذبیح الله مجاهد» سخنگوی طالبان با تکذیب این گزارش، در توئیتر نوشت: جنگجویان طالب پس از تسلیم شدن کماندو‌های ارتش افغانستان آن‌ها را تیر باران کرده، جعلی است. مجاهد افزود: در این گزارش صحنه دیگری از درگیری طالبان با کماندو‌ها که در حین جنگ کشته شدند به همراه یک‌تصویر جعلی در کنار هم قرار داده شده است.
از سوی دیگر، «اجمل شینواری» سخنگوی مشترک نهاد‌های امنیتی افغانستان با اشاره به گزارش سی ان ان گفت: این کماندو‌ها به طالبان تسلیم نشده بودند، اما طالبان بر خلاف قوانین جنگ، اسیران را کشتند.
در همین حال، «کریم یورش» سخنگوی پلیس فاریاب امروز (جمعه) اعلام کرد، طالبان بعد از آن‌که از سوی نیرو‌های امنیتی مورد حملات تهاجمی قرار گرفتند و تلفات سنگینی را متحمل شدند، در مقابل مغازه‌های مردم را به آتش کشیدند.
وزارت دفاع ملی افغانستان روز گذشته (پنجشنبه) اعلام کرد، نیرو‌های افغان ولسوالی اندخوی را از طالبان پس گرفته‌اند. نیرو‌های دولتی همچنین ولسوالی «خان چارباغ» را پس گرفتند.
وزارت دفاع افغانستان نیز دوشنبه گذشته اعلام کرد: در عملیات‌های نظامیان افغان، ۲۳۳ عضو طالبان کشته و ۸۸ نفر از آن‌ها زخمی شدند؛ این عملیات‌ها در استان‌های ننگرهار، غزنی، قندهار، جوزجان، سرپل، فاریاب، بلخ، هلمند، تخار و قندوز اجرا شد.
نگارش و تنظیم: محسن ایراندوست
