هفتم ذی الحجه مصادف است با سالروز شهادت امام محمدباقر (ع)؛ امامی که باقرالعلوم یعنی شکافنده علم لقب دارد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما؛ محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام محمدِ باقر (ع) پنجمین امام شیعیان است.
مشهورترین لقب او «باقر» به معنای شکافنده است که برپایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام (ص) پیش از ولادتش به او داد.
این امام در روز جمعه سوم ماه صفر سال ۵۷ هجری در متولد شد و در واقعه جانگداز کربلا همراه پدر و در کنار جدش حضرت سید الشهداء کودکی بود که به چهارمین بهار زندگیش نزدیک می‌شد.
از سال ۹۵ هجری همزمان با رحلت امام سجاد (ع) دوران امامت امام محمد باقر (ع) آغاز و تا سال ۱۱۴ هجری یعنی ۱۹ سال و چند ماه ادامه داشت.
در دوره امامت امام محمد باقر (ع) و فرزندش امام جعفر صادق (ع) مسائلی مانند انقراض امویان و بر سر کار آمدن عباسیان و پیدا شدن مشاجرات سیاسی و ظهور سرداران و مدعیانی مانند ابوسلمه خلال و ابومسلم خراسانی و دیگران مطرح است.
ترجمه کتاب‌های فلسفی و مجادلات کلامی در این دوره پیش می‌آید، و عده‌ای از مشایخ صوفیه و زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت پیدا می‌شوند.
قاضی‌ها و متکلمانی به دلخواه مقامات رسمی و صاحب قدرتان پدید می‌آیند و فقه و قضاء و عقاید و کلام و اخلاق را بر طبق مصالح مراکز قدرت خلافت شرح و تفسیر می‌نماید و تعلیمات قرآنی به ویژه مسأله امامت و ولایت را که پس از واقعه عاشورا و حماسه کربلا افکار بسیاری از حق طلبان را به حقانیت آل علی (ع) متوجه کرده بود و پرده از چهره زشت ستمکاران اموی و دین به دنیا فروشان برگرفته بود، به انحراف می‌کشاندند و احادیث نبوی را در بوته فراموشی قرار می‌دادند.
برخی نیز احادیثی به نفع دستگاه حاکم جعل کرده و یا مشغول جعل بودند و یا آن‌ها را به سود ستمکاران غاصب خلافت دگرگون می‌نمودند.
این‌ها عواملی بود بسیار خطرناک که باید حافظان و نگهبانان دین در برابر آن‌ها بایستند؛ به همین منظور امام محمد باقر (ع) و پس از وی امام جعفر صادق (ع) از موقعیت مساعد روزگار سیاسی، برای نشر تعلیمات اصیل اسلامی و معارف حقه بهره جستند و دانشگاه تشیع و علوم اسلامی را پایه ریزی نمودند.
زیرا این امامان بزرگوار و بعد شاگردانشان وارثان و نگهبانان حقیقی تعلیمات پیامبر (ص) و ناموس و قانون عدالت بودند و می‌بایست به تربیت شاگردانی عالم و عامل و یارانی شایسته و فداکار دست یازند و فقه آل محمد (ص) را جمع و تدوین و تدریس کنند.
به همین جهت محضر امام باقر (ع) مرکز علماء و دانشمندان و راویان حدیث و خطیبان و شاعران بنام بود در مکتب تربیتی امام باقر (ع) علم و فضیلت به مردم آموخته می‌شد.
امام پنجم (ع) بسیار گشاده رو و با مؤمنان و دوستان خوش برخورد بود و با همه اصحاب مصافحه می‌کرد و دیگران را نیز بدین کار تشویق می‌فرمود.
ایشان در سخنانش می‌فرمود: مصافحه کردن کدورت‌های درونی را از بین می‌برد و گناهان دو طرف همچون برگ درختان در فصل خزان می‌ریزد.
امام باقر (ع) در صدقات و بخشش و آداب اسلامی مانند دستگیری از نیازمندان و تشییع جنازه مؤمنین و عیادت از بیماران و رعایت ادب و آداب و سنن دینی، کمال مواظبت را داشت.
نام نامی آن حضرت با ده‌ها و صد‌ها حدیث و روایت و کلمات قصار و اندرز‌هایی همراه است، که به ویژه در ۱۹ سال امامت برای ارشاد مستعدان و دانش اندوزان و شاگردان شایسته خود بیان فرموده است. بنا به روایاتی که نقل شده است، در هیچ مکتب و محضری دانشمندان خاضع‌تر و خاشع‌تر از محضر محمد بن علی (ع) نبوده اند.
امام باقر (ع) نیز، چون زمینه قیام بالسیف (قیام مسلحانه) در آن زمان به علت خفقان فراوان و کمبود حماسه آفرینان فراهم نبود، از این رو، نشر معارف اسلام و فعالیت علمی را و هم مبارزه عقیدتی و معنوی با سازمان حکومت اموی را از این طریق مناسب‌تر می‌دید و، چون حقوق اسلام هنوز یک دوره کامل و مفصل تدریس نشده بود، به فعالیت‌های ثمر بخش علمی در این زمینه پرداخت؛ اما به این دلیل که نفس شخصیت امام و سیر تعلیمات او در ابعاد و مرز‌های مختلف بر ضرر حکومت بود، مورد اذیت دستگاه قرار می‌گرفت.
دستگاه خلافت آنجا که پای مصالح حکومتی پیش می‌آمد و احساس می‌کردند امام (ع) نقاب از چهره ظالمانه دستگاه برمی گیرد و خط صحیح را در شناخت «امام معصوم (ع)» و امامت که دنباله خط «رسالت» و بالاخره «حکومت الله» است تعلیم می‌دهد، تکان می‌خوردند و دست به آزار و شکنجه امام (ع) می‌زدند و گاه به زجر و حبس و تبعید ...
حضرت امام محمد باقر (ع) در ۱۹ سال و چند ماه امامت خود سعی کرد وظایف خطیر امامت، نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامی، تعلیم شاگردان، رهبری اصحاب و مردم، اجرا کردن سنت‌های جد بزرگوارش در میان خلق، متوجه کردن دستگاه غاصب حکومت به خط صحیح رهبری و راه نمودن به مردم در جهت شناخت رهبر واقعی و امام معصوم، که تنها خلیفه راستین خدا و رسول (ص) در زمین است پرداخت و لحظه‌ای از این وظیفه غفلت نفرمود.
سرانجام ایشان در هفتم ذی الحجه سال ۱۱۴ هجری در سن ۵۷ سالگی با توطئه هشام در مدینه مسموم شد و به شهادت رسید.
امام باقر (ع) وصیت کرده بود در لباسی که در آن نماز می‌خوانده دفن شود؛ پیکر مقدسش در قبرستان بقیع، کنار پدر بزرگوارش و عموی پدرش به خاک سپردند.