وقتی لب های زمین شکافت...

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز اراک؛ از روستایی به روستای دیگر ، از مزرعه ای به مزرعه دیگر ، همه ی صحنه ها خبر از بی آبی می دهد .
پوزه گوسفندان به خاک می رسد اما هر چه می جویند علف نمی یابند . هرچه هست خاک روان است و بی جان . آواز نی چوپان در نی خفه شده و غمزده ، با گونه های آفتاب سوخته روزهای خوش گذشته را آرزو می کند .
در روستا دخترکان با صورت هایی سرخ ، آبی را در رودخانه ده برای طراوت و شادابی پوستشان نمی یابند .

با دخترکی هم سخن می شوم . هنوز سوالم را نپرسیده بودم که از ناراحتی پدرش گفت . با لحن کودکانه می گفت : بابا حوصله ندارد و می گوید امسال گندمی برای برداشت نداریم .
به میان گندم زارها می روم . در دشت وسیع فراهان دیگر خبری از سنبله های قد کشیده نیست گندم زارهایی که نسیم در آن بپییچد و موج سواری کند.
اینجا گوشه ای از کشور است؛ 100 روستا از میان هفت هزار روستای دچار کم آبی کشور ، در استان مرکزی با اقلیم خشک و کوهستانی و انبوه تولیدات . استانی که تا همین پارسال تا دو برابر نیاز خود محصول کشاورزی و دامی تولید می کرد و امسال پیش بینی ها از کاهش چشمگیر تولید است .
به گفته ی کمالی مدیرکل هواشناسی استان مرکزی ؛ استان مرکزی در سال زراعی جاری با کاهش ۴۴ درصدی بارش‌ها و تنش آبی مواجه شده است که خود حامل خبرهای خسارت بار است .
کاهش 44 درصدی میزان بارندگی‌های امسال نسبت به میانگین بلند مدت ۲۲ درصد کاهش نشان می دهد .
در کنار230 هزار هکتار وسعت کشاورزی و باغی استان مرکزی ، وجود بیش از دو هزار و ۸۰۰ واحد تولیدی و صنعتی کوچک و بزرگ ، تنش آبی در استان را دو چندان کرده است . چالشی که اکنون کارآزمودگی مدیران را می طلبد .
به عقیده کارشناسان ، کاهش ۴۴ درصدی بارندگی‌ها در سال زراعی جاری چه در کوتاه ‌مدت و چه بلند مدت تولید و توسعه را دچار چالش های جدی می کند .
آقا زاده استاندار مرکزی با اشاره به کم آبی ها و کاهش بارندگی لزوم ترسیم نقشه راه می داند و می گوید: سند سازگاری با کم آبی استان مرکزی به تصویب رسیده اما انتظار می‌رود برنامه‌های این سند امسال با جدیت بیشتری پیگیری شود.
خسارات روستایی دوره کم آبی کمر کشاورزان و دامداران را خم کرده است و صد البته اگر در دوره پرآبی فرصت ها غنیمت شمرده می شد با حجم کمتری از مشکلات روبرو بودیم .
براساس گزارش‌ها هر لیتر آب در حوزه کشاورزی کمتر از یک فرصت شغلی ایجاد می‌کند اما همین میزان آب ۳۵ ایجاد فرصت شغلی در صنعت را به دنبال دارد .
اکنون 162 هزار هکتار از اراضی مستعد آبیاری نوین است که تاکنون نیمی از آن محقق شده آن هم در سه دهه اخیر . یعنی به عبارتی هر سال حدود 230 هکتار تحت پوشش آبیاری های مدرن قرار گرفته است و تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمع...
کوهدانی مدیر آب و خاک سازمان جهادکشاورزی استان مرکزی می گوید : به ازای اجرای هر هکتار از سیستم های نوین پنج هزار و 500 متر مکعب در مصرف آب صرفه جویی می شود و مصرف بهینه آب از 38 درصد از 15 سال اخیر به 44 درصد افزایش پیدا کرده است.
یعنی آبیاری های نوین چاره ساز است اگر اجرای آن سرعت می گرفت .
گرچه دل آسمان امسال بر مزارع و حتی صنعت نتپید و به گفته ی مدیر عامل آب منطقه‌ای استان مرکزی ؛ میزان بارش‌ها در زمستان گذشته ۹۰ درصد کاهش داشته و در بهار امسال نیز بارش‌ها کمتر از حد انتظار بود و ذخیره آبی این استان به شدت تحلیل رفته است. با این حال مقصر اصلی آسمان نیست .
دیگر شاخه خشن درخت کم آبی راه به خانه ها دارد و پیش بینی ها از کم آبی در بخش خانگی و تجاری و قطعی هاست .
در گوشه دیگر؛ آب سدها ته کشیده و خبراز کاهش 30 درصدی آب سدهاست . فضا به جای سرسبزی شده گرد و غبار مزاحم .
سدکمال صالح از منتهی الیه جنوب استان و پرباران ترین بخش استان در شهرستان شازند است. به سراغ یکی از اهالی روستاهای اطراف می روم . آقای احمدی نیم قرن دوم زندگی اش را طی می کند ، می گوید : برای اولین بار در طول عمر من است که این شرایط را تجربه می کنم . خیلی آزار دهنده است .
او به تصاویرتلوزیونی و خبرها از دیگر استان ها اشاره می کند و می افزاید : شنیدم بعضی جاها حال و روزشان بدتر از ماست .خدا به داد آنها برسد .
سد کمال صالح و سد ساوه از منابع آبرسانی به اراک و ساوه، صنایع و روستاهای اطراف هستند که این روزها مثال کفگیر به ته دیگ خورده را نمایش می دهند .
به گفته ی رئیس آب منطقه ای استان ، دبی رودخانه منتهی به سد کمال صالح از هشت میلیمتر در سال گذشته به یک و پنج دهم میلیمتر و این رقم در سد الغدیر از ۱۸ میلیمتر به ۲ و پنج دهم میلیمتر کاهش یافته و در صورت تداوم این شرایط، نگرانی‌ها زیاد است.

او می گوید : مخازن سدهای کمال صالح و ساوه امسال با ۳۳ درصد کاهش نسبت به پارسال روبروست .
آمره ای از تلاش برای تامین آب مورد مردم، کشاورزان و صنایع خبر می دهد و می افزاید : البته بستن ۲۶۰ حلقه چاه در استان نیز صرفه جویی ۶۰ میلیون مترمکعبی به همراه داشته است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان مرکزی معتقد است که باید با توجه به کاهش شدت بارش ها، نظارت بر امور بخش‌های مختلف تشدید شود و با استناد به تبصره ها لایحه بودجه ۱۴۰۰، با افرادی که از منابع ابی اضافه برداشت می‌کنند، برخورد صورت گیرد.
آمره‌ای توضیح می دهد : در سال آبی جاری ورودی سد ساوه ۷۲ میلیون مترمکعب بوده این در حالی است که سال گذشته ورودی این سد ۲۲۸ میلیون مترمکعب و سد کمال صالح نیز در سال آبی جاری ۲۷ میلیون مترمکعب و سال گذشته ۱۰۷ میلیون مترمکعب ورودی داشته است.
وی ادامه داد: حجم ورودی سد ساوه در سال آبی سال جاری نسبت به سال آبی سال گذشته ۶۸ درصد کاهش و سد کمال صالح ۷۵ درصد و در مجموع میانگین ورودی هر دو سد ۷۰ درصد نسبت به سال قبل کاهش داشته‌است.
طبق آمار امسال در مجموع ذخیره آبی بندهای منابع طبیعی استان نیز ۷۰ درصد و چه بسا بیش از 70 درصد کاهش یافته است .
به گفته ی عظیمی معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی ؛ ۱۵ میلیون متر مکعب روان‌آب از پاییز سال گذشته تا بهار امسال در حوزه‌های آبخیز استان مرکزی کنترل و پشت سدها و بندها ذخیره سازی شد که این میزان در مدت مشابه پارسال ، ۸۵ میلیون متر مکعب بوده‌ است.
تصویری که این روزها از چشمه ها و برکه هایی که تا دیروز پرآب بودند نمایان تر و دردآورتر است خشکی اراضی طبیعی شهرستان‌های شازند و بیوران شهرستان ساوه است که برخی از این مناطق جزو مناطق پرآب استان به شمار می رفتند.
گرچه حال و روز این روزهای کشاورزان، دامداران و حتی صاحبان برخی صنایع در استان دردآورتر از استان هایی مانند خوزشتان نیست اما غریبه نیستند با زجر همگانی که این روزها جاریست.
اکنون تانکرهای آب پرکارترین روزهای خود را سپری می کنند به خصوص به ۲۵ روستای استان ، چرا که مشکل کیفی و کمبود آب در منابع زیرزمینی آنها بیش از سایر روستاهاست .
از سوی دیگر در روستاهایی مانند قیز قلعه از توابع شهرستان ساوه و کاظم آباد از توابع شهرستان خمین با ساخت خطوط انتقال جدید و لایروبی قنوات از اسارت کم آبی خارج شدند و دارای آب آشامیدنی مناسب شدند و خبرها از رفع مشکل کمبود آب روستای مهرآباد خمین در یک ماه آینده است .
کاهش بارندگی در سال‌های اخیر و افزایش برداشت از آب‌های زیرزمینی در بخش کشاورزی چه به صورت مجاز و یا غیرمجاز باعث شده هر ساله ۷۱۱ میلیون متر مکعب در استان به نسبت مصرف، کسری مخزن وجود داشته باشد که این موضوع شرایط فعلی را بغرنج تر کرده است .
به گفته کشاورازن بیشترین خسارت خشکسالی به مزارع گندم های دیم است که خود را با آب باران سیراب می کردند .
از مجموع اراضی کشت ۲۰۰ هزار هکتار به کشت گندم دیم و ۴۶ هکتار به کشت گندم آبی اختصاص یافته است .
آنجفی رئیس سازمان جهادکشاورزی استان در این باره می گوید: افزایش ۳۰ هکتاری گلخانه‌های استان مرکزی از جمله اقدامات سازمان جهاد کشاورزی برای مقابله با کم آبی در استان است
وی جایگزینی و توسعه ی کشت گیاهان دارویی، زعفران و گل محمدی را برای صرفه جویی در آب کشاورزی استان عنوان کرد و اضافه می کند : توسعه سیستم‌های آبیاری نوین نیز در دستور کار ویژه قرار دارد که بر اساس مطالعات، ۱۶۲ هزار هکتار اراضی مستعد به ۱۷۵ هزار هکتار افزایش یافته است.
تاکنون هشت هزار و ۴۰۰ میلیارد ریال خسارت ناشی از خشکسالی به مزارع استان مرکزی وارد شده است که تنها مربوط به بخش کشاورزی است .
آل طاها رئیس اداره مدیریت بحران سازمان جهادکشاورزی استان می گوید : بیشترین خسارت خشکسالی و کاهش پراکندگی بارندگی‌ به محصولات زراعی گندم و جو آسیب زده است .
برای جبران بخشی از خسارت ها دو هزار میلیارد ریال منابع مالی از محل اعتبارات بند (ز) تبصره دو قانون بودجه کشور اختصاص یافته‌ که 40 میلیارد ریال آن به استان مرکزی است که به نظر نمی رسد بتواند جبران خسارات باشد .

جان کلام...

به گفته میرزایی کارشناس آب و خاک ، وضعیت تنش آبی و کمبود آب و برق به واسطه مصرف فزآینده شهروندان و کاهش بارندگی‌ها تداوم داشته و باید با اقدامات کارگشا در سال‌های بعدی از معضلات عمیق جلوگیری کرد.
در کنار فرهنگ سازی برای مصرف درست آب ، جداسازی لوله کشی آب شرب با دیگر مصارف ، تغییر الگوی کشت ، توسعه آبیاری های مدرن و تلاش برای استقرار صنایع کم آب بر راهکارهایی که سالهاست کارشناسان بر آن تاکید دارند .
کلاف در هم تنیده ای که از سویی مزارع و دام ها و از سوی دیگر انسان ها را تهدید می کند و امسال شاید فرصتی باشد برای بازنگری در عملکردها و تدوین و اجرای راهکارهای که اگر دوباره چنین شد مسئولان دست مایه ای برای برون رفت ازمشکلات داشته باشند .

نویسنده: زهرا نوری