وجود تالاب‌ها و رودخانه‌های متعدد در خوزستان امکان پرورش گاومیش را در این استان فراهم کرده، به طوریکه خوزستان رتبه نخست پرورش گاومیش را به خود اختصاص داده.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان ، با شروع گرما، تنش آبی و کمبود آب در تالاب‌ها و رودخانه‌های خوزستان و نیز نبود علوفه کافی بیم آن میرود پرورش گاومیش در آینده با مشکل مواجه و از رونق این صنعت کاسته شود.
تنوع محصولات تولیدی از این دام به دلیل نبود صنایع تبدیلی زیاد نیست و اغلب، تنها از گوشت، شیر خام، سرشیر و ماست، آن استفاده میشود. متاسفانه پرورش این دام در استان خوزستان چند وقتی است متاثر از خشکسالی‌ها و کاهش حقابه رودخانه‌ها و تالاب‌ها با مشکل مواجه شده و بیم آن میرود سال ۱۴۰۰ سال انقراض نسل گاومیش خوزستان بعنوان یکی از ذخیره‌های ژنتیکی این دام در جهان باشد.
شیرگاومیش پادزهر بسیاری از سموم بدن
محصولات تولید شده از این دام بدلیل جمعیت کم آن در کشور زیاد نیست وهمین اندک محصولات تولیدی بیشتر به مصرف استان‌هایی میرسد که دام در آنجا زیست میکند.
طبع گرم محصولات تولیدی از این دام برسلامتی افراد تاثیر زیادی دارد و مصرف لبنیات و گوشت آن برای رفع برخی بیماری‌های انسان به افراد توصیه میشود.
برای اطلاع از دیگر خاصیت‌های این دام به سراغ سیاح رئیس صنف عطاران اهواز رفتیم، او میگوید: شیرگاومیش در درمان برخی بیماری‌های انسان ازجمله سردی بدن براثر استفاده بیش از اندازه از موادغذایی سرد، همچون لبنیات تولیدی از دام‌های با طبیعت سرد ونیز برای بیماران سودائی و صفرائی مفید است.
سیاح استفاده از گوشت گاومیش بدلیل کلسترول کمتر نسبت به گاو‌های معمولی را برای تولید فست فود‌ها توصیه میکند و می‌افزاید: گوشت این دام بسیارمناسب‌تر از دیگر دام‌ها است وگنجاندن آن در صنایع غذایی می‌تواند اثرات مضر غذا‌های بازاری را کاهش دهد.
او شیرگاومیش را پادزهری مناسب برای سموم بدن وگوشت آن را منبعی غنی از انواع پروتئین و اسید‌های چرب میداند و میگوید: چربی موجود در این گوشت در مقایسه با دیگر دام‌ها نظیر گوسفند و گاو حاوی مقدار کم تری است و شیر این دام سرشار از مواد مغذی از جمله منیزیم، پتاسیم و فسفر است که برای سلامتی قلب و عروق و دندان‌ها بسیار مفید است.
وابستگی شدید گاومیش به آب
زندگی گاومیشها بسته به وجود آب است و این دام نیمه آبزی باید ساعت‌ها در محیط مرطوب قرار گیرد تا بیشترین شیر را تولید کند، از این رو اگرچه وجود تالاب‌هاو رودخانه‌های مختلف در خوزستان این استان را به یکی از مستعد‌ترین مکان‌ها در زمینه پرورش گاومیش تبدیل کرده و تقریبا در تمام تالاب‌های استان کار پرورش این دام بصورت سنتی در جریان است .
مشکلاتی از جمله کمبود یا نبود آب کافی، به دلیل عدم اختصاص حقابه واقعی در فصل‌هایی از سال حیات این دام را به خطر انداخته و دلسردی پرورش دهندگان وسرمایه گذاران را رقم زده است .
گاومیشداری، صنعتی رو به زوال در خوزستان
براساس اطلاعات بدست آمده بیش از ۹۸ هزار راس گاومیش در استان خوزستان وجود دارد که بیشترین آن‌ها در تالاب‌های هور العظیم، شادگان، و رودخانه‌های کارون، کرخه، شاوور، زهره، ودز زیست میکنند، اما متاسفانه چند وقتی است حیات این دام براثر نبود آب کافی، افزایش فاصله محل نگهداری گاومیشها با تالاب‌ها براثر عقب نشینی آب تالاب‌ها، ونیز نبود علوفه کافی بدجور به خطر افتاده است .
آقای عبدالامام حمیدی اصل از گاومیشداران صنعتی شهرستان کارون در استان خوزستان و مهندس کشاورزی است او یکی از گاومیشداران خوزستانی است که کمبود آب برشغل او تاثیر گذاشته و بسیاری از دام‌های خود را از دست داده .
او میگوید: کارش را از سال ۹۰ و با ۲۰ راس گاومیش در کنار رودخانه کارون آغاز کرده و جمعیت گله اش را تا ۷۰۰ راس گاومیش مولد وغیر مولد افزایش داده وبیش از ۵۰ نفر را هم بصورت مستقیم وغیر مستقیم مشغول کرده، اما بدلیل تنش‌های آبی در استان این روز‌ها نگران آینده کاری خود است.
وی افزود: روزانه بین ۶ تا ۱۰ کیلوگرم شیر با کیفت از دامهایش تولید میشد و این میزان حالا و به دلیل کمبود آب به نصف کاهش یافته. اوگاومیش را دامی علاقه‌مند به آب میداند و میگوید:گاومیش به دلیل طبع گرمش روزانه به آبتنی نیاز دارد و کاهش آب رودخانه کارون مانع از این کار شده.
وی عقب رفتگی رودخانه کارون و فاصله ایجاد شده تا محل نگهداری دام‌ها را از دیگر دلایل سخت شدن کارش میداند و میگوید: دام‌ها هر روز مجبورند مسافت زیادی را تا رسیدن به آب رودخانه طی کنند که همین موضوع باعث خستگی دام‌ها شده. وی گرمای شدید هوا و کاهش شدید آب و علوفه را بدترین شرایط برای این صنعت میداند و می‌افزاید: قیمت هر گاومیش بین ۳۵ تا ۴۰ میلیون تومان است که درصورت تلف شدن حتی یک راس آن، جبران خسارت غیر ممکن خواهد بود.
او در ادامه خواستار اقدامات موقتی همچون آزادسازی آب از سد‌های استان و تامین علوفه دولتی از سوی دولت دانست تا مانع ازبین رفتن این صنعت در استان شوند.
خطر انقراض نسل گاومیش‌های خوزستان جدی است
کمبود شدید آب در تالاب‌ها و رودخانه‌های استان در حال حاظر تهدیدی بزرگ برای این حیوانات است و اگر آب کافی به زیستگاه‌های این دام در استان اختصاص نیابد خطر انقراض گاومیش‌های خوزستانی که ذخیره ژنتیکی منحصر بفرد این نوع دام در جهان هم محسوب میشود جدی خواهد بود و چیزی طول نخواهدکشید سرنوشت این دام‌های بجا مانده از هزاره سوم همچون ماموت‌ها به تاریخ بپیوندد.
نگرانی از این موضوع ما را روانه اداره کل جهاد کشاورزی استان کرد، مقصد ما معاونت امور دام بود، معاونتی عریض و طویل که اگر باتوجه به تنوع دام‌های موجود درکشور، خود به اداره کلی مجزا تبدیل میشد بهتر می‌توانست پیگیرموضوعات مختلف دام‌ها باشد.
مهندس وحید قاسمی مدیر امور دام اداره کل جهاد کشاورزی استان خوزستان است او تعداد دقیق گاومیش‌های استان خوزستان را ۹۸۶۵۰ راس اعلام میکند و می‌افزاید: هرسال از این تعداد دام سنگین بیش از ۱۶۹۶۷۶ تن شیر استحصال میشد که برای تولید فرآورده‌های لبنی همچون ماست، دوغ، سرشیر، ودیگر فراورده‌ها راهی کارخانه‌های تولید لبنیات استان میشد.
وی شیوه گاومیشداری در استان را همچنان سنتی دانست و افزود : اقدامات خوبی در جهت حرکت به سمت پرورش صنعتی گاومیش در استان انجام شده که از آن جمله میتوان به احداث مجتمع ۲۰۰۰ راسی این دام در شهرستان شوش وصدور مجوز مجتمع پرورشی ۱۰۰۰ راسی در شهرستان کارون اشاره کرد.
وی وجود بازار‌های مصرف در همسایگی استان خوزستان از جمله کشور کویت را، از دلایل توصیه به سرمایه گذاری در این صنعت میداند و ضمن اشاره به رتبه نخست خوزستان در این صنعت، اضافه میکند: تا پیش از تنش‌های آبی در استان، سالیانه ۳۵۵۱ تن گوشت گاومیش در استان تولید میشد که درصورت تامین نشدن آب مورد نیاز برای این صنعت تا حد زیادی این تولید که بعنوان ذخیره کمکی در کنار دیگر تولیدات دامی نقش ایفا میکند کاهش یابد.
وی علاقه مردم عرب خوزستان و کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس به مصرف گوشت و لبنیات گاومیشی را مهمترین موضوع در رونق این صنعت در خوزستان میداند ومیگوید: به هرمیزان بتوانیم این صنعت را در استان خوزستان گسترش دهیم سود بیشتری عاید کشور ودامداران استان خواهد شد.
قاسمی کمبود آب در تالاب‌های استان را مهمترین مانع کنونی رشد این صنعت میداند و می‌افزاید: در حال حاضر کم آبی وخشکسالی ونیز عدم اختصاص حقابه واقعی جان تعداد زیادی از گاومیش‌های رودخانه‌ای و تالابی استان که از نژاد‌های خالص و دست نخورده گاومیش در دنیا محسوب میشوند به خطر انداخته که باید برای نجات آن‌ها فکر اساسی کرد.
وی مهمترین دلیل بی میلی سرمایه گذاران در ورود به این صنعت را سیاست‌های نامشخص وزارت نیرو در زمینه تامین آب دانست و افزود: حدود ۲ هزار نفر بصورت مستقیم و ۴ هزار نفر هم بصورت غیر مستقیم از محل پرورش و فروش محصولات این دام پر برکت امرار معاش میکنندکه در صورت اختصاص نیافتن آب کافی به رودخانه‌ها و تالاب‌های استان شاهد بیکاری گسترده در میان گاومیشداران وسایر مشاغل وابسته به این صنعت خواهیم بود.
ریه‌هایی که سالهاست طعم یک نفس عمیق را نچشیده اند
برای پیگیری موضوعات زیستی گاومیشها که مهمترین آن‌ها مسئله آب بود راهی اداره کل حفاظت محیط زیست استان شدیم، همزمانی تهیه گزارش ما با زمان وقوع تنش آبی در هور العظیم یکی از بزرگترین تالاب‌های مشترک میان دو کشور ایران وعراق در استان خوزستان باعث شد مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان به دلیل درگیر بودن دراین موضوع به سختی ما را بپذیرد، اما به هر ترتیب این دیدار میسر شد و برای بررسی موضوعات راهی این اداره کل شدیم.
خبرهای خوبی از رودخانه‌ها و تالاب‌های استان مخابره نمیشد و بیشتر خبرهای منتشره حکایت از اوضاع بد زندگی جانوری خصوصا گاومیش‌هایی داشت که کاهش سطح آب آن‌ها را در گل و لای بستر رودخانه‌ها وتالاب‌ها گیر انداخته بود.
استان خوزستان به واسطه بی مهری‌های صورت گرفته در حقش، بحران‌های زیست محیطی فراوانی را گذرانده و حالا این بحران به تالاب‌ها، این ریه‌های زمین رسیده بود، ریه‌هایی که به واسطه کم آبی وعملکرد بد انسان‌ها در نگهداری از آن‌ها سالهاست طعم یک نفس عمیق را نچشیده اند.
"مهندس محمد جواد اشرفی "مدیر کل سازمان حفاظت محیط زیست خوزستان است او آتش سوزی در مراتع و جنگل‌ها، تنش‌های آبی در تالاب‌ها، شکار غیر مجاز وحوش از سوی شکارچیان غیر مجاز و مشکل ریزگرد‌ها از موضوعاتی میداند که بصورت روزانه در این اداره کل پیگیری میشود.
اشرفی با اشاره به وجود ۵ تالاب مهم، شامل تالاب شادگان در شهرستان شادگان، تالاب هور العظیم در شهرستان‌های هویزه ودشت آزادگان، تالاب بامدژ در شوش و اهواز، وتالاب‌های میانگران و بندون در ایذه افزود: بیشترین وسعت تالاب‌های استان به ترتیب با ۱۲۰ و ۴۲۲ هزار هکتار مربوط به هور العظیم وشادگان است که حقابه این تالاب‌ها مطابق مطالعات دانشکده آب دانشگاه چمران آماده و جهت تخصیص به وزارت نیرو اعلام شده است.
وی تنش‌های آبی ایجاد شده در این تالاب‌ها را از موضوعات روز استان و کشور میداند ومی افزاید این تنش بیش از هرچیز تاثیر منفی خود را بر زندگی گاومیشها، این میهمانان همیشگی تالاب‌های استان می‌گذارد.
او می‌افزاید: تالاب‌های هور العظیم، شادگان وبامدژ استان بدلیل پوشش گیاهی خاصشان که اغلب از نوع، نی لویی، چولان، و گیاهان آبزی و کنار آبزی است ذخیره گاه مناسبی برای غذای مورد نیاز این دام‌های سنگین است و از این رو بیشترین تعداد گاومیش‌های استان دراین تالاب‌ها زیست میکنند که در صورت خشک شدن این تالاب‌ها شاهد مرگ گسترده گاومیشها در استان خواهیم بود.
وی رفع مشکلات پیش آمده در تالاب هور العظیم ودیگر تالاب‌های استان را مستلزم رها سازی و تامین حقابه مستمر رودخانه‌های استان خصوصا کرخه و کارون می‌داندو اضافه میکند تالاب‌ها بعنوان فیلترهوا وظیفه تعدیل دما و رطوبت را برعهده دارند که در صورت نبود مشکل در سطح تالاب‌های خوزستان دیگر نه خبری از ریزگرد‌های با منشاء تالابی خواهد بود ونه گرمای کلافه کننده.
کمبود آب محدود به زندگی گاومیشها نیست
تاثیر کاهش آب تالاب‌ها و رودخانه‌های استان بر اثر خشکسالی و طرح‌های انتقال آب تنها محدود به زندگی گاومیش‌های خوزستان که جزو ذخیره گاه‌های ژنتیکی جهان محسوب میشوند نیست و اگر این روند کاهشی آب براثر انتقال وخشکسالی ادامه یابد بزودی شاهد از بین رفتن تمامی منابع درآمدی وابسته به آب همچون کشاورزی، صنایع فولاد، طرح‌های شیلاتی و کشت وصنعت‌ها در استان خوزستان ونیز کوچ گسترده مردم ساکن در تالاب‌ها به حاشیه شهر‌های استان خواهیم بود.
که بصورت غیر مستقیم هم بر اقتصادکشور تاثیر منفی فراوانی خواهد داشت وهم به دلایل امنیتی زندگی در استان را سخت خواهد کرد، بنابراین باید هرچه سریعتر و پیش از آنکه کاهش میزان آب بر زندگی مردم در استان خوزستان تاثیر خود را بگذارد.
بیشتر بخوانید : مرگ دلخراش آبزیان در آب‌های خوزستان؛ مقصر کیست؟
وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، وسازمان حفاظت محیط زیست و از همه مهمتر وزارت نفت با حمایت مالی و ورود جدی به موضوع آب با ارائه طرح‌های کارشناسی به بحران آب در خوزستان پایان دهند.
محقق و نویسنده : لعیا هاشمی