واکسیناسیون کرونا در ایران به یک مسئله درجه اول و مطالبه عمومی تبدیل شده است. حدود ۱۱ میلیون واکسن خارجی وارد و بیش از هشت میلیون آن تزریق شده است.
با گذشت حدود ۱۸ ماه از شیوع کرونا در ایران و حدود پنج ماه از شروع واکسیناسیون در کشور تاکنون تا کنون پنج میلیون و ۸۹۱ هزار و ۳۸۵ نفر دُز اول واکسن کرونا و دو میلیون و ۲۵۲ هزار و ۲۱ نفر نیز دُز دوم را تزریق کرده اند و مجموع واکسن‌های تزریق شده در کشور به هشت میلیون و ۱۴۳ هزار و ۴۰۶ دُز رسیده است. آماری که نشان دهنده تزریق یک دز واکسن به حدود هشت درصد جمعیت بزرگسال و تزریق هر دو دز واکسن به حدود سه درصد آنان است.
کندی روند واکسیناسیون کرونا در ماه‌های اخیر و رتبه پایین ایران در جدول واکسیناسیون کرونا باعث شد، برای روشن شدن ابعاد این مساله و بررسی علل و عوامل آن و آخرین اقدامات انجام شده، گروه پژوهش ایرنا میزگردی با موضوع بررسی چالش‌های واکسیناسیون کرونا و آخرین اقدامات انجام شده را برگزار کند. کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو و مدیرکل روابط عمومی وزارت بهداشت و علی تاجرنیا، مشاور عالی رئیس کل سازمان نظام پزشکی و معاون توسعه این سازمان در این میزگرد یک ساعته شرکت کردند.
آقای علی تاجرنیا در این میزگرد، از تحقق نیافتن وعده‌های وزارت بهداشت برای انجام سریع واکسیناسیون کرونا و رونمایی‌های متعدد واکسن‌های داخلی قبل از تایید آن‌ها و ورود آن‌ها به مرحله تزریق گلایه کرد و گفت: علت تسریع واکسیناسیون کرونا در برخی کشور‌ها این است که آن‌ها با واکسن سازان معتبر بعد از تاییدیه‌های اولیه در مرحله سه کارآزمایی بالینی همکاری کردند و به همین علت تولید کنندگان واکسن نیز پس از تایید واکسن به میزان نیاز به آنان واکسن دادند و برخی کشور‌های منطقه مثل ترکیه، امارات و بحرین با همین سیاست توانستند در زمینه واکسیناسیون جلو بیفتند، ولی وزارت بهداشت با عنوان کلمه موش آزمایشگاهی که از نظر علمی جایگاه ندارد، این کار را نکرد و به همین علت از روند سریع واکسیناسیون عقب ماند.
آقای کیانوش جهانپور، مدیرکل روابط عمومی وزارت بهداشت نیز در این میزگرد با رد این ادعا، گفت: سیاست استفاده نکردن از واکسن‌های کرونا قبل از تایید آن‌ها و در مراحل کارآزمایی بالینی یک سیاست حاکمیتی بود که همه نهاد‌های بالادستی بر سر آن توافق داشتند و البته وزارت بهداشت هم موافق آن بود و اگر در ایران از واکسن‌های خارجی در مراحل کارآزمایی بالینی برای مردم استفاده می‌کردیم همان کسانی که امروز منتقد این مساله هستند انتقاد می‌کردند که چرا از واکسن‌های خارجی قبل از تایید نهایی استفاده کردید. وزارت بهداشت متولی واردات واکسن کرونا نیست بلکه تایید کننده واکسن است و در زمینه واردات دستگاه دیپلماسی و وزارت خارجی مسئولیت اصلی را به عهده دارد.
وی درباره علت توقف و کندی واکسیناسیون کرونا در هفته‌های گذشته توضیح داد: با همکاری دستگاه دیپلماسی، وزارت امور خارجه، بانک مرکزی، سازمان برنامه و بودجه و وزارت بهداشت، بعد از وقفه چند هفته‌ای که در تحویل واکسن‌های خارجی حاصل شده بود. در هفته گذشته تحویل تدریجی واکسن‌های خارجی را شاهد بودیم و تاثیر آن را در تسریع واکسیناسیون کرونا در روز‌های گذشته شاهد هستیم. علاوه بر حدود دو میلیون و ۲۰۰ هزار دز واکسن کرونا که از سهمیه کوواکس در دو مرحله در ماه‌های اخیر دریافت کردیم و حدود ۹۲۰ هزار دز واکسن روسی اسپوتنیک وی که از موسسه گامالیای این کشور دریافت کردیم. محموله‌های واکسن سینوفارم را نیز از چین دریافت کردیم و اکنون بخش عمده واکسیناسیون در ایران با این واکسن انجام می‌شود.
سخنگوی سازمان غذا و دارو در ادامه آخرین آمار‌های واردات و تولید واکسن‌های کرونا را در میزگرد ایرنا اعلام کرد و گفت: تاکنون حدود ۱۱ میلیون دز واکسن کرونای خارجی وارد کشور شده و با قول تقریبا قطعی ژاپن، این هفته حدود دو میلیون و ۹۰۰ هزار دز واکسن آسترازنکا ساخت ژاپن وارد کشور می‌شود. قبلا این واکسن را کره جنوبی و ایتالیا وارد کرده بودیم. ادامه دریافت محموله‌های واکسن از چین را هم خواهیم داشت، ولی با توجه به روند کند تولید واکسن در روسیه و مشکلاتی که این کشور در خیر جدید کرونا دارد، مدتهاست که بر خلاف قرارد‌های قبلی که با کشور روسیه داشتیم. واکسنی از این کشور دریافت نکردیم.
دکتر جهانپور ادامه داد: قرار است تولید واکسن اسپوتنیک وی روسیه در کشور در یکی از شرکت‌های داخلی انجام شود و به نوعی بعد از پایان مراحل فنی و انجام تست‌ها و مذاکره‌هایی که با طرف روسی انجام می‌شود جایگزین قرارداد واردات این واکسن از روسیه می‌شود.
تحویل ۷۰۰ هزار واکسن برکت و ۱۴۰ هزار واکسن پاستور به وزارت بهداشت
دکتر جهانپور گفت: در مورد تولید داخل واکسن نیز به تدریج شاهد تحویل واکسن‌های داخلی به وزارت بهداشت هستیم. در روز‌های گذشته حدود ۷۰۰ هزار دز واکسن کوویران برکت به وزارت بهداشت تحویل داده شد که تزریق آن در شبکه بهداشت شروع شده و مورد استقبال نیز مواجه شده است به طوری که تاکنون ۲۰۵ هزار و ۷۵۵ هزار نفر در ایران واکسن برکت تزریق کرده اند و حتی برخی از مردم فقط واکسن برکت را درخواست می‌کنند. اولین محموله واکسن پاستوکووک انستیتو پاستور نیز که از سازمان غذا و دارو مجوز مصرف اضطراری دریافت کرده چهارشنبه گذشته به میزان ۱۴۰ هزار دز به وزارت بهداشت تحویل شده که بعد از طی مراحل لازم در مدار واکسیناسیون قرار می‌گیرد.
سخنگوی سازمان غذا و دارو افزود: خطوط تولید نیمه صنعتی هر دو واکسن (برکت و پاستور) در ایران فعال شده است. خط شماره دو تولید واکسن برکت که تولید صنعتی انجام می‌دهد از اوایل مرداد و خط شماره سه تولید صنعتی آن از اواخر مرداد در مدار تولید قرار می‌گیرد و جهشی در تولید این واکسن ایجاد می‌شود و از اوایل مرداد موسسه برکت هر هفته محموله‌های مشخص شده را به وزارت بهداشت تحویل می‌دهد. خط تولید نیمه صنعتی واکسن پاستوکووک نیز فعال شده و در شهریور خط تولید صنعتی این واکسن راه اندازی می‌شود و ظرفیت تولید آن افزایش پیدا می‌کند.
دکتر جهانپور گفت: علت اصلی تاخیر یا وقفه در روند واکسیناسیون در ایران خلف وعده طرف‌های فروشنده واکسن به ایران در کشور‌های روسیه، چین، هند و تولیدکنندگان واکسن آسترازنکا بود. هند که بعد از تحویل حدود ۱۳۵ هزار دز واکسن کواکسین شرکت باهارات با حکم دادستان حیدرآباد تحویل واکسن به ایران را متوقف کرد و محموله‌های بعدی ارسال نشد. روس‌ها نیز حجم تولید بالایی ندارند. بر اساس قرارداد با این کشور قرار بود ۶۲ میلیون واکسن اسپوتنیک به ایران تحویل شود که عملاحدود دو میلیون واکسن تحویل شد. امید ما به تولید مشترک این واکسن در داخل کشور است.
وی افزود: میزان واکسیناسیون کرونا در کشور‌های همسایه از جمله عراق بسیار پایین است. حتی میزان واکسیناسیون در ارمنستان که وضعیت آن را چماقی کرده و بر سر وزارت بهداشت می‌کوبند، تاکنون حدود ۱۰۰ هزار دز است که بر اساس درصد جمعیت شبیه وضعیت دو ماه پیش ایران است. تعداد ایرانیانی هم که تاکنون این واکسن را در ارمنستان دریافت کرده اند از چهار هزار نفر بیشتر نیست.
دکتر تاجرنیا، معاون سازمان نظام پزشکی نیز در این میزگرد گفت: دشواری‌های تامین واکسن بر کسی پوشیده نیست، اما در هر صورت وزارت بهداشت متولی این مساله است که هم اختیارات لازم و هم مسئولیت را به عهده دارد و باید پاسخگو اشد. مشکل، وعده‌هایی است که به صورت غیر کارشناسی اعلام می‌شود. بسیاری از کارشناسان تاکید داشتند که باید واردات سرعت بگیرد، اما وزارت بهداشت از ابتدا تاکید را بر تولید داخل گذاشت. به همین علت در فاز مطالعات بالینی با تولید کنندگان واکسن همکاری نکرد.
وی افزود: این قابل قبول نیست که با حرف‌های احساسی برای توجیه مشارکت نکردن در مطالعات بالینی واکسن‌های خارجی بگوییم، مردم کشورمان را موش آزمایشگاهی نمی‌کنیم، این طور حرف زدن غیر کارشناسی، زیبنده وزارت بهداشت نیست. این که امروز میزان واکسیناسیون انجام شده با نیاز کشور همخوانی ندارد و در مقایسه با برخی کشور‌های همسایه عقب ماندگی پیدا کرده ایم. توجیهاتی مانند اینکه جمعیت آن‌ها کم است یا پول آن‌ها زیاد است یا اینکه آن‌ها بدون کار کارشناسی در فاز کارآزمایی بالینی وارد شدند، قابل قبول نیست. در هر صورت ارزیابی‌های وزارت بهداشت در مورد میزان واردات و تولید داخل تناقض‌هایی دارد که موجب بی اعتمادی و نارضایتی مردم شده است. نمی‌شود توفیقات را مدام به نام وزارت بهداشت تبلیغ کنیم، اما مشکلات را به عهده وزارت امور خارجه و دیگران بگذاریم.
دکتر جهانپور گفت: کشور ایران از نظر انجام مطالعات بالینی با واکسن‌های معتبر خارجی مشکل اساسی نداشت به شرطی که واکسن را بشناسد و اطلاعات فنی آن را داشته باشد. دوم اینکه در قالب تولید مشترک امکان تولید آن در کشور فراهم شود، زیرا با یک یا دو میلیون واکسن کار واکسیناسیون در ایران جلو نمی‌رود. کشور‌هایی که مثل کوبا و با تاخیر روسیه، توافق کردند که روند مطالعه بالینی واکسن در کشور انجام شود، ولی اینکه انتظار داشته باشیم در کشوری مثل ایران نظام سلامت، وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو که سیستم حاکمیتی قوی دارد مثل یک کشور کوچک یا مستعمره اجازه دهد یک واکسن ناشناخته را که حتی یک صفحه درباره آن اطلاعات نداریم. در قالب یک قرارداد ترکمانچای در ایران بر روی کارآزمایی بالینی کند. پذیرفته نیست و مثلا ۴۰ هزار نفر از مردم را در اختیار واکسن تایید نشده قرار دهد بعد هم واکسن را به ایران بفروشند و تولید مشترک نباشد. پذیرفته نیست. امروز هم معتقدیم این سیاست درست و در مسیر عزت، حکمت و مصلحت کشور بوده است.
وی افزود: برخی افراد از سال گذشته با بیان اینکه توان داخلی نداریم به تولید داخل حمله می‌کنند. اما در عمل اگر خلف وعده‌ای بوده در حوزه واردات بوده نه در حوزه تولید واکسن. در عین حال بر خلاف آنچه جلوه داده می‌شود. وزارت بهداشت مسئول واردات واکسن نبوده و نیست. در جلسه پنجاه و دوم ستاد مقابله با کرونا نیز بر این موضوع تاکید شد. وزارت بهداشت متولی حمایت از تولید داخل است. در مصوبه این جلسه قرارگاه عملیاتی واردات کرونا مسئول واردات عنوان شده است. در هر صورت بابت تاخیر‌ها از مردم عذرخواهی می‌کنیم، اما بخشی از تاخیر‌ها اجتناب ناپذیر است.
رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت گفت: کشور‌های غربی با تحریم‌ها و فشار‌هایی که اعمال کردند هر تلاشی را انجام دادند که به ایران واکسن داده نشوند و ایران واکسن تولید نکند. اینکه به تازگی اعلام کرده اند تحریم‌های واکسن برداشته شده است معنایش این است که تحریم وجود داشته است کما اینکه مسئولان وزارت امور خارجی معتقدند هنوز هم تحریم‌های واکسن لغو نشده است. در مورد انجام مطالعات بالینی واکسن‌های خارجی نیز همه ارکان حاکمیت با آن مخالف بودند. در وزارت بهداشت هم اطلاعات لازم را برای انجام کارآزمایی بالینی واکسن‌های خارجی نداشتیم.
دکتر تاجرنیا گفت: چرا واکسن برکت که هنوز مراحل کارآزمایی بالینی آن تمام نشده وارد چرخه مصرف شده، اما در مورد واکسن‌های خارجی این کار انجام نشد. این سوال همچنان پا برجاست. مشکل دیگر سیستم توزیع واکسن است. واکسیناسیون زمانی کامل است که هر دو دز آن تزریق شود. چرا در حالی که هنوز واکسیناسیون کادر بهداشت و درمان تمام نشده سراغ واکسیناسیون سالمندان بالای ۶۰ سال آمدیم. هنوز در تهران حدود ۵۰ هزار نفر از کادر درمان در مطب‌ها و بخش خصوصی واکسن دریافت نکرده اند.
آقای جهانپور افزود: واکسن برکت از ابتدای انجام مراحل تولید زیر نظر و چشم وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو تولید شده است. نمی‌توان آن را با یک واکسن خارجی که حتی یک صفحه درباره مشخصات آن اطلاعات وجود ندارد. مقایسه کرد. واکسیناسیون کادر درمان هم انجام شده است.