کافی است تابوی درونت را بشکنی آنوقت از دل زمین تشنه هم میشود طلا برداشت کرد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز مازندران، اواخر تیرماه است، هوا بس ناجوانمردانه گرم و شرجی است، بخصوص هر چقدر به سمت مناطق شرقی مازندران می‌رویم، دما بین ۳۷ تا ۴۰ درجه سانتیگراد متغییر است با وجود کرونا ،گرما قوز بالا قوز است، اما این هوا برای شالیزار‌های شمال آب روی آتش، گوارا و نوید بخش رسیدن برنج است.
حدود ۹۰ روزی از هشدار‌های مسئولان آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی از کم آبی در دشت شرق خزر در شهرستان‌های میاندورود، نکا، بهشهر و گلوگاه به دلیل برداشت‌های غیر اصولی از منابع آب زیرزمینی و سطحی، کشت محصولات آب دوست می‌گذرد. دومین بار است که برای تهیه گزارش به شهرستان‌های شرق استان سفر میکنم این بار هم موضوع حیاتی است به درآمد شالیکاران و محیط زیست منطقه مرتبط است. کشت برنج امسال در دشت شرق خزر به روش غرقآبی محدود شد تا کشاورزان برای رهایی از خشکسالی و خسارت‌های احتمالی به سمت کشت‌های جایگزین برنج همچون دانه‌های روغنی و محصولات جالیزی بروند. اما بودند شالیکارانی که دل کندن از کشت برنج برایشان سخت بود و ناچار تن به روش‌های نوین پرورش برنج همچون خشکه کاری به شیوه بذرپاشی دادند تا رنج برنج پایان یابد.
مقصد ، بهشهر روستای حسین آباد دهستان میانکاله
از میان کشاورزان شهرستان‌های شرق استان، شالیکاران بهشهر، بیشترین استقبال را از روش دیم کاری برنج داشتند. مقصد، شالیزار آقای رحمانی در روستای حسین آباد دهستان میانکاله است.
او را پدر خشکه کاری برنج شمال کشور می نامند و می‌گوید: در نزدیکی این روستا یکی از بزرگترین ذخیرگاه زیست کره جهان قرار دارد و از این خشکسالی چندین ساله در امان نمانده و حدود یک سوم معادل ۱۵ هزار هکتار از تالاب بین المللی میانکاله بر اثر بی آبی، خشک و لم یزرع شده است، این موضوع سبب شد تا من و چند نفر از شالیکاران روستا برای نجات محیط زیست و حفظ کشاورزی از روش‌های سنتی کشت برنج دست بر داریم و با کمک کارشناسان ترویج جهاد کشاورزی به روش خشکه کاری برنج روی بیاوریم.
ساقه‌های شالی بی آب هم قد می‌کشند /کم آبی کشنده‌تر از بی آبی نیست
حاج آقارحمانی می‌گوید: یه کیله بینج تا دست هاده حدود ۸ هزار لیتر اوه خوانه (برای تولید یک کیلو برنج ۸ هزار لیتر آب مصرف میشود) برای همین ۷ یا ۸ سال قبل از یک خویز شالیزار شروع هاکاردمه (با هزار متر زمین خشکه کاری برنج را شروع کردم)، ریسک آن بالا بود، اما دل به دریا زدم و روش خشکه کاری را آغاز کردم، الان خدا را شکر به ۱۸ هکتار رسیده .
پدر خشکه کاری برنج شمال کشور : معتقدم با کم آبی میشود زنده ماند، اما با خشکسالی ...
او از روز‌های پر استرس کشت برنج و شایعه‌های کاهش تولید در واحد سطح می‌گوید: ابتدا تجربه کافی نداشتم و با مشورت کارشناسان ترویج جهاد کشاورزی بهشهر، بذر برنج را مثل گندم با تراکتور در زمین کاشتم، و هر هفته یک بار با نوار تیپ قطره‌ای آب می‌دادم، پس از یکماه دلشوره و چشم دوختن به زمین خالی بالاخره جوانه‌ها یکی پس از دیگر از دل خاک سر برآوردند و سبز شدند و من امیدوار به کشت خشکه کاری شدم.
حاج آقا رحمانی با لبخند می‌گوید: با یک تیر چند نشان زدم به این صورت که با انجام این روش مصرف آب کشاورزی را ۴۰ درصد کاهش دادم و چند ساله که دیگه دستمزد کارگر برای نشائ و وجین نمی‌دهم و برای از بین بردن افت مزرعه برنج هم از پهبادهای سمپاش استفاده کردم.
هنگام خداحافظی، حاج آقا رحمانی گفت:دخترم هیچ کار خدا بی حکمت نیست اگر کم آبی رخ نمی‌داد و زمین منطقه هر روز تشنه‌تر نمی‌شدند، هیچ وقت به فکر روش دیگر کشت نمی‌افتم علم وثروت در کنار هم اتفاق‌های خوش را برای اقتصاد اهالی منطقه وکشور رقم خواهد زد.
به صرفه بودن خشکه‌کاری از لحاظ اقتصادی
از روستای حسین آباد به سراغ ضلع دیگری از خشکه کاری در بهشهر می‌روم، مقصد بعدی برنجستان کربلایی قاسمی در روستای التپه است او هم مانند حاج آقا رحمانی با روش خشکه کاری فولاد آب دیده شده است.
او که پنج سالی است، اقدام به کشت برنج به روش خشکه‌کاری کرده و در سال‌های اول با ۵ هزار مترمربع کشت برنج را با این الگوی جدید آغاز کرد و بعد از مشاهده به صرفه بودن از لحاظ اقتصادی، سطح زیرکشت را افزایش داد و اکنون به ۱۲ هزار مترمربع رساند.
کربلایی حمید می‌گوید: با مدیریت مصرف آب در روش خشکه‌کاری ۵۰ درصد مصرف آب و هزینه کشاورزی ام کاهش پیدا کرده به این صورت که عملکرد با روش غرقابیی ۸/۵ تن است، اما با روش خشکه‌کاری در سال‌های اولیه همانند روش غرقابی است و بعد از چند سال کشت مداوم، امسال به ۱۰ تن افزایش پیدا کرد.
این کشاورز می‌گوید: برای اینکه به تولید مطلوب دست پیدا کنیم کلاس‌های آموزشی زیادی برای ما برگزار شد و همچنین نهاده‌های کشاورزی هم در اختیار ما قرار گرفت.
کربلایی قاسمی از متولیان بخش کشاورزی خواست هزینه‌های اولیه مانند امکانات باران مصنوعی را در اختیار کشاورزان قرار دهند تا کشاورز ترغیب به این نوع کشت شود.
از روستای التپه به سراغ ضلع دیگری از خشکه کاری در بهشهر می‌روم، مقصد بعدی شالیزار یک جوان دهه هشتادی است.
وقتی مدیریت مزرعه به یک نوجوان سپرده شد
امیرمحمد محمدپور یک جوان دهه هشتادی است که با علاقه فراوان در کنار پدر خود اقدام به کشت برنج در مزارع شالیزاری داشته و همین امر سبب شد پدرش از علاقه و اشتیاق امیرمحمد به کار کشاورزی حمایت کند و مزرعه خود را برای مدیریت به دست این نوجوان بسپارد.
امیرمحمد خودش را اینگونه معرفی می‌کند، ۱۵ سالمه و با علاقه زیادی که به کار کشاورزی دارم توانستم کمک پدرم باشم و امسال برای اولین‌بار مزرعه برنج خود را به روش بارانی کشت کردیم.
او می‌گوید: برای اینکه کمک به صرفه‌جویی در مصرف آب داشته باشیم، امسال کشت برنج را به روش خشکه‌کاری و با استفاده از باران مصنوعی انجام دادم، سمپاشی و کوددهی این مزرعه به روش پهپاد انجام شد تا استفاده بهینه را در مصرف کود و سم داشته باشیم.
این کشاورز نوجوان می‌گوید: از این نوع کشت راضی هستیم و خوشبختانه از رشد خوبی هم برخوردار است و امیدواریم این نوع کشت در سطح استان ترویج شود تا هم کمکی برای صرفه‌جویی آب در شرایط خشکسالی شود و هم کشاورزان هم کشاورزان هزینه کمتری داشته باشند و از مزایای اقتصادی بالاتری برخوردار شوند.
از زمین تشنه هم طلا می‌روید / نجات دشت شرق خزر با اندکی گذشت کشاورزان
غلامرضا قنبری مدیر جهاد کشاورزی بهشهر هم می‌گوید: زمین‌های کشاورزی این شهرستان تشنه آب است و برای کم کردن این عطش به شالیکاران، کشت‌های جایگزین یا روش خشکه کاری برنج را پیشنهاد دادیم، شالیکاران هم کج دار و مریز قدم در این راه گذاشته اند، ترس در وجودشان رخنه کرده، اما بر رهایی از خشکسالی چندین ساله، ترس از کاهش تولید و خسارت را با آغوش باز پذیرفته اند و پا بر روی سنت‌های گذشته گذاشته اند.
او می‌گوید: با توجه به اهمیت صرفه جویی در مصرف آب، امسال ۲۸ هکتار شالیزار شهرستان بهشهر به صورت خشکه‌کاری به کشت برنج اختصاص یافت که بیشترین سطح کشت آن به مساحت ۱۸ هکتار در اراضی روستای حسین آباد دهستان میانکاله است.
قنبری می‌گوید: در این روش از سه نوع آبیاری استفاده شد که بهترین آن‌ها قطره‌ای و استفاده از نوار تیپ است که کاهش ۴۰ تا ۸۰ درصدی مصرف آب را به همراه داشته است.
مزایای دیگر روش خشکه کاری، کاهش مصرف انرژی و حفظ سلامت کشاورزان، کاهش هزینه کارگری، افزایش بهره‌وری در استفاده از نهاده‌ها، حفظ خاک، یکنواختی در سبز شدن مزرعه و رسیدن یکنواخت محصول و امکان استفاده آسان‌تر از کمباین برای برداشت، جلوگیری از هدر رفتن کود و افزایش اکسیژن خاک است.
غول خشکسالی شکستنی است
سفر در میان ساقه‌های طلایی برنجزار‌ها بهشهر تمام میشود، اما در هنگام بازگشت سوالی ذهنم را به خودش درگیر کرده است، وقتی خشکه کاری تاثیری در کیفیت و کمیت برنج ندارد و ده‌ها سود و فایده دارد چرا در حجم گسترده تری کشت نمی‌شود؟
برای یافتن پاسخ اصلی به سازمان جهاد کشاورزی استان در خیابان شهید قاسمی ساری رفتم، محوطه پر از درختان مرکباتی است که میوه‌های نقلی اش به هر ارباب رجوعی خوش آمد می‌گوید: حبیبی مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران هم مانند کشاورزان یکی از مشکلات اصلی استقبال اندک شالیکاران از خشکه کاری را آشنا نبودن آن‌ها با این نوع کشت می‌داند و می‌گوید: جهاد کشاورزی برای معرفی بیشتر روش خشکه کاری به مردم مزرعه‌های آموزشی در غرب استان راه اندزای کرده است تا کشاورزان با این روش و فواید آن بیشتر آشنا شوند.
او می‌گوید: برای آموزش شالیکاران نیز علاوه بر کلاس‌های آموزشی با همکاری صدا و سیما مرکز مازندران برنامه‌هایی برای ترویج این روش تهیه شده است که بزودی برای مازندرانی‌ها پخش میشود.
عمادی مدیر حفاظت منابع آب آب منطقه‌ای مازندران هم می‌گوید: با توجه به کاهش ۱۳ درصدی بارندگی‌ها و ۳۰ درصدی آورد رودخانه‌ها، شدت گرما و کاهش ۵۰ درصدی آب پشت سدها، امسال کشت دوم شالی در سراسر استان مازندران ممنوع شد.
او می‌گوید: این وضعیت نشان دهنده شدت خشکسالی است که در استان مازندران واقع شده و این شرایط در ماه‌های بعد شدت خود را بیشتر نشان خواهد داد.
دور برگردانی برای خشکسالی
کارشناسان اقتصاد کشاورزی مازندران هم معتقدند اگر همه بستر‌های توسعه و ترویج کشت برنج به روش خشکه‌کاری دراستان‌های کم آب کشور فراهم شود علاوه بر افزایش تولید این محصول استراتژیک و بی‌نیازی از واردات آن، سود اقتصادی قابل توجهی نیز عاید کشاورزان زحمتکش میشود.
غول خشکسالی هر چند همه ساله به دغدغه‌ای برای شالیکاران تبدیل شده است، اما نتوانست جلوی همت کشاورزان را بگیرد و پای برنج‌های قد بلند هندی ، تایلندی و پاکستانی را به سفره‌ها باز کند، شالیکاران می‌توانند خشکسالی را دور بزنند فقط باید بخواهند.
خبرنگار سرویس اقتصادی خبرگزاری صداوسیما مازندران