کشت گلخانه‌ای، بهره وری آب را تا ۱۰ برابر، میزان تولید را ۱۲ برابر و میزان درآمد کشاورزان را ۲۰ تا ۳۰ برابر افزایش می‌دهد.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز ایلام؛ نمی‌دانم نام برنج عنبربو ایلام را شنیده اید یا نه؛ برنجی با طعم و عطری بی نظیر
این محصول پر طرفدار اما؛ علاقه‌ی زیادی به آب دارد و جزء پرمصرف‌ترین محصولات آبی کشاورزیست.
بی توجهی به علامت هشدار جهاد کشاورزی
و حالا که امسال آسمان سخاوتش را از زمین دریغ کرد و بارانی نبارید، مسئولان ممنوعیت کشت آن را اعلام کردند، اما شالی کارانی که تنها منبع درآمدشان را از راه همین برنج کاری می‌دیدند، بی توجه به سیاست‌های جهاد کشاورزی اقدام به کشت کردند و حالا آن‌ها مانده اند و کام تشنه‌ی زمین‌هایی که برای سیراب کردنشان، مجبور شدند دست به دامان روان آب‌ها شوند؛ اقدامی که آبزیان را در حفره‌های ایجاد شده‌ی کانال‌ها به دام انداخت.
(یاسر- م) اهل شهرستان چرداول می‌گوید: مزارع برنج تشنه بودند و مجبور شدیم از آب رودخانه‌ها برای آبیاریشان استفاده کنیم.
یکی دیگر از شالی کاران می‌گوید: جهاد کشاورزی هشدار داده بود که امسال برنج نکاریم؛ اما اگر کاشت نمی‌کردیم در دخل و خرج خانواده امان می‌ماندیم.
ماهی‌هایی که در تله افتادند
مدیرکل حفاظت محیط زیست ایلام، می‌گوید: نیرو‌های حفاظت محیط زیست با کمک مردم محلی و انجمن‌های مردم نهاد، آبزیان افتاده در چاله‌های آب را به رودخانه‌های دیگر این شهرستان، مانند منطقه‌ی "تنگه قیر" منتقل می‌کنند.
ابدالی با اشاره به وجود ۱۵ رودخانه دائمی در استان، می‌افزاید: کشاورزان در سال‌های کم بارش از آب رودخانه‌ها و روان آب‌ها برای آبیاری اراضی زراعی و باغی خود استفاده می‌کنند که این اقدام موجب بروز مشکلات زیست محیطی برای آبزیان و سایر جانداران وابسته به زیستگاه‌های آبی می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: ۱۴۳ هزار هکتار از اراضی طبیعی استان ایلام جزء مناطق حفاظت شده‌ی محیط زیست است و این سازمان، مراتب اعتراض خود را به سازمان جهاد کشاورزی و شرکت امور آب در خصوص کشت غیرقانونی برنج در فصل زراعی جاری اعلام کرده است.
اما چرا شالی کاران به این کار دست زدند؟!
پاسخ مشخص است؛ همانگونه که خودِ شالی کاران هم گفتند ترس از خالی ماندن دستشان از درآمد فصل زراعی و دلیل دیگر ناآگاهی آن‌ها نسبت به جایگزینی کشت‌های پرسود با آب بری کم است.
یک کارشناس بومی می‌گوید: اگر کشاورزان از روش گلخانه‌ای برای کاشت محصولاتشان استفاده کنند، می‌توانند علاوه بر افزایش بهره وری، درآمد قابل توجهی هم داشته باشند؛ البته شناخت محصولات پرسود در این میان حائز اهمیت بسیار است.
راهکار علمی مقابله با کم آبی/ کشتی پرسودتر از برنج
محمدی می‌افزاید: کشت گلخانه‌ای، بهره وری آب را تا ۱۰ برابر، میزان تولید را ۱۲ برابر و میزان درآمد کشاورزان را ۲۰ تا ۳۰ برابر افزایش می‌دهد.
وی ادامه می‌دهد: محصولاتی مانند: گیاهان دارویی، گلهای زینتی، میوه‌هایی استوایی، نشا (تأسیس گلخانه تولید نشا گیاهان مختلف درست قبل از شروع فصل کشت خاکی آن ایده بسیار پول‌ساز و مناسبی است)، توت فرنگی، خیار، گوجه فرنگی، کاهو رنگی و حتی زعفران؛ اگر شالی کاران بدانند که به جای برنج می‌توانند در کشت گلخانه‌ای حتی زعفران هم بکارند و به درآمدی هنگفت دست پیدا کنند، دیگر سراغ کشت محصولات آب بری مثل برنج نخواهند رفت.
محمدی تشریح می‌کند: در پرورش زعفران گلخانه‌ای به دلیل استفاده از پیاز درشت و مرغوب و بدون بیماری و نیز نگهداری آن
وی تأکید کرد: قیمت هر کیلو زعفران با توجه به کیفیت آن از ۷ میلیون تا ۱۴ میلیون متغیر است و این در حالی است که محصولات گلخانه‌ای به خاطر کنترل عوامل مؤثر در تولید دارای کیفیت بالاتری است و امکان صادر به خارج از کشور را هم دارد که بدون شک این محصول می‌تواند در افزایش صادرات غیرنفتی نیز مؤثر باشد.
وی با اشاره به کاربرد‌های متعدد این ادویه گران بها و مورد استفاده در دنیا می‌گوید: ارزش بسیار بالای دارویی این گیاه به همراه عطر و طعم منحصر به فردش و همین‌طور کاربرد صنعتی آن که در رنگرزی و صنایع غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، باعث شده تا تقاضا برای این گیاه در دنیا فراوان باشد.
کشور‌های عربی، اروپایی و آفریقایی و تقریبا سراسر دنیا خواهان این طلای خوشرنگ هستند.
بازار طلای سرخ در دست ایران
طبق آمار‌های دولتی بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان در خراسان ایران کشت می‌شود. "فرانس آگری مر"، موسس تخصصی کشاورزی و شیلات فرانسه، این آمار را تایید می‌کند.
بخش زیادی از محصول زعفران به خارج صادر می‌شود و از آن در پخت پائیلا اسپانیایی، کاری هندی و شیرینی‌های زعفرانی سوئدی و بسیاری غذا‌ها و شیرینی‌های دیگر استفاده می‌شود.
حال اگر این محصول را به صورت (هیدروپونیک) و گلخانه‌ای که بدون ضایعات است، کشت کنیم آن وقت حتی می‌توانیم علاوه بر کاشت آن در سراسر کشور، میزان بهره وری را هم به چندین برابر افزایش دهیم.
به گفته‌ی کارشناسان به ازای راه اندازی هر هکتار گلخانه، ۱۲ فرصت شغلی مستقیم و ۱۵ شغل غیرمستقیم ایجاد می‌شود.
| استان ایلام با توجه به شرایط آب و هوایی، موقعیت جغرافیایی، حاصلخیزی و مسطح بودن زمین‌های کشاورزی در سال‌های اخیر به سمت توسعه‌ی کشت گلخانه‌ای خیز برداشته؛ اما با این وجود هنوز آگاهی بخشی کافی در این خصوص به کشاورزان داده نشده است، که اگر غیر از این بود امروز شاهد نگرانی شالی کاران از ضرر مالی در فصل ممنوعیت کشت‌های آب بر نبودیم. |
ایلام در مسیر توسعه کشت گلخانه‌ای
رییس سازمان جهاد کشاورزی استان می‌گوید: در سال‌های اخیر به منظور افزایش تولید و اشتغال روند احداث مجتمع‌های گلخانه‌ای افزایش یافته است و چهار مجتمع گلخانه‌ای در سال گذشته در این استان راه اندازی شده که در هر هکتار از این مجتمع‌های گلخانه‌ای به طور متوسط بین ۳۵۰ تا ۵۰۰ تن انواع محصولات کشاورزی برداشت می‌شود.
اقدامی که کافی نیست
اما با وجود اقداماتی که برای روی آوردن به کشت گلخانه‌ای انجام شده است و مسئولان استانی هم در حال رایزنی برای جذب بازار فروش هستند؛ به گونه‌ای که به گفته‌ی افراز مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان، روسیه و کشور‌های حاشیه خلیج فارس به عنوان بزرگ‌ترین بازار خرید محصولات گلخانه‌ای دنیا در رأس برنامه‌های صادراتی محصولات گلخانه‌ای استان قرار دارد و باتوجه به مرغوبیت و کیفیت بالا و استاندارد محصولات گلخانه‌ای ایلام، دستیابی به آن دور از ذهن نیست؛ اما هنوز آموزش کشاورزان برای استقبال از این نوع کشت به خوبی انجام نگرفته است.
وی تاکید کرد: در محصولات گلخانه‌ای استان ایلام برای دفع آفات به جای سموم شیمیایی از تله‌ها و کارت‌های زرد برای دفع آفات و حشرات استفاده شده و در آنالیز‌ها نیز محصولات تولیدی گلخانه‌ای ایلام در زمره محصولات سالم قرار گرفته است.
کشاورزان کجای ماجرا هستند؟!
اما حلقه‌ی مفقوده در تمام این فعالیت‌ها همانطور که اشاره شد، آموزش و تشریح فواید مزیت‌های این شیوه از کشت به کشاورزان است.
در گفتگویی کوتاه با شالی کاران و توضیحی مختصر در باره‌ی مزایای کشت گلخانه‌ای و جایگزینی برنج با محصولات پرسود، بهت
(قاسم-ج) بعد از سکوتی چند ثانیه‌ای با غمی که در صدایش موج می‌زند، می‌گوید: این چیز‌ها را به ما نگفته بودند، فقط گفتند که به خاطر بی آبی اجازه کشت برنج ندارید؛ ما هم قسط داشتیم و هزاران هزینه‌ی ریز و درشت دیگر که ما را مجبور به کشت می‌کرد.
دیگری هم می‌گوید: اگر می‌دانستیم کشت گلخانه‌ای این قدر مفید و پرسود است، خودمان را به زحمت نمی‌انداختیم و در فرصتی که به اجبار دست داده بود، این روش را امتحان می‌کردیم.
| اما دشت‌های پهناور مهران و دهلران دالان‌هایی نایلونی و قفسه‌هایی منظم از بوته‌های فلفل و خیار و انواع محصولات مختلف، تصویری زیبا از گذشت ایام تهدید در مین زار‌های مرز و روزگار سرسبزی و آبادانی خلق کرده است. کشاورزان این دو شهرستان هرچند با بسیاری از کشت‌های پرسود بیگانه اند؛ اما محصولات پرطرفداری مانند فلفل و خیار تولید می‌کنند و خودشان می‌گویند که بازار هدفشان کشور عراق است. |
آقای حیدری می‌گوید: سالانه بیش از ۴۰۰ تن فلفل و خیار را روانه بازار‌های داخلی و کشور‌های همسایه مانند عراق و روسیه می‌کنیم.
سالانه ۱۱ هزار تن سبزی و صیفی هم در گلخانه‌های ایلام برداشت می‌شود. یکی از گلخانه‌های هیدروپونیک پیشرفته در شهرستان محروم و تازه تأسیس هلیلان راه اندازی شده است.
گلخانه دار هلیلانی با ابراز خرسندی از این اتفاق می‌گوید: گلخانه‌ی ما تازه تأسیس شده و به سختی و با جدیتِ زیاد کار می‌کنیم تا آن را به ثمر برسانیم.
او ادامه می‌دهد: اگر این گلخانه به موفقیت برسد، دیگران هم برای روی آوردن به این کار تشویق می‌شوند.
چند راهکار دیگر....
اما برای مقابله با کم آبی در کشاورزی، کارشناسان پیشنهاد‌های دیگری هم دارند؛ «استفاده از فناوری باروری ابرها» با توجه به کاهش بارش‌ها در سال آبی جاری و کم شدن ۱۹ درصدی حجم آب موجود در مخازن سد‌های کشور، «محدود کردن فعالیت صنایع آب بر»، «تغییر الگوی کشت و ارتقای شیوه‌های کشاورزی»، «شیرین سازی آب دریا و انتقال آن به مناطق بحران زده»، «آموزش و اصلاح الگوی مصرف» و حمایت از شرکت‌های دانش بنیان فعال و طرح‌های فناورانه ارائه شده از سوی پژوهشگران و مخترعان کشور ، همچنین به زعم کارشناسان با تصویب توافقنامه‌های همکاری منطقه‌ای و بین المللی در مورد آ ب‌های مرزی و تبادل نظر و مشارکت در طرح‌های تحقیقاتی و پژوهشی مشترک در سطح منطقه‌ای و بین المللی، استفاده از تجارب سایر کشور‌ها در زمینه مدیریت صحیح منابع آبی، یکی دیگر از راهکار‌های موجود در این زمینه است.
جهان، دچار بحران آب
| اما بحران آب منطقه‌ای نیست و به بحرانی جهانی تبدیل شده است؛ سایت بلومبرگ در سال ۲۰۱۹ گزارش داد که ۱.۸ میلیارد نفر در ۱۷ کشور با بحران آب مواجه هستند. از این ۱۷ کشور تحت فشار آبیِ زیاد، ۱۲ کشور در خاورمیانه و شمال آفریقا واقع شده‌اند، در این میان، هند با داشتن بالاترین جمعیت یعنی ۱.۴ میلیارد نفر در معرض خطر بیشتری قرار دارد. همچنین منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) با آب وهوای بسیار گرم و خشک با کمبود منابع آبی مواجه است؛ تغییرات آب وهوایی در این منطقه مؤثر است و بانک جهانی خسارت‌های بسیاری را پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۵۰ حدود ۶ تا ۱۴ درصد تولید ناخالص داخلی را شامل می‌شود. همچنین، بر اساس گزارش سال ۲۰۱۹ یونیسف و سازمان بهداشت جهانی، ۲.۲ میلیارد نفر به آب آشامیدنی دسترسی ندارند و ۲.۴ میلیارد نفر از داشتن سرویس بهداشتی ایمن محروم هستند. |
خطر در پله‌ی چهارم بیخ گوش ایران
به تازگی، مؤسسه منابع جهانی، کشور‌های در معرض خطر تنش آبی (محل زندگی یک چهارم جمعیت جهان) را معرفی کرده است و در این فهرست ایران در جایگاه چهارم قرار دارد. کشور‌های دیگر شامل قطر، لبنان، اردن، لیبی، کویت، عربستان سعودی، اریتره، امارات متحده عربی، سان مارینو، بحرین، هند، پاکستان، ترکمنستان، عمان، بوتسوانا هستند. از دهه ۱۹۶۰ برداشت آب در سطح جهان به دلیل افزایش تقاضا بیش از دو برابر شده است؛ موضوعی که نیازمند توجه جدی مسئولان برای تأمین و مدیریت منابع آبی با استفاده از راهکار‌های مناسب و علمی است؛ و کلام آخر این که مراقب کام خشک زمین باشیم؛ چون که این تشنگی مُسریست....
نویسنده: زهرا پوراسماعیل