به گزارش گروه وب‌گردی خبرگزاری صدا و سیما، در بیشتر موارد، درد مزمن دارای یک دلیل مشخص است. بنابر این، پزشکان به درمان منبع درد، اولویت می‌دهند؛ اما بسیاری از مریضی‌ها شامل دوره‌های به‌شدت دردناکی در مراحل ایجاد خود می‌شوند که نیاز به درمان دارند.
درد مزمن به دردی گفته می‌شود که بیشتر از سه ماه تداوم داشته باشد. در بیشتر موارد، درد مزمن دارای یک علت مشخص است، بنابراین پزشکان به درمان منبع درد اولویت می‌دهند؛ اما خیلی از مریضی‌ها شامل دوره‌های به شدت دردناکی طی مراحل ایجاد خود می‌شوند که نیاز به درمان دارند. این بیماری‌ها شامل سرطان.
آرتریت روماتوئید، فیبرومیالژیا، اسپوندیلیت انکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات) و خیلی از بیماری‌های دیگر می‌شود.
در این مطلب به مهم‌ترین اقدامات درمانی پرداخته شده است که پزشکان از آن‌ها برای درمان این دسته از بیماران استفاده می‌کنند و درباره داروها، روان‌درمانی‌ها، درمان‌های فیزیکی و درمان‌های مکمل صحبت می‌شود.
درمان با دارو
دارودرمانی، خط اول درمان دردهای مزمن است. پزشکان با توجه به علت بیماری، شدت درد، عوامل اقتصادی و در نظر گرفتن نقاط قوت و ضعف مصرف دارو، داروی تسکین درد را تجویز می‌کنند.
پزشکان اغلب آنالژزیک‌ها (ضددردها) را با فرمولاسیون ترکیبی تجویز می‌کنند تا اثرشان قوی‌تر شود. در بیشتر موارد، بیماران نیاز به درمان ثانویه مکمل نیز دارند، مانند فیزیوتراپی. در ادامه خواهیم گفت دارو‌های اصلی که بیماران در این موارد مصرف می‌کنند کدام‌اند:
دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی
دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی یا NSAIDs پرمصرف‌ترین آنالژزیک‌ها در معیار جهانی هستند. این داروها شامل ایبوپروفن، آسپرین، پیروکسیکام، کتوپروفن و غیره، می‌شوند. این داروها ضد التهاب، ضد درد و تب بُر هستند.
از نقطه نظر بیوشیمی، این داروها دارای مکانیسم عمل مشابهی هستند. آن‌ها انواع میانجی‌های دخیل در آنزیم‌های سیکلواکسیژناز را مهار می‌کنند. این یک مسیر متابولیکی مهم است که مواد التهابی ایجاد می‌کند و خیلی از آن‌ها مربوط به درد مزمن هستند.
آنزیم‌های سیکلواکسیژناز متعددی وجود دارند و بسته به اینکه کدام آنزیم مهار شده است، دارو‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی عوارض جانبی متفاوتی خواهند داشت. مهم‌ترین عوارض جانبی، سیستم گوارش (مانند زخم معده یا خونریزی گوارشی) و یا کلیه‌ها را درگیر می‌کنند.
استامینوفن
استامینوفن یا پاراستامول با وجود اینکه عملکرد‌های خاص مشابهی با دارو‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی دارد، دارای اثر ضدالتهابی نیست؛ اما هم برای دردهای مزمن و هم برای دردهای حاد به طور گسترده استفاده می‌شود.
استامینوفن به طور کلی بی‌ضرر تلقی می‌شود، اما استفاده زیاد آن می‌تواند کبد را مسموم کند. در برخی موارد، استامینوفن حتی می‌تواند سبب نارسایی یک ارگان در بدن شود. به همین دلیل، اگر هر نوع بیماری کبدی وجود داشته باشد، ریسک مسمومیت با استامینوفن حتی در دوز‌های تراپوتیک نیز بالاتر می‌رود.
برای درمان برخی از بیماری‌ها مانند میگرن، برخی از فرمولاسیون‌های تجاری دارویی استامینوفن را با دیگر داروها ترکیب می‌کنند. معمولاً برای قوی‌تر کردن خاصیت مُسکنی، استامینوفن با کافئین ترکیب می‌شود.
مهارکننده‌های انتخابی آنزیم COX-۲
این گروه از داروها شامل روفکوکسیب، سلکوکسیب، اتوریکوکسیب و غیره، می‌شوند. این داروها با بقیه‌ی دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی که مسیر‌های متابولیکی آنزیم COX-۲ را مهار می‌کنند، تفاوت دارند. این دسته از داروها می‌توانند در درمان برخی از ناهنجاری‌ها مفید باشند، زیرا عوارضی برای گوارش ندارند.
این داروها در جامعه پزشکی مورد بحث هستند. مثلاً والدکوکسیب به دلیل اینکه تحقیقات نشان داد مصرف بلندمدت آن خطر ترومبوز را بالا می‌برد، از بازار دارو جمع‌آوری شده بود.
این یعنی احتمال وقوع حوادث قلبی و عروقی با مصرف طولانی‌مدت این داور‌ها می‌تواند افزایش بیابد. به همین دلیل، باید مصرف این داروها با وجود اینکه ضد درد قوی هستند، در بیمارانی که ریسک فاکتور‌های قلبی و عروقی دارند محدود شود.
دارو‌های ضد افسردگی
سال‌ها است که معلوم شده دارو‌های ضد افسردگی برای دردهای مزمن مؤثرند، حتی در افرادی که افسردگی ندارند. کارشناسان عقیده دارند دلیل این تأثیر، تغییراتی در غلظت برخی از فرارسان‌های عصبی است. البته هنوز یک توجیه قطعی پیدا نشده است.
پُرمصرف‌ترین دارو‌های ضدافسردگی برای دردهای مزمن به دارو‌های ضدافسردگی‌تری سیکلیک تعلق دارند. این داروها شامل آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین و دزیپرامین می‌شوند. گاهی پزشکان دارو‌های جدیدتری تجویز می‌کنند، مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین (SSNRIs). این دسته داروها شامل ونلافاکسین و دولوکستین می‌شوند.
به طور کلی این داروها تأثیرات کوتاه‌مدت ندارند و پزشکان آن‌ها را به عنوان درمان مکمل تجویز می‌کنند؛ بنابر این، چند هفته طول می‌کشد تا علائم بهبودی مشاهده شود.
آنتی کالوانسانت‌ها (دارو‌های ضد تشنج)
پزشکان این داروها را به عنوان یک درمان مکمل برای مدیریت درد، خصوصاً وقتی که دردی که تیر می‌کشد یا می‌سوزد وجود دارد. کارشناسان دریافته‌اند آنتی کالوانسانت‌ها روی فرایند پیچیده‌ای از حساسیت عصب‌ها اثر می‌گذارند که ساز و کار مرتبط با بیماری‌های مزمن است.
این داروها نیز مانند دارو‌های ضدافسردگی به چند هفته مصرف مداوم نیاز دارند تا اثراتشان ظاهر شود و ضمناً برای دردهای حاد کاربردی ندارند. در واقع، تأثیر دارو‌های آنتی کالوانسانت‌ها نسبتاً کمتر است.
مطالعه‌ای نشان داده این داروها برای تسکین دردهای نوروپاتیک که در آن‌ها آناتومی عصب‌ها آسیب دیده است، مؤثرند، خصوصاً در عوارضی مانند دیابت شیرین و نورالژی پست هرپتیک. برخی از آنتی کالوانسانت‌ها به عنوان درمانی جایگزین برای نورالژی تریژمینال (درد عصب سه قلو در ناحیه صورت) مؤثرند.
اوپیود‌ها (دارو‌های افیونی)
بر اساس استاندارد آنالژزیک سازمان بهداشت جهانی، بیماران می‌تواند برای دردهای متوسط تا شدید از اوپیود‌ها استفاده کنند. این داروها، ضد دردهای قوی به شمار می‌روند و شامل مواد گوناگونی می‌شوند، مانند مورفین، اوکسی کودون، متادون، فنتانیل و بسیاری دیگر.
اوپیود‌ها بر خلاف بسیاری از دارو‌هایی که گفتیم، نیاز باید از سوی پزشک تجویز شوند، زیرا عوارض جانبی متعددی دارند؛ اما این تأثیرات معمولاً زمانی بروز می‌کنند که در دوز‌های بالا و طولانی‌مدت مصرف شوند.
برخی از بیماری‌هایی که برای تسکین درد آن‌ها، اوپیود‌ها تجویز می‌شوند، شامل آریتمی، افت فشارخون وضعیتی، صرع و نارسایی کلیوی می‌شود. بیماران اغلب به این داروها اعتیاد پیدا می‌کنند، اما در بیماران رو به مرگ، مسأله اعتیاد پیدا کردن فاکتوری تعیین‌کننده در تصمیم‌گیری پزشک مبنی بر تجویز کردن یا نکردن اوپیود‌ها نیست.
روان‌درمانی
در برخی از بیماران، کاهش رنج و ناراحتی ناشی از درد با روان‌درمانی امکان‌پذیر است. این مسأله در بیمارانی که اضطراب و ترس مداوم نسبت به وقوع درد دارند، اهمیت بیشتری دارد، خصوصاً در بیماری‌های مزمنی که به سختی مدیریت می‌شوند.
جهت درک بهتر این موضوع لازم است این واقعیت را بپذیریم که سلامتی، بازتابی از الگوی پذیرفته شده زیستی ـ روانی ـ اجتماعی است که در آن، عوامل هیجانی و مؤثری در دوره بیماری می‌توانند نقش بازی کنند. انواع رفتار روان‌درمانی، جهت کنترل دردهای مزمن شامل روش‌های زیر می‌شوند:
درمان رفتاری ـ شناختی
درمانگر‌ها با کمک ارتباط باز و جسارت‌آمیز می‌توانند به بیماران در شناسایی الگو‌های فکری منفی که در دریافتشان از درد تأثیر می‌گذارد، کمک کنند. این الگو‌های منفی شامل احساسات اغراق‌آمیز در مواجهه دردی اندک می‌شود.
بیماران روش‌هایی را یاد می‌گیرند که به آن‌ها کمک می‌کند این الگو‌های منفی فکری را با الگو‌های مثبت متناسب با مشکلشان جایگزین کنند. هدف روان‌درمانی برای دردهای مزمن این نیست که بیماری دست‌کم گرفته شود بلکه منظور، تغییر واکنش منفی است.
تکنیک‌های شرطی‌سازی رفتار کنشگر
این شیوه به کاربرد عملی روان‌درمانی برمی‌گردد که به عهده خود بیمار است. این تکنیک‌ها شامل ایجاد عادت‌های جدید می‌شود که به کاهش احساس درد کمک می‌کند. نوشتن درباره‌ی احساسات و یاد گرفتن ذهن‌آگاهی، روش‌های بسیار متداولی شده‌اند.
نوشتن درباره هیجانات و احساسات شامل درد‌ها و حوادث دلخراش نیز می‌شود. در این نوشتن‌ها موضوع زیباشناختی مطرح نیست بلکه نوشتن، وسیله‌ای برای تسکین فردی است.
ذهن‌آگاهی نیز بر اساس بهینه‌سازی توجه و تمرکز فرد حین فعالیت‌های روزمره انجام می‌شود و تأثیر قابل توجهی بر سلامت روان دارد. ثابت شده که ذهن آگاهی این توانایی را دارد که علائم افسردگی را کاهش داده است و بازدهی کار را بالا ببرد.
ریلکسیشن
ریلکسیشن طیف گسترده‌ای دارد و از روش‌های گوناگونی قابل دسترسی است. مدیتیشن، یک نمونه کلاسیک از ریلکسیشن است. هدف از ریلکسیشن، رسیدن به آرامشی عمیق است که طی آن فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک کاهش می‌یابد. سیستم عصبی سمپاتیک با ترشح موادی مانند آدرنالین، بدن را برای موقعیت‌های جنگ یا گریز آماده می‌کند.
کاهش تنش‌های عضلانی، یکی از هدف‌های ریلکسیشن است، خصوصاً برای بیمارانی که از میگرن و سردرد‌های مکرر تنشی رنج می‌برند.
هیپنوتیزم
هیپنوتیزم روشی است که در آن مؤلفه‌های مدیتیشن و ریلکسیشن به کار گرفته می‌شوند. طی جلسات هیپنوتیزم، بیمار بر توجه روی یک فکر یا شی‌ء متمرکز می‌شود، با هدف اینکه احساس درد به سطح نیمه خودآگاه رانده شود. روانشناس‌ها و روانپزشک‌ها کسانی هستند که می‌توانند این مداخله درمانی را انجام دهند.
با توجه به شواهد روزافزون مبنی بر مؤثر بودن این شیوه می‌توان گفت هیپنوتیزم، درمان معتبری برای کنترل درد مزمن در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا، درد مفاصل، مشکلات دندانی و غیره است.
بایوفیدبک
بایوفیدبک تنها روش این فهرست است که به پشتوانه تکنولوژی انجام می‌شود. بایوفیدبک طبق این اصل است که دانستن یک سری از پارامتر‌های فیزیولوژیکی می‌تواند امکان خودتنظیمی و خودکنترلی فرایند‌های مرتبط با وقوع درد را فراهم کند. پزشکان از ابزار‌های الکترونیکی برای اندازه‌گیری دمای بدن، ضربان قلب و فعالیت الکتریکی فیبر‌های عضلانی استفاده می‌کنند.
کارشناسان، بایوفیدبک را درمانی مکمل برای بیماران مبتلا به میگرن و نقص‌های مفصل فکی ـ گیجگاهی می‌دانند، اما هنوز شواهد کافی مبنی بر مؤثر بودن بایوفیدبک برای سایر بیماری‌ها وجود ندارد.
فیزیوتراپی
کارشناسان، مؤثر بودن فیزیوتراپی را تا حد زیادی قبول دارند و حتی متخصصینی هستند که تمام وقت و انرژی خود را وقف این روش کرده‌اند. فیزیوتراپی شامل اجرای ورزش‌هایی با شدت کم تا متوسط جهت کاهش یک درد پیش‌رونده می‌شود.
به طور کلی، پزشکان فیزیوتراپی را برای اختلالات عضلانی اسکلتی توصیه می‌کنند که هدف، حفظ عملکرد اندام‌های جنبشی است. فیزیوتراپی یکی از معمول‌ترین درمان‌ها برای فیبرومیالژیا است.
فیبرومیالژیا شامل حساسیت زیاد در همه بدن، خصوصاً در نقاطی خاص می‌شود. کارشناسان هنوز علت دقیق فیبرومیالژیا را نمی‌دانند، اما این بیماری در صورت درمان نشدن می‌تواند کیفیت زندگی فرد را بسیار پایین بیاورد.
درمان‌های مکمل
بیشتر پزشکان برای دردهای مزمن، انواعی از درمان‌ها را توصیه می‌کنند. به همین دلیل، بیماران معمولاً از ترکیبی از روش‌های درمانی گفته شده، استفاده می‌کنند تا به مرور زمان دردشان تخفیف پیدا کند.
در صورتی که این روش‌ها تأثیر خود را از دست بدهند یا بیمار دیگر از آن‌ها نتیجه‌ای نگیرد، پزشکان ممکن است روش‌های تهاجمی‌تری را توصیه کنند تا منبع آناتومیک درد حذف شود. انواع عمل جراحی کم تهاجمی یا بسیار تهاجمی در این موارد انجام می‌شوند.
تسکین درد مزمن امکان‌پذیر است
به‌عنوان یک قانون کلی، کارشناسان می‌گویند دلیلی وجود ندارد که بیمار درد بکشد. تنها استثنا زمانی است که خطرات یک درمان به‌خصوص، بیشتر از مزایای آن است. به همین دلیل، دسترسی به یک درمان مسکن، یکی از هدف‌های اصلی سلامت پزشکی است.
راه‌های بسیاری، جهت تسکین دردهای مزمن وجود دارند و اگر تردید یا سؤالی دارید، باید به متخصص مربوطه مراجعه کنید.