سَمَنگان، ولایت تاریخی افغانستان در هفته‌های اخیر به صحنه درگیری نظامیان افغان و طالبان تبدیل شده است.
از سوی دیگر، «منیر رحیمی» سخنگوی پلیس استان سمنگان اعلام کرد: نظامیان افغان با اتمام امکانات و تجهیزات نظامیشان از شهرستان «فیروز نخچیر» از توابع استان سمنگان برای جلوگیری از تلفات غیرنظامیان و بروز فاجعه انسانی از این شهرستان عقب نشینی کردند؛ باعقب نشینی نظامیان افغان از فیروزنخچیر، این شهرستان به دست طالبان افتاد.
برای بررسی آخرین تحولات ولایت سمنگان، با موقعیت جغرافیایی و تاریخی این ولایت آشنا می‌شویم.
از باغداری تا استخراج زغال سنگ
سمنگان با مرکزیت ایبک، از جمله ولایت‌های شمالی افغانستان به شمار می‌رود که از طرف شمال با ولایت بلخ، از شرق با ولایت بغلان، از جنوب با ولایت بامیان و از طرف غرب با ولایات سرپل و بلخ هم مرز است.
بیشتر مردمان این منطقه را تاجیک‌ها، ازبک‌ها و هزاره‌ها و اقلیتی از پشتون‌ها تشکیل می‌دهند. اقتصاد ولایت سمنگان علاوه بر باغداری (باغات شفتالو، پسته، آلو، زردآلو و بادام) بر استخراج زغال سنگ از ولسوالی‌های دره صوف بالا و پایین و روی دو آب استوار است. همچنین مردم ولایت سمنگان در زمینه تولید قالی و سایر صنایع دستی نیز مهارت دارند.
ولایت سمنگان از نظر تولید پسته پس از ولایت بادغیس در شمال غربی کشور مقام دوم تولیدی پسته افغانستان را داراست. محصولات اصلی تولید شده پس از پسته در این ولایت گندم، جو و سیب زمینی است.
محصولات میوه‌ای این ولایت انگور، انار و سایر درختان آجیل است. همچنین کنجد، پنبه و توتون هم در چند روستای سمنگان کشت می‌شود به خصوص در ولسوالی‌های دره‌صوفی پایین و ایبک؛ پنبه محصول عمده ولسوالی حضرت سلطان است در حالیکه توتون و تنباکو در سطح وسیعی در ولسوالی روی دو آب تحت کشت است.
همچنین صادرات سنگ مرمر، اقتصاد افغانستان و همین‌طور سمنگان را حفظ کرده است. سنگ مرمر در ٢١ کارخانه افغانستان، از جمله سنگ مرمر قهوه‌ای معروف از ولایت سمنگان استخراج و فرآوری می‌شود.
تخت رستم، نمادی از تاریخ کهن سمنگان
ولایت سمنگان مانند بسیاری از مناطق شمال افغانستان دارای پیشینه دراز تاریخی است؛ سمنگان از آن جهت نیز شهرت دارد که داستانِ آمدن رستم، پهلوان افسانه‌ای و ازدواج وی با «تهمینه» دختر شاه سمنگان و درنتیجه بدنیا آمدن سهراب، با زیبایی ویژه‌ای در اثر بزرگ حماسی و ماندگار شاهنامه فردوسی بازتاب یافته است.
تخت رستم که به عنوان بزرگترین مکان تاریخی در سمنگان به حساب می‌آید، از همین زاویه شهرت وسیع یافته و سالانه شمار زیادی از مردم و گردشگران خارجی به دیدن این مکان تاریخی و جالب می‌آیند. تخت رستم در یک بلندی قرار گرفته و از این بلندی تماشای شهر ایبک منظره دلپذیر وخوشایندی را ترسیم می‌نماید.
این تخت عظیم سنگی با قدمت حدود ۳۵۰۰ سال، یکی از مهم‌ترین بنا‌های به جا مانده از دوره‌ی بوداییان است. در اطراف تخت رستم، غار‌ها و اتاق‌های متعددی وجود دارد. بوداییان از این اتاق‌ها به عنوان معبد یا بت خانه استفاده می‌کردند. آن‌ها بت‌های خود را در این مکان نگه داشته و به عبادت آن‌ها می‌پرداختند.
این تخت همچنین دارای حفره‌هایی برای نگه داری و مخفی کردن اشیای گران بها و مسکوکات آن زمان بوده است. تخت رستم و غار‌های آن که مربوط به دوره بودایی است.
همچنین از جمله دریا‌ها و بند‌های معروف این ولایت می‌توان به دریای تاشقرغان، به عنوان بزرگترین منابع آبی ولایت سمنگان اشاره کرد.
مناطق هزارسوم، قره کمر، شهرکهنه، رباتک، ۴قلعه، کافرقلعه، غاریارملک و ده‌ها مرکز کوچک و بزرگ دیگر، از جمله مکان‌های تاریخی در ولایت سمنگان به حساب می‌آیند که نشانه‌های از تاریخ کهن این ولایت است.
از «حضرتِ سلطان» تا «روی دوآب» در ولایت سمنگان
ایبک: مرکز ولایت سمنگان است که تخت رستم در یک کیلومتری آن قرار دارد. این ولسوالی با بیش از ۱۲۰ هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۹۹، پر جمعیت‌ترین ولسوالی ولایت سمنگان محسوب می‌شود.
حضرت سلطان: ولسوالی حضرت سلطان در ۳۵ کیلومتری شمال شهر ایبک واقع است و زیارت سلطان بایزید بسطامی، عارف مشهور هم در این ولسوالی وجود دارد.
حضرت سلطان از ولسوالی‌های درجه سوم ولایت سمنگان محسوب می‌شود و با پهناوری ۹۸۵ کیلومتر مربع، دارای بیش از ۴۷ هزار نفر جمعیت است.
خُرم و سارباغ: ولسوالی خرم و سارباغ در ۴۵ کیلومتری جنوب شرق شهر ایبک واقع بوده و با جمعیت حدود ۴۶ هزار نفر دارای ۷۶ قریه است.
دره صوف بالا: ولسوالی دره صوف بالا با بیش از ۷۴ هزار نفر جمعیت در ۱۳۵ کیلومتری ایبک واقع است که معدن ذغال سنگ نیز در این ولسوالی وجود دارد و به فاصله ۱۳۳۷ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
دره‌صوف بالا یکی از ولسوالی‌های مهم ولایت سمنگان بوده که دارای معادن زغال سنگ و میوه‌های انگور، انار، سیب، آلبالو، توت، سنجد، بادام و پسته جنگلی است. قریه‌های مشهور این ولسوالی کمج، حسنی، تور، رشگ، بینیمنگ و دور مرکز است.
دره صوف پایین: این ولسوالی با بیش از ۸۲ هزار نفر جمعیت، در فاصله ۱۱۷ کیلومتری جنوب غرب شهر ایبک واقع بوده که از شمال شرق به شهر ایبک، از جنوب شرق به ولسوالی روی دو آب، از شمال و شمال غرب با ولسوالی‌های فیروز نخچیر و چهارکنت، از غرب با ولسوالی‌های کشنده و بلخاب و از جنوب به ولسوالی یکاولنگ هم مرز است.
روی دو آب: ولسوالی روی دو آب با بیش از ۵۲ هزار نفر جمعیت در فاصله ۱۴۰ کیلومتری شهر ایبک واقع است و سرحد مشترک با ولایت‌های بامیان و بغلان دارد.
فیروز نخچیر: این ولسوالی با حدود ۱۵ هزار نفر جمعیت در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر ایبک موقعیت دارد و سرحد مشترک با ولسوالی‌های خُلم و مارمل بلخ دارد.
آخرین تحولات امنیتی
در هفته‌های اخیر ده‌ها شهرستان افغانستان که بیشتر در شمال این کشور قرار دارد به دست طالبان سقوط کرده است. در مقابل وزارت دفاع افغانستان یکشنبه گذشته در بیانیه‌ای اعلام کرد: نیرو‌های دفاعی، امنیتی و خیزش‌های مردمی با حمایت نیروی هوایی، در مناطق "کوکجر" و "دلخکی" ولسوالی حضرت سلطان ولایت سمنگان عملیات پاکسازی انجام دادند.
در این عملیات، ۱۶ عضو طالبان کشته و ۲۵ تن دیگر از آنان نیز زخمی شدند. همچنین، مقدار زیادی از سلاح، مهمات و تجهیزات طالبان در این عملیات تخریب شد.
در همین حال، مقام‌های محلی ولایت سمنگان اعلام کردند، نزدیک به یک هزار نیروی مردمی در این ولایت بسیج شده‌اند و در کنار نیرو‌های امنیتی قرار گرفته‌اند. هاشم سروری، معاون شورای ولایتی سمنگان در این رابطه گفت: فرماندهان قومی و مردم در ولسوالی‌های مختلف سمنگان سلاح برداشته‌اند و در مقابل طالبان بسیج شده‌اند.
به گفته‌ی معاون شورای ولایتی سمنگان، با بسیج مردمی، وحشت و ترس مردم نیز کاهش یافته است. پیش از این نیز با سقوط ولسوالی‌ها در شمال و شمال‌شرق افغانستان، نیرو‌های مردمی در ولایت‌های فاریاب، جوزجان، بغلان و بلخ بسیج شدند.
نگارش و تنظیم: محسن ایراندوست
