نانی که از پشت میله‌های زندان سر سفره می‌رود

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، انتهای خیابان امام یزد، ساختمانی محصور در میله‌ها و سیم خاردار‌هایی با برج‌های مراقبت سر به فلک کشیده‌ای قرار دارد.

چند هزار نفر اعم از پیر و جوان، بیکار و کارگر و کارمند، بی سواد و تحصیلکرده، متاهل و مجرد در چهار دیواری بلند این زندان نگهداری شده و آسمان را از پس نرده‌های زندان به تماشا نشسته اند.

خبرنگاران یزدی با هماهنگی صورت گرفته توسط دادستان عمومی و انقلاب این شهر برای بازدید از وضعیت زندان به بازدید از زندان مرکزی این شهر رفتند.

زندانی که در آن هزاران نفر به دلیل اشتباه عمدی یا سهوی که در زندگی داشته اند، هم اکنون حق زندگی آزادانه را از خود گرفته و به فراخور جرمی که مرتکب شده اند، از اجتماع دور مانده و در چارچوب این چهاردیواری دلگیر و غمناک قرار گرفته اند.

آزادی، بزرگترین نعمت سلب شده از زندانیان

با این وجود، مدیرکل زندان‌های استان یزد اعتقاد دارد که زندان آنچنان که جلوه می‌دهند یک فضای مخوف و ترسناک نیست، بلکه محله‌ای از شهر است که در قرنطینه قرار دارد و رفت و آمد در آن کنترل می‌شود.

سبزواری افزود: افرادی که از زندان بازدید می‌کنند، بر این باورند که زندان همانند هتل است و افرادی که تاکنون بازدید نداشته اند، می‌گویند که این مکان کاملا مخوف و ترسناک است در حالی که زندان نه هتل و نه محلی مخوف است، بلکه محلی برای زندگی با شرایط خاص به شمار می‌آید.

وی تصریح کرد: آزادی بزرگترین نعمت انسان است که زندانیان از آن بهره‌مند نیستند و حتی اگر بهترین امکانات را در اختیار زندانی قرار دهید باز هم نعمت بزرگی به نام آزادی را ندارند.

مدیرکل زندان‌های استان، پیشگیری از وقوع جرم، اجرای احکام و اصلاح مجرمان را از وظایف قوه قضاییه برشمرده که اجرای احکام و اصلاح مجرمان برعهده سازمان زندان هاست و حقوق انسانی ایجاب می‌کند که امکاناتی را برای زندانیان فراهم ساخته تا آنان اصلاح و تربیت شوند.

ماموریت زندان‌ها نسبت به پیش از انقلاب تفاوت فراوانی داشته و بحث اصلاح مجرمان به خوبی در زندان اجرا می‌شود. این را سبزواری گفته و ادامه داد: اگر بخواهیم فضای تربیتی را پیاده کنیم باید شرایط اولیه برای زندگی زندانی فراهم شود و فعالیت‌های تربیتی در پرتو محدودیت امکان پذیر نیست. در قسمت فعالیت‌های تربیتی زندان‌ها چندین شاخه وجود دارد که فرهنگی تربیت بدنی هنری اشتغال و حرفه آموزی است.

وی تأکید کرد: مواد مخدر و سرقت، اولین و دومین جرم زندان‌ها در استان و کشور به شمار می‌آید و این نشان می‌دهد که فرد یا شغل نداشته یا دانش انتخاب شغل صحیح را ندارد، بنابراین باید فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی و اشتغال در کنار هم ایجاد شود تا زندانی پس از خروج از زندان بار دیگر به زندان برنگردد.

بازپروری همراه با اشتغال در زندان

با این مقدمه به سوی بند جوانان راه می‌افتیم؛ جایی که جوانان زیر ۳۰ سال با اقدامی نامطلوب و به دور از عقلانیت، به جای اینکه جوانی خود را در اوج آزادی بگذرانند مسیر زندان را در پیش گرفته و شاهد گذر دوران جوانی در سلول باشند.

با اعلام مسئول همراهمان، در زندان باز و پس از ورود خبرنگاران بسته شد تا از همان لحظه ابتدایی حضور در زندان دل‌ها گرفته و غم و اندوه از حضور در این چهاردیواری بر ما تحمیل شود.

با ورود به محوطه کارگاهی بند جوانان این جمله مدیرکل زندان‌ها مبنی بر کسب رتبه سوم کشوری زندان‌ها در زمینه اشتغال و فعالیت‌های فنی و حرفه‌ای در سال ۹۹ و وجود پتانسیل و ظرفیت کاری در زندان‌های یزد ستودنی در ذهن ما متبلور می‌شود.

بندی با حیات بزرگ و چندین اتاق که تعدادی زیادی از جوانان در حال حرفه آموزی بوده و با جدیت به کار می‌پردازند تا هم وقت خود را به بطالت نگذرانند و هم در زمان آزادی از زندان دارای شغل و حرفه باشند.

تعدادی زیادی از جوانان بر روی زمین نشسته و مشغول هستند. به سراغ آن‌ها می‌روم، به نظر می‌رسد که در حال تولید دانه‌های تسبیح هستند. با یکی از آن‌ها به گفتگو نشستم و درباره کاری که انجام می‌دهد پرسیدم. وی هسته خرمایی را نشان می‌دهد که با هسته خرمای معمولی کمی متفاوت است و آن را هسته خرمای وحشی به نام داز معرفی می‌کند که با هنر دست این افراد تبدیل به تسبیح زیبایی می‌شوند.

با ورود به هر اتاق با صلوات جوانانی مواجه می‌شویم که گویا کمر همت را بسته تا دوران گذشته را به فراموشی سپرده و آینده خود را به گونه دیگری رقم می‌زنند.

هنری که در زندان به منصه ظهور می‌رسد

اتاقی که در آن ظروف فیروزه کوبی به زیبایی تولید می‌شوند، اتاقی که سنگ‌های قیمتی با دست این جوانان تراشیده شده و به آن‌ها نما می‌دهند، اتاقی که زیورآلات سنتی به سبک زرگری یزدی پس از ساخته شدن به بازار عرضه می‌شوند، اتاقی که در آن جوانانی گردهم آمده و تصاویر زیبایی را بر تابلوفرش‌های دستبافت منقش می‌کنند، اتاقی که سوزن را بر چرم فرو می‌کنند تا کفش و کیف‌هایی چرمی به مرحله تولید برسد و اتاق‌های دیگری که اگر نام زندان بر آن‌ها نقش نبسته بود، گمان می‌کردیم وارد نمایشگاهی از آثار هنرمندان جوان کشور شده ایم.

به گفته مسئول اشتغال زندان، دو مرحله حرفه آموزی و اشتغال در بند جوانان پیگیری می‌شود که زندانیان پس از حرفه آموزی وارد مرحله اشتغال و تولید می‌رسند.

دهقان با اشاره به اینکه سه نوع اشتغال در زندان وجود دارد، افزود: اشتغال نشسته نظیر تسبیح زنی، منجوق کاری و عروسک و لیف و قلاب بافی است. اشتغال کارگاهی هم شامل کار در فروشگاه و تاسیسات و خشکشویی و آشپزخانه است و اشتغال اعزام به کار هم شامل فعالیت‌های خدماتی و انتظامات و ... است.

وی افزود: اشتغال اعزام به کار به افرادی تعلق می‌گیرد که پس از گذراندن یک ششم از زمان محکومیت خود خواستار بند باز بوده و پس از تایید قاضی و گذاشتن سند به عنوان وثیقه می‌توانند با سازمان‌های طرف قرارداد با سازمان زندان‌ها نظیر شهرداری همکاری کرده و در خارج از زندان به فعالیت بپردازند و شب‌ها به زندان بازگردند. این در حالی است که به دلیل کرونا دیگر نیازی به بازگشت به زندان نیست و شب را در خانه‌های خود سپری می‌کنند.

دهقان اظهار داشت: سازمان زندان‌ها با صنایع دستی، جهاد کشاورزی و فنی و حرفه‌ای قرارداد همکاری امضا کرده و رشته‌های آن‌ها در زندان آموزش داده می‌شوند.

بر این اساس فعالیت‌هایی نظیر میناکاری، فیروزه کوبی، قلم زنی، تراش سنگ‌های قیمتی، معرق و منبت چوب، مشبک فلز، ساخت زیورآلات سنتی یا همان زرگری یزدی، چرم دوزی کیف و کفش، تابلوفروش دستباف، کاربافی حوله و ... از رشته‌های مرتبط با صنایع دستی است.

به سراغ تعدادی از مددجویان این رشته‌ها رفته تا با فعالیت آنان آشنا شوم. هنرمندانی که بسته به کار و توانایی خود پس از چند ماه در حرفه خود صاحب نظر شده و محصول تولید می‌کنند.

جوانی با لهجه تهرانی مشغول به فیروزه کوبی است. مراحل کار را برای ما شرح داده و یکی از محصولات تولید شده را به نمایش می‌گذارد. وی دومین حبس خود را متحمل شود که اولی در تهران گذرانده و دومی را هم اکنون در شهر یزد.

از کاری که انجام می‌دهد، راضی است و می‌گوید که در زندان یزد کار فراگرفته و هم اکنون پس از پایان دوران حبس دیگر نیازی به کسب درآمد از راه خلاف ندارد و می‌تواند در حرفه‌ای فعالیت کند که در زندان یزد فراگرفته است.

زندانی دیگری نیز که از چهره و لهجه مشخص است به یکی از استان‌های جنوبی کشور تعلق دارد، در پاسخ به این سوال که پیش از حبس چه کاری انجام می‌دادی با مکث می‌گوید که خلاف، اما سپس سر خود را بلند کرده و تأکید می‌کند که منتظر پایان حکمش است تا از زندان آزاد شده و زندگی خود را با هنر دستش بگذارند نه کار خلاف.

در این راستا مسئول اشتغال زندان می‌گوید که سال گذشته ظروف فیروزه کوبی توسط یکی از زندانیان به مدت دو ماه ساخته شد و به مبلغ ۲۰ میلیون تومان به فروش رسید که با احتساب ۱۰ میلیون تومان وسایل، ۱۰ میلیون تومان برای حق الزحمه دریافت کرد.

رویش گل امید در بند

به سوی مشاغل مرتبط با جهاد کشاورزی می‌رویم که مدیریت باغ میوه، پرورش گل و گیاه، پرورش پرندگان تخم گذار، کاشت زعفران، پرورش زنبور عسل، پرورش ماهی و پرورش دام سبک و سنگ از رشته‌های مرتبط با جهاد کشاورزی هستند و البته برخی از این مشاغل به دلیل شیوع ویروس کرونا تعطیل شده است.

در اتاق پرورش ماهی دو جوان کم و سن و سال را دیدم که با اشتیاق از پرورش ماهی‌ها سخن گفته و تأکید دارند که همه ماهی‌هایی که در این اتاق حضور دارند، توسط آن‌ها پرورش یافته اند. پس از عبور از اتاق پرورش گل و گیاه که گیاهان رنگی بسیار زیبایی را در خود جای داده است، به اتاق پرورش پرندگان هم سری زده و با جوانی گفتگو کردم که به معرفی پرندگان در قفس پرداخت و آرزو داشت که خودش هم از این قفس بزرگ رهایی یابد.

دهقان با اشاره به اینکه خط و مشی مسئولان زندان آموزش حرفه‌های جدید به مددجویان است، گفت: کینوا یک محصول غله جدیدی است که بیشتر در آمریکای جنوبی پرورش یافته و به تدریج وارد بازار ایران و یزد شده است. ارزش غذایی این محصول از گندم بالاتر است که در شهریورماه کاشته و تقریبا سه ماه بعد برداشت می‌شود.

وی ادامه داد: زندانیان به ۶ گروه ۵۰ نفره تقسیم شده و هفته‌ای یک کلاس آموزش پرورش این محصول را می‌بینند.

قسمت سوم بازدید از زندان به شغل‌های مرتبط با فنی و حرفه‌ای نظیر الکترونیک، برق صنعتی، تاسیسات، شناسایی قطعات الکترونیک صنعتی، تعمیر تلفن و صنایع ساختمان مثل گچ کاری، سیمان کاری، بتن سازی، کاشی کاری و آرماتوربند اختصاص داشت.

مشاغلی که دوره دیدن در زندان‌ها سبب می‌شود تا ده‌ها استاد و متخصص این حرفه‌ها پس از آزادی به جامعه معرفی شوند.

یکی از ویژگی‌های برجسته حرفه آموزی و اشتغال مددجویان علاوه بر یادگیری و متخصص شدن در یک حرفه، درآمدزایی در زندان است و هر کدام از این افراد می‌توانند تولیدات خود را به بیرون از زندان عرضه کرده و درآمدزایی کنند.

مسئول اشتغال زندان می‌گوید در سال ۹۹، ۱۸ هزار و ۹۹۴ اثر توسط زندانیان تولید شد و به مبلغ یک میلیارد و ۳۳۶ میلیون تومان به فروش رسید، مبلغی که به جیب زندانیانی می‌رود که قرار نیست به قول معروف فقط، آب خنک خورده و وقت خود را در زندان تلف کنند.

حرفه بیاموزید، امتیاز بگیرید

اگر مسیرتان به زندان رسید و قرار شد از زندان مرکزی یزد بازدید کنید، از ساعت ۸ تا ۱۲ جمع کثیری از جوانان را می‌بینید که سخت مشغول کار هستند و تنها فکر و ذکر آینده ساختن آینده‌ای روشن است.

اما آیا حرفه آموزش و اشتغال فقط به جوانان اختصاص دارد؟ دهقان پاسخ داد که اشتغال در زندان به سن خاصی تعلق ندارد، ولی تاکید ما بر اشتغال در بند جوانان زیر ۳۰ سال است و به گونه‌ای فرهنگ سازی شده که همه زندانیان این بند به حرفه آموزی و اشتغال روی آورده و فردی وجود ندارد که در کلاس‌ها حضور نیابد.

وی درباره امتیاز‌های اختصاص یافته برای حرفه آموزی گفت: مرخصی و عفو موردی و همچنین دریافت وام اشتغال پس از گرفتن مدرک و آزادی از زندان از امتیاز‌های این حرفه آموزی به شمار می‌آید به گونه‌ای که افرادی که دارای مدارک فنی و حرفه‌ای باشند، با مرخصی تشویقی یا عفو مواجه شده و همچنین پس از آزادی می‌توانند از وام اشتغال با سود ۴ درصد و تنفس یکساله بهره گیرند.

دهقان درباره چگونگی انتخاب حرفه و شغل توسط زندانیان اظهار داشت: زندانیان برای حرفه آموزی هم باید علاقه و هم شرایط لازم را دارا باشند. به عنوان مثال حرفه قطعه شناسی الکترونیک به سواد بالای دیپلم نیاز دارد، بنابراین افراد کم سواد نمی‌توانند وارد این حرفه شوند. اما گرایش به رشته‌های صنایع دستی برای همگان آزاد است و هر مددجویی می‌تواند در این رشته‌ها فعالیت کند.

یکی از زندانیان که چند سال است در زندان بسر می‌برد، با تأیید این سخنان تأکید کرد که پس از آزادی از زندان می‌توانست از وام اشتغال بهره گرفته و کسب و کاری راه بیندازد، به خرده فروشی مواد روی آورده تا بار دیگر آزادی را از خود سلب کرده و به زندان بازگردد.

وی گفت که این بار دیگر چنین اشتباهی را مرتکب نشده و پس از آزادی از زندان و بر اساس حرفه‌ای که فراگرفته است بلافاصله درخواست وام اشتغال کرده و همانند سایر شهروندان به زندگی عادی می‌پردازد.

تلاش برای تحقق شعار «بری دیگه برنگردی»

مدیرکل زندان‌های استان یزد عدم بازگشت به زندان را نشان دهنده موفقیت برنامه‌های اشتغال دانست و گفت: در سال ۹۸ شاهد آمار ۱۳ درصدی بازگشت بودیم که این آمار در سال گذشته به ۹/۵ رسید و امیدواریم این آمار باز هم در سال جاری کاهش یابد.

«بازگشت افرادی که در کلاس‌های حرفه آموزش و اشتغال حضور داشتند، تقریبا صفر است و فقط تبهکاران حرفه‌ای به زندان یزد بازگشته اند»، جمله‌ای که سبزواری گفته و امید‌ها را برای تحقق اهداف حرفه آموزی و اشتغال و به طبع آن اصلاح مددجویان بیشتر کرده است.

وی آمار ۵۸ درصدی فاقد سابقه بودن زندان‌های استان را نشان دهنده بالفطره و تبهکار حرفه‌ای نبودن این افراد عنوان کرد و گرفتار شدن آنان در بند زندان را ناشی از ندیدن آموزش و ناآگاهی به حقوق شهروندی و عدم آشنایی با قانون دانست.

سبزواری درباره اشتغال در زندان هم اظهار داشت: زندانیان جرایم عمد که به جهت رد مال در زندان بسر می‌برند، می‌توانند با حضور در کارگاه‌های اشتغال و ایجاد درآمدزایی، زمینه پرداخت بدهی و آزادی خود را فراهم سازند.

تلاش برای رسیدن به اشتغال ۸۰ درصدی در زندان‌های یزد

مدیرعامل بنیاد تعاون زندانیان کشور گفت: شاخص‌های خوبی در استان یزد و در حوزه اشتغال زندانیان مشاهده شده است که با پرورش و نهادینه کردن آن‌ها می‌توان به عنوان فعالیت‌های ارزشمند، با استان‌های دیگر به اشتراک گذاشت تا از این تجارب به نحو احسن در سطح کشور استفاده شود.

مختاری با اشاره به سند تحول قوه قضائیه و در رأس آن اصلاح زندانیان به عنوان مأموریت ششم این سند، خواستار برنامه ریزی مناسب در سطح استان برای رسیدن به اشتغال ۸۰ درصدی تا پایان سال جاری شد.

وی افزود: با برگزاری جلسات متعدد با قضات می‌توان ظرفیت‌های بوجود آمده را در بحث اشتغال زندانیان معرفی کرد تا در صورت امکان حکم رای باز زندانیانی که دارای شرایط هستند از همان ابتدای حبس و قبل از ورود به زندان صادر شود.

مختاری تولید صنایع دستی و کالا‌های باکیفیت برای صادرات را از مهمترین برنامه‌های بنیاد تعاون زندانیان عنوان کرد و اظهار داشت: اعزام به کار زندانیان در کارگاه‌های تحت کنترل بنیاد، آسیب‌ها را کمتر می‌کند و از این رو می‌توان اشتغال زندانیان را عملاً کاربردی و متناسب با روحیات مددجو دانست و از همه مهمتر انتظار می‌رود ادامه شغل مورد نظر در زمان آزادی نیز از سوی زندانیان صورت گیرد.

وی صنایع دستی، صنایع مونتاژ، پوشاک و گلخانه را از جمله مواردی برشمرد که در استان یزد دارای قابلیت گسترش و حائز درآمدزایی ویژه است.

مدیرعامل بنیاد تعاون زندانیان استان یزد هم گفت: از ابتدای سال جاری برای ۴۴۰ نفر از مددجویان اشتغال مولد ایجاد شده است که در صورت تعامل بیشتر مراجع قضایی در خصوص صدور رای باز برای مددجویان، این رقم به هزار و ۱۰۰ نفر خواهد رسید.

سیفی تأکید کرد که این بنیاد آمادگی دارد هرچه نیروی اعزام به کار مددجویان اتفاق بیفتد اشتغال مولد برای آن‌ها را فراهم سازد.

وی ادامه داد: تاکنون اخذ مجوز ۵۶۰۰ متر گلخانه، احداث ۲ دامداری در زندان مرکزی و زندان باز، پرورش ماهی قزل آلا در مجتمع چند منظوره، مونتاژ قطعات خودرو توسط مددجویان نسوان از مواردی است که در سال جاری در دستور کار بنیاد تعاون زندانیان یزد قرار گرفته است.

نگاهی که باید اصلاح شود

زمانی که فردی از زندان آزاد می‌شود، نگاه جامعه به او تغییر می‌کند. کمتر کسی حاضر می‌شود به فرد زندانی شغل بدهد. حتی گاهی فرد نه تنها از سوی اجتماع که از سوی خانواده اش نیز طرد می‌شود. به این ترتیب نتیجه این بی اعتمادی از سوی خانواده و اجتماع، بازگشت دوباره فرد به سمت جرم است.

به همین دلیل خیلی از زندانیان پس از آزادی، به حمایت و توانمندسازی نیاز دارند تا بار دیگر به زندگی عادی شان در جامعه بازگردند. سازمان زندان‌های استان یزد با پرورش روحی و همچنین حرفه آموزی و اشتغال این زندانیان تلاش می‌کند تا زندگی عادی را برای زندانیان فراهم سازد.

رئیس کل دادگستری استان با اشاره به ظرفیت‌های صنعتی استان در راستای ایجاد اشتغال مولد برای زندانیان گفت: کارخانجات بزرگی در استان یزد وجود دارند که با تعامل به وجود آمده آمادگی پذیرش تعداد قابل توجهی از زندانیان رأی باز را به عنوان کارگر و نیرو‌های خدماتی دارند که در صورت انجام این مهم بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و مشکلات معیشتی زندانیان و خانواده‌های آنان رفع خواهد شد.

هم اکنون استقبال بسیاری خوبی از زندانیان کارآزموده در استان یزد وجود دارد و بسیاری از این افراد بر اساس حرفه‌ای که آموخته اند، مشغول بکار شده تا فکر خلاف و بازگشت به زندان را برای همیشه از ذهن خود دور کنند.

نویسنده: محمدرضا جایروند