سرپُل یکی از ولایت‌های زیبا و تاریخی افغانستان در هفته‌های اخیر مورد حمله طالبان قرار گرفته است.
همزمان با این تحولات، دعوت احزاب و چهره‌های سیاسی برای مقابله مردم با طالبان ادامه دارد و «محمد محقق» رییس حزب وحدت اسلامی افغانستان به شهرستان بلخاب سرپل رفته است تا بسیج مردمی را برای مقابله با طالبان سازماندهی کند.
برای بررسی آخرین تحولات ولایت سرپُل، با موقعیت جغرافیایی و تاریخی این ولایت آشنا می‌شویم.
ولایتی کوهستانی با معماری سنتی
سرپل با ولایت‌های جوزجان، بلخ، سمنگان، بامیان، غور و فاریاب همسایه است. این ولایت در ۶۰۳ کیلومتری از شهر کابل در شمال افغانستان قرار گرفته است. این ولایت کوهستانی، عمده زمین‌های آنرا کوه‌ها و تپه‌ها تشکیل داده است.
ولایت سرپل تا سال ۱۳۶۷ (۱۹۸۸) جزئی از ولایت جوزجان محسوب می‌شد، اما در این سال براساس تقسیماتی که صورت گرفت، ولایت سرپل از جوزجان جدا شد و به صورت یک ولایت مستقل درآمد. این منطقه در قرون گذشته انبار یا انبیر خوانده می‌شد.
سرپل از لحاظ شهرسازی دارای معماری سنتی است و در نقطه‌ای دور افتاده و صعب العبور قرار گرفته است. اکثر اهالی این ولایت را ازبک، پشتون، تاجیک و هزاره تشکیل داده‌اند. زبان اصلی ولایت سرپل، دری و پشتو و بعد از آن ازبکی است.
از نکات قابل توجه در این ولایت این است که بیشتر ساکنان ولایت سرپل در روستا‌ها زندگی می‌کنند و جمعیت کمتری از افراد ساکن شهر‌ها هستند. ولایت سرپل ۱۱۱ هزار هکتار کشتزار دارد که ۵۰ هزار هکتار آن زمین آبى و ۶۰ هزار هکتار آن زمین للمی (دیمی) است.
اغلب مردم ولایت سرپل به زراعت و برخی نیز به مالداری و سایر پیشه‌ها مشغول هستند. از محصولات عمده‌ای این ولایت می‌توان به گندم، جو، جواری (ذرت)، نخود، لوبیا، زِغِر و کنجد اشاره کرد. همچنین خربزه، هندوانه، انگور، زردآلو، شفتالو، و سیب نیز در کنار سایر نباتات در این ولایت پرورش داده می‌شود.
همچنین مرکز زراعت، آبیاری و مالداری ولایت سرپل اعلام کرد، میزان تولید روزانه روغن کنجد در این ولایت، بـه ١.٣٨ تُن و میزان تولید سالانه آن، به ۵۰۲ تُن می‌رسد. یک سیر کنجد بین ۴۵۰ تا ۶۰۰ افغانی در بـازار محلی به فروش می‌رسد که براساس گزارش اداره احصاییه و معلومات در شش ماه اول ١٣٩٩، به ارزش ۳۱ هزار و ۶۲۹ دلار، روغن کنجد به بیرون از کشور صادر شده است.
ولایت سرپل دارای آثار تاریخی و قدیمی زیادی بوده است، اما بسیاری از این آثار در طول تاریخ و در اثر جنگ‌ها و درگیری‌هایی که اتفاق افتاده است از بین رفته و یا صدمه‌های زیادی دیده است. یکی از این داشتههای تاریخی مقبرۀ امام یحی‌بن‌زید از شاهکار‌های معماری دوره سلجوقی است که دارای کتیبههای زیبا و گل‌کاری شده به خط کوفی و گچبریهای فوق العاده ظریفی است.
مرقد مطهر امامزاده یحیی‌بن‌زید (ع) در ولایت سرپل، از دیر باز همواره این منطقه را کانون توجه مردم مسلمان افغانستان قرار داده و باعث رونق این ولایت شده است.
منابع معدنی
سرپل به عنوان یکی از ولایت‌های نفت‌خیز افغانستان دارای ظرفیت چاه‌های نفتی ۲٫۸ میلیون مترمکعب است. بر اساس گزارش نهاد‌های داخلی و خارجی، این ولایت علاوه بر نفت و گاز، معادن مس و زغال سنگ نیز دارا است.
منابع نفتی انگوت که جزئی از حوزه نفتی آمودریا - با حدود ۸۷ میلیون بشکه نفت (برآورد دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی) - در شمال افغانستان محسوب می‌شود، یکی از منابع نفتی ولایت سرپل به‌شمار می‌رود. این منبع نفتی در پنج کیلومتری شرق شهر سرپل قرار دارد.
وزارت معادن افغانستان در سال ۱۳۹۰ طی قراردادی به ارزش ۴۰۰ میلیون دلار کار استخراج نفت از این میدان نفتی را برای مدت ۲۵ سال به شرکت ملی نفت و گاز چین (CNCP) واگذار کرد. بر اساس برآورد وزارت معادن افغانستان، عواید استخراج نفت انگوت سرپل در ۲۳ سال آینده بیشتر از هفت میلیارد دلار خواهد بود.
از دیگر معادن نفت سرپل، میدان نفتی قشقرى با ١٠ نقطۀ تفحصاتى استخراجى، معدن آق‌دریا با ٨ نقطه تفحصاتى استخراجى و معدن بازار کمى نفتى است که ٨ نقطۀ تفصحاتى استخراجى دارد.
همچنین بر اساس گزارش وزارت معادن در منطقه بلخاب، یک معدن مس با ساحه اکتشافی ۲۱۰ کیلومتر مربع و ۲۴۷ کیلومتر مربع وجود دارد. بر همین اساس معدن مس بلخاب از اولویت‌های وزارت معادن افغانستان محسوب می‌شود.
از ولسوالی سرِپُل تا ولسوالی گوسفندی
سرِپُل: این ولسوالی، مرکز ولایت سرپل است. ولسوالی سرپل، حدود شانزده درصد این ولایت را تشکیل می‌دهد و دارای ۲۱۷ قریه کوچک و بزرگ است.
این ولسوالی با حدود ۱۷۷ هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۹۹، پر جمعیت‌ترین ولسوالی ولایت سرپل است.
بلخاب: این ولسوالی با ۵۶٬۸۶۴ نفر جمعیت در حدود ۱۵۰ کیلومتری جنوب شرق مرکز سرپل قرار دارد. این ولسوالی از مناطق زیبا و سرسبز ولایت سرپل است که در فصل‌های بهار تا میانه‌های پاییز طبیعتی بکر و خوشایند دارد.
مرکز این ولسوالی ترخوج نام دارد که در تلاقی سه درۀ ترخوج، بلخاب بالا و بلخاب پایین قرار دارد. از مناطق دیدنی در این ولسوالی می‌توان به دره‌ی مزار و قریۀ‌های پیرغوله و زوک اشاره کرد که دارای دره‌های مملو از درخت و جنگل و پوشش گیاهی فوق‌العاده با رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و چشمه‌های فراوان است.
سانچارک: ولسوالی سانچارَک یا سَنگچارَک، سانچایرَک با بیش از ۱۱۵ هزار نفر جمعیت از ۱۴۲ قریه تشکیل شده است. جغرافیای طبیعی سانچارک را تپه‌های خاکی پیوسته و کم ارتفاع تشکیل می‌دهد که برای کشت دیم مناسب‌اند.
ولسوالی سانچارک به صورت عمومی دارای آب‌وهوای معتدل است. با این حال گاهی اوقات در گرمترین روز‌های تابستان دمای آن به ۴۰ تا ۴۲ درجه می‌رسد و در زمستان تا حدود ده درجه زیر صفر هم ممکن است برسد.
این ولسوالی به عنوان عمده‌ترین منطقه تولید کشمش و قالی در ولایت سرپل محسوب می‌شود.
سوزمه قلعه: ولسوالی سوزمه قلعه با حدود ۵۶ هزار نفر جمعیت از ۶۹ قریه تشکیل شده است. در سوزمه قلعه دو رودخانه وجود دارد. رود شورابه که در فصل بهار دارای آب است. رود شیرین که کم و بیش در تمام فصول سال آب در آن جاری است.
صیاد: ولسوالی صیاد در شمال غرب سرپل با حدود ۶۲ هزار نفر جمعیت، دارای ۸۳ قریه است.
کوهستانات: ولسوالی کوهستانات با بیش از ۹۰ هزار نفر جمعیت، از ۱۴۱ قریه تشکیل شده است. بیش از ۹۲ درصد مناطق این ولسوالی، کوهستانی است.
گوسفندی: ولسوالی گوسفندی با بیش از ۶۴ هزار نفر جمعیت دارای ۵۸ قریه است که از تپه‌های خاکی تشکیل شده و در شرق ولایت سرپل قرار دارد.
هزاره‌ها، ازبک‌ها و تاجیک‌ها از اصلی‌ترین اقوام ولسوالی گوسفندی محسوب می‌شوند و شغل اکثر مردم آن، کشاورزی و دامداری است.
آخرین تحولات امنیتی
در پی افزایش درگیری‌ها در شمال افغانستان، مقامات محلی ولسوالی بلخاب ولایت سرپل از دولت درخواست کردند، درخصوص آوارگان که بر اثر سقوط ولسوالی‌های همجوار به این ولسوالی رفته اند توجه کند تا از بروز مشکلات جدی جلوگیری شود.
اسدالله خرم عضو شورای استانی سرپل اخیراً اعلام کرد: شهرستان «سوزمه قلعه» استان سرپل در حمله طالبان به تصرف افراد این گروه در آمد. از سوی دیگر برخی گزارش‌ها حاکی است که دست‌کم شصت نظامی افغان در این استان به طالبان تسلیم شدند؛ در همین حال فرماندهی ارتش در شمال افغانستان از اعزام نظامیان کماندوی ارتش به استان سرپل خبر داد.
در هفته‌های اخیر ده‌ها شهرستان افغانستان که بیشتر در شمال این کشور قرار دارد به دست طالبان سقوط کرد.
نگارش و تنظیم: محسن ایراندوست