ولایت تاریخی غزنی افغانستان این روز‌ها شاهد تشدید درگیری میان طالبان و نظامیان افغان است.
پیش از این، منابع امنیتی در افغانستان اعلام کرده بودند، در درگیری‌ها بین نیرو‌های افغان و عناصر مسلح طالبان در استان غزنی، ۸ غیرنظامی کشته و ۹ نفر زخمی شدند.
طالبان در روز‌های گذشته نیز شهر غزنی را هدف حملات خود قرار داده بود و حتی دامنه جنگ به مناطق مسکونی این شهر کشیده شد. به گفته مسوولان محلی این ولایت، شهر غزنی مرکز استان غزنی در هفته‌های اخیر بار‌ها هدف حمله طالبان قرار گرفت، اما نظامیان افغان این حملات را دفع کردند.
برای بررسی آخرین تحولات غزنی، با موقعیت جغرافیایی و تاریخی این ولایت آشنا می‌شویم.
غزنی؛ یکی از کهن‌ترین مناطق جهان
غزنی یکی از ٣۴ ولایت افغانستان به مرکزیت شهر غزنی است. ولایت غزنی واقع در جنوب شرق افغانستان، از شمال با ولایت‌های میدان وردک و بامیان، از شرق با ولایت‌های پکتیا، پکتیکا و لوگر، از جنوب با ولایت زابل و از غرب نیز با ولایت‌های ارزگان و دایکندی همسایه است.
این ولایت در زمان «ظاهر شاه» (آخرین پادشاه افغانستان) به عنوان یکی از مناطق تفریحی مورد علاقه وی بوده است؛ زیرا شهر غزنی دارای خاک حاصل‌خیز و آب و هوای معتدل و آثار فرهنگی و هنری بسیار است.
غزنی یکی از کهن‌ترین مناطق جهان به‌شمار می‌رود. ابزار‌های مربوط به دوره‌ی پارینه‌سنگی زیرین با قدمت بیش از ۱۰۰ هزار سال پیش در دشت ناوُر در غرب غزنی پیدا شده است. این ابزار شامل تعدادی ابزار سنگی ساخته شده از کوارتز است که شامل تراشه، ساطور، رنده، تیشه و تبر هستند. این آثار نخستین شواهد بدست‌آمده از دوره‌ی پارینه‌سنگی زیرین در افغانستان هستند.
غزنی همچنین در طول قرن هفتم میلادی یکی از مراکز مهم بودایی در افغانستان بود. کاوش‌های تیم باستانشناسی لهستانی نشان می‌دهد که آثار مذهبی کشف شده از تپه سردار غزنی هر دو فرهنگ هندویی و بودایی را دارا است.
همچنین بسیاری از حملات غزنویان به هند از غزنی سازماندهی می‌شد. تاریخ نگاران با شگفتی از آراستگی ساختمان‌ها، کتابخانه‌های بزرگ، مجلل بودن دربار و ثروت گرانبهای شهروندان غزنی می‌نویسند.
ولایتی با حدود ۳۰۰ مکان تاریخی و باستانی
در ولایت غزنی حدود ۳۰۰ مکان تاریخی و باستانی وجود دارد، اما اکثر این مناطق و آثار‌های تاریخی، در اثر بی‌توجهی از بین رفته یا در حالت نابودی قرار دارد. مهم‌ترین منطقه‌ی تاریخی غزنی، شهر باستانی غزنی یا بالاحصار است، که قبلاً مقر سلطنت سلطان محمود غزنوی بود. این قلعه، حدود ۴۰ برج دارد و گفته می‌شود که صد‌ها سال قبل، یک سرپوش بازار طلا نیز در اینجا وجود داشت که به اثر جنگ‌ها تخریب و آثار تاریخی و طلای این بازار زیرخاک شده‌اند.
تا سدۀ هفتم میلادی غزنی یکی از مراکز بودایی در آسیای مرکزی بود. غزنی در سال ۳۴۱ هجری خورشیدی به عنوان پایتخت سلسلۀ غزنویان انتخاب شد. در سدۀ ۱۱ میلادی غزنی یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی ادبی پارسی در منطقه بود. علاقۀ ادبی سلطان محمود غزنوی باعث شده بود تا بسیاری از شاعران و فیلسوفان پارسی‌گوی در دربار او مشغول باشند.
غزنی از پیش از اسلام مرکز زابلستان بوده و زابلستان در شاهنامۀ فردوسی به عنوان کانون پهلوانان از اهمیت زیادی برخوردار است.
غزنی در دوران پس از اسلام نیز شهری بزرگ در خراسان بوده و از جملهٔ آبادترین و زیباترین شهر‌های آسیا به‌شمار می‌آمده است. این شهر هزار باب مدرسه داشته است و مرکز تجمع دانشمندان بسیاری مانند ابوریحان بیرونی، فردوسی، ابوالفضل بیهقی، عبدالحی گردیزی، سنایی، مسعود سعد سلمان، عنصری، منوچهری دامغانی و فرخی سیستانی بوده است.
آرامگاه سلطان محمود غزنوی، قصر سلطان مسعود غزنوی و آرامگاه بزرگانی همچون ابوریحان بیرونی، ابوالفضل بیهقی و سنایی غزنوی نیز در این ولایت است.
شهر غزنی که زمانی مرکز فرمانروایان و تولد پادشاهان غزنوی بوده است، امروزه به واسطه آثار تاریخی و باستانی شکوهمند و وجود مردان نام آور بزرگ در این ولایت نه تنها شهرت داخلی بلکه در سطح بین المللی نیز شناخته شده است و در سال ۲۰۱۳ به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شده بود.
گذری بر وضعیت اشتغال و منابع طبیعی ولایت غزنی
بیشتر ساکنان ولایت غزنی را سه قوم بزرگ پشتون، هزاره و تاجیک تشکیل می‌دهند. پوستین دوزى، مسگرى، زرگرى، پشمینه بافى و خامک دوزى از جمله صنایع دستی این ولایت محسوب می‌شود که مردمان غزنی مشکلات اقتصادی‌شان را از این طریق بر طرف می‌کنند.
به دلیل هوای مناسب و بارندگی نسبتاً خوب که اغلب در زمستان و اوایل بهار به صورت برف و باران می‌بارد، انواع میوه‌ها و محصولات زراعتی خاص این مناطق در غزنی به عمل می‌آید. همچنین به دلیل رونق پرورش دام و دامداری، انواع حیوانات اهلی پرورشی در آن تربیت و نگهداری می‌شود.
بر اساس آخرین برآورد‌های زمین‌شناسان، غزنی یکی از ثروتمندترین مناطق معادن لیتیوم در جهان است؛ ذخایر غزنی، ۳۰٪ لیتیوم جهان را تشکیل می‌دهد. طلا و مس نیز پیش‌تر در زرکشان غزنی یافت شده بود. ارزش این معادن به میزان ۳۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است. معادن کشف شده در غزنی تقریباً ۳۰ درصد از کل معادن‌های لیتیوم، طلا، مس است و نیز درصدی از معادن نقره، سرب، روی و سنگ‌های قیمتی افغانستان را تشکیل می‌دهد.
از گیلان تا قره باغ؛ ولسوالی‌های غزنی
غزنی: این ولسوالی در ۱۳۵ کیلومتری جنوب غرب کابل موقعیت دارد و حدود ۱۷۷ هزار نفر جمعیت دارد. بیشتر ساکنان غزنی از هزاره‌ها هستند و به زبان دری صحبت می‌کنند.
آب بند: ولسوالی آب بند در فاصله ۷۰ کیلومتری مرکز شهر غزنی و در مسیر بزرگراه کابل-قندهار موقعیت دارد. همچنین این ولسوالی به طرف جنوب سرحد مشترک با ولایت پکتیکا دارد.
ولسوالی آب بند ۸۱۷ کیلومترمربع مساحت دارد و جمعیت آن در سال ١٣٩٩ بیش از ۵۱ هزار نفر بوده است. این ولسوالی تماما پشتون نشین است و طایفه‌های عمده آن بودِن‌خیل، ناخیل، مول‌خیل و سرخیل است.
اَجرِستان: ولسوالی اجرستان در ۱۶۰ کیلومتری شهر غزنی واقع است و سرحد مشترک با ولایت دایکندی دارد.
اَندَر: این ولسوالی، در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر غزنی موقعیت دارد. پروژه‌های بزرگ چاردیوال و بند سردی شهرت زیادی را به این ولسوالی بخشیده است.
جاغوری: ولسوالی جاغوری، در ۷۵ کیلومتری غرب شهر غزنی موقعیت دارد. جاغوری با ولسوالی‌های قره باغ، مقر، مالستان، ناور، گیان و کاکَر سرحد مشترک دارد.
جَغَتو: ولسوالی جغتو یکی از مناطق هزاره‌نشین ولایت غزنی در ۱۸ کیلومتری غرب شهر غزنی قرار دارد. براساس آمار سال ۱۳۹۹، جمعیت این ولسوالی ۱۳۲٬۹۵۲ نفر است.
خواجه عمری: ولسوالی خواجه عمری، در ۱۶ کیلومتری شهر غزنی موقعیت دارد و به دلیل سرسبز بودنش از شهرت خاصی برخوردار است.
مردمان این منطقه را اکثراً هزاره‌ها با اقلیت‌های تاجیک و پشتون تشکیل می‌دهند.
دِه‌یک: ولسوالی ده‌یک با بیش از ۵۵ هزار نفر جمعیت در ۱۸ کیلومتری شرق شهر غزنی قرار دارد. اکثریت اهالی این ولسوالی پشتون‌ها و اقلیت آن تاجیک‌ها هستند.
رشیدان: ولسوالی رشیدان، در ۲۱ کیلومتری شهر غزنی قرار گرفته است و از طرف شرق سرحد مشترک با ولایت میدان وردک دارد.
در شرق و جنوب این ولسوالی پشتون‌ها و در شمال و غرب آن هزاره‌ها سکونت دارند. مهم‌ترین مشکل ولسوالی خشکسالی بوده است که باعث کوچ اهالی آن به سایر ولسوالی‌ها یا بیرون مرز شده است.
زَنه‌خان: ولسوالی زنه‌خان یا زینه‌خان ۳۲۴ کیلومتر مربع مساحت دارد و جمعیت آن در سال ١٣٩٩ حدود ۱۴٬۲۱۵ نفر بوده است.
گیلان: این ولسوالی ۸۹۹ کیلومترمربع مساحت دارد و جمعیت آن حدود ۷۸ هزار نفر بوده است. اهالی این ولسوالی به‌ترتیب پشتون‌ها، تاجیک‌ها و هزاه‌ها هستند.
گیرو: ولسوالی گیرو، در ۶۰ کیلومتری شهر غزنی با زرغون شهر، یوسف خیل و ولسوالی شرنه پکتیکا مرز مشترک دارد.
مُقُر: ولسوالی مقر، در فاصله ۱۲۰ کیلومتری شهر غزنی، در مسیر بزرگراه کابل- قندهار قرار دارد. این ولسوالی سرحد مشترک با ولسوالی ناوه و ولسوالی شاه جوی ولایت زابل دارد. ساکنان این منطقه اکثراً پشتون و اقلیت‌های هزاره و تاجیک نیز در این ناحیه ساکن هستند.
مالستان: ولسوالی مالستان با حدود ٩٢٬٧٣۶ نفر جمعیت در ۱۱۰ کیلومتری شهر غزنی موقعیت دارد. مالستان یکی از ولسوالی‌های هزاره‌نشین در ولایت غزنی است.
ناوُر: ولسوالی ناور یا ناهور با بیش از ۱۲۰ هزار نفر جمعیت، بزرگترین ولسوالی ولایت غزنی و بخشی از هزارستان است. ساکنان این منطقه مردمان هزاره هستند.
ناوه: در شمال آن ولسوالی گیلان، در شرق آن ولایت پکتیکا و در غرب آن ولایت زابل قرار دارد. ولسوالی ناوه حدود ۳۳۶۰۰ نفر جمعیت دارد.
واغَز: ولسوالی واغز، در ۱۴ کیلومتری جنوب غرب شهر غزنی موقعیت دارد. این ولسوالی در سال ۲۰۰۵ از ولسوالی جغتو جدا شد.
ولی محمد شهید خوگیانی: این ولسوالی، در ۱۲ کیلومتری غرب شهر غزنی قرار دارد. ولسوالی، ولی محمد شهید خوگیانی هم در سال ۲۰۰۵ از ولسوالی پهناور جغتو جدا شد.
قره باغ: ولسوالی قره باغ، در ۵۵ کیلومری شهر غزنی قرار دارد. این ولسوالی با ولسوالی‌های گیرو، جاغوری، جغتو، ناور، واغز، آب بند و مقر، سرحد مشترک دارد. مردمان این منطقه را هزاره‌ها و پشتون‌ها تشکیل می‌دهند.
آخرین تحولات امنیتی غزنی
براساس اعلام منابع امنیتی، حملات طالبان به شهر غزنی مرکز استان غزنی افغانستان در هفته‌های اخیر ادامه یافته است. این منابع گفته اند، بخش‌هایی از حومه شهر غزنی از جمله حوزه ششم امنیتی این شهر به تصرف طالبان درآمده است، اما مسوولان امنیتی تاکنون به صورت رسمی در این باره واکنش نشان نداده اند.
از سوی دیگر، «امان الله کامرانی» معاون شورای استانی غزنی نیز با تایید درگیری‌ها میان طالبان و نظامیان افغان در مناطق مسکونی شهر غزنی گفت: طالبان در شماری از خانه‌های مردم مستقر شده اند. هنوز از تلفات این درگیری‌ها گزارشی منتشر نشده است و مسئولان امنیتی غزنی در این باره واکنش نشان نداده اند.
گزارش‌های میدانی از تحولات جنگ در افغانستان حاکی از آن است که دولت این کشور دو شهرستان «سرخ پارسا» و «مالستان» از توابع استان‌های پروان و غزنی را از تصرف طالبان آزاد کرده است و طالبان نیز مدعی شد افراد این گروه شهرستان «چخانسور» استان نیمروز را دوباره به تصرف خود درآورده اند.
وزارت دفاع افغانستان نیز امروز (دوشنبه) اعلام کرد: شهرستان دره صوف بالا از توابع استان سمنگان با اجرای عملیات نظامیان افغان دوباره به کنترل دولت افغانستان درآمد و عملیات نظامی برای پاکسازی کامل این شهرستان از وجود طالبان ادامه دارد.
نگارش و تنظیم: محسن ایراندوست
