آب هست، اما کم هست...#صدایی که شنیده_نشد!

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز آبادان..
خاطره تلخ سال‌های خشک
صدای ترک‌های زمین زیر پایم از تشنگی حکایت می‌کند، از عطش زمین و از بی رمق شدن خاکی که قرار است هزاران نخل را در خطه جنوب استوار و ثابت نگهدارد.
در نخلستانی در روستای صیداویه گام برمی دارم، هر لحظه گمان می‌کنم زیر پایم خالی می‌شود، حاج حسن از دور خسته و آهسته، یکی یکی به نخل‌ها سر میزند، کمی که بی رمق می‌شود دستش را بر نخلی تکیه می‌زند و نفسی تازه می‌کند.
پیرمرد جایی به زمین نشست تا با تکیه بر تپه خاک و ریشه قطور نخل از آب باریکه‌ای که در پای درختان روان بود، با زحمت مشتش را پر کند، دستانی ترک خورده با رگ‌های بیرون زده از زمان طولانی جدالش با زندگی خبر می‌داد.
 خود را به او رساندم و از چرایی اوضاع پرسیدم که گمان بی آب ناگهان لب‌های ترک خورده اش را آزرد و بی اراده آب را به زمین پاشید.
صدای لرزان و آرام او در لابلای باد و برگ‌های تیز و باریک نخل پیچید، رو به من کرد و گفت: روز‌های دورتر را که ببینی جواب سوالت را می‌گیری.
با انگشت باغ را دور تا دور نشان داد و آهی کشید که باید هر چه سریعتر کاری کرد تا طعم تلخ شوری آب، دوباره نخل‌ها را از پا در نیاورده.

حاج حسن با ۹۵۰ نخلی که از سال‌های دور با پدر و پدربزرگش در این باغ کاشته و به ثمر رسانده، سالهاست امورات چند خانواده را می‌چرخاند.‌
می‌گوید: بهترین محصول نخل در ۷ سالگی به بار می‌نشیند از آن زمان بار‌ها خرمای آن‌ها را چیده و به بازار برده برای فروش.
بی آبی، خطری که کشاورزی آبادان و خرمشهر را تهدید می‌کند.
اما در سال‌های گذشته گرمای زیاد، گردوغبار و کاهش خرما حالا این روز‌ها ترس از تکرار سناریوی نبود آب و کاهش کیفیت خرما را دو چندان کرده است.
کشاورز ادامه داد: نخل در جوانی و سلامت حداقل دویست کیلوگرم ثمر می‌دهد پارسال خرمای خوبی برداشت کردیم، اما حالا با این اوضاع باران کم، ممکن است خرما بصورت نارس خشک شود و محصول ریزش کند.
محمد خردمندان کشاورز دیگری که نگران نخلستانش است، می‌گوید: خوب یادم هست سال ۹۷ برخی از نخل‌ها زرد شدند و احتمال اینکه دوام بیاورند کم بود بسیار نگرانیم که مدیریت ضعیف آب امسال هم اوضاع را همین گونه پیش ببرد.
این جوان کشاورز می‌گوید: با وجودی که از کل نخلستانم با ۵۰۰ نخل صد تن برداشت داشتم اگر آب شور به نخل‌ها برسد کارشان تمام است، گاهی با آب منزل کمی آب به نخل‌ها می‌رساندیم تا پاجوش‌ها (بچه‌های نخل) نمیرند.
با گشتی در نخلستان‌های روستا‌های اطراف اثر شوری آب بر زندگی روستاییان را بخوبی می‌توان دید و البته بر میانه کاری ها.
در همسایگی نخل سالهاست که سبزی، صیفی جان و درختانی همچون انگور و کنار، فلفل و بامیه کاشته و در سایه آن‌ها پرورش می‌یابد که مشخص است.
علت خشکسالی
به دنبال علت و چاره این مشکل پاشنه آشیل کشیدم و یا علی گفتم تا قبل از مرگ نخل‌ها چاره‌ای پیدا کنم.
یادم هست مدیر آب جنوب وقت آن روز‌ها با ارائه آماری گفته بود: آخرین وضعیت مخازن سد‌های استان گویای کاهش ۱۲ تا ۸۴ درصدی آورد آب است.
آمار‌ها میزان بارش را در کارون از ابتدای سال آبی در بلند مدت با ۴۴ درصد و در مقایسه سال ۹۵ و ۹۶ با ۲۸ درصد کاهش نشان می‌دهند.
امسال هم که مدیر امور آب منطقه جنوب از کاهش ۳۲ درصدی بارندگی‌ها خبر می‌دهد گرچه می‌گوید تفاوت آن با سال ۹۷ برنامه ریزی پیش از بحران است.
به یاد می‌آورم تکیه پیرمرد به درخت در همان لحظه اول دانه خرمایی را به زمین انداخت که هیچ شبیه خرما‌های آن زمان نبود.
درخت تناور جنوب باید در تابستان هر ۲ روز یک دوره آبیاری شود، اما در این تنش خشکی و یا کمبود رطوبت رشد و برگ آوری گیاه نیز با خطر روبرو می‌شود و از بین خواهد رفت این را وقتی فعالان محیط زیست درباره اش گفتگو می‌کردند شنیدم و اینکه گیاه برای ادامه تحمل شوری بخشی از انرژی خود را هدر می‌دهد و این هدر دادن انرژی در گام اول بر کمیت و کیفیت محصول تاثیر مخرب می‌گذارد.
به سراغ رییس سازمان هواشناسی استان خوزستان رفتم که با اشاره به کاهش بارندگی‌ها در سالی که گذشت گفت: نرمال بارندگی بلند مدت در خوزستان ۳۲۱ میلی متر است، اما امسال با ۲۱۷ میلی متر، کاهش بارش داشتیم.
این یعنی ۳۲ درصد کاهش بارندگی نسبت به نرمال.
محمد سبزه زاری افزود: همچنین تراکنش بارندگی‌ها در مدت بارش مطلوب نبوده است چرا که در پاییز بارندگی‌ها مطلوب، اما در زمستان می‌توان گفت: باران موثری نبارید.
وی خاطر نشان کرد: اگر همین بارش‌های پاییز را در کل سال داشتیم، می‌توانستیم بگوییم بارندگی موثر بوده است.
اقدامات جهاد کشاورزی برای مدیریت آب
حسن دشتی مدیر جهاد کشاورزی آبادان است، با بیان کشت‌های ممنوع مانند شلتوک می‌گوید: آنطور که مسئولان دستور داده اند امسال با وضعیت پیش آمده، آب شرب در اولویت است و کشت شلتوک فعلا ممنوع شده است.
او با بیان اینکه کاهش ۳۵ درصدی دبی آب کارون خطری است که امسال هم اراضی کشاورزی بویژه نخلستان‌ها را تهدید می‌کند افزود: اگر می‌خواهیم مانند سال ۹۷ فاجعه‌ای برای نخلداران و محصول خرمای آن‌ها پیش نیاید باید سریعتر دست بکار شویم و سد پایین دست و بالا دست را راه اندازی کنیم.
حسن دشتی با یک حساب سرانگشتی یادآور شد: خشکسالی چه بلایی در این سال‌ها بر سر نخلستان آورده چرا که از ۵ هزار نخل تنها، یک سوم باقی مانده و ۲ سوم آن در جنگ و خشکسالی از بین رفته است.
اما تاسف بارتر از آن این است که تنها ۳۰ درصد نخیلات در جنگ از بین رفتند و قاتل ۷۰ درصد دیگر خشکسالی و نبود آب یا حتی شوری آب است.
یعنی از ۱۸ هزار و ۵۰۰ هکتار نخلستان آبادان ۵ هزار و ۵۰۰ هکتار از بین رفته و ۱۳ هزار هکتار نخلستان همچنان پابرجاست که البته با راه اندازی شبکه آبیاری و زهکشی پشتیبانی می‌شود.
مدیر جهاد کشاورزی آبادان این را هم گفت که کاهش بارندگی‌ها در مرحله نخست شاید نخل مقاوم را از پا نیاندازد، اما روی عملکرد و کیفیت محصول آن که با معیشت کشاورزان ارتباط مستقیم دارد تاثیر می‌گذارد.
قشری که در منطقه ما هشت هزار نفر را شامل می‌شود دیگر تجربه تلخ سال ۹۷ که تنها ۴ و نیم تن خرما آن هم با اندازه‌های کوچک برداشت کردند را نمی‌خواهند.
اما سال گذشته با بارندگی فوق العاده ۴۰ هزار تن محصول خرما بدست کشاورزان آبادانی رسید.
ذخایر آب سد‌ها چه شد؟
اینکه این بارش‌ها چگونه مدیریت شود تا تجربه تلخ تکرار نشود را مدیر امور آب منطقه جنوب می‌داند در کنار سد مارد ایستاده که می‌بینمش، در پاسخ به چگونگی مدیریت آب با توجه به تجربه سال ۹۷ خاطر نشان می‌کند: درست است که سال گذشته صد درصد ذخایر مخازن آب سد‌ها در حوزه کارون پر آب بود، اما باز هم مدیریت ناصحیح در کشت شلتوک این ذخایر را بشدت کاهش داد و امسال با کاهش بارندگی‌ها کشاورزی منطقه را با محدودیت روبرو کرده است.
ابراهیم پروین می‌افزاید: کشت تابستانه که بیشتر شامل شلتوک می‌شود، برای پارسال در خوزستان ۱۳۰ هزار هکتار تعیین شده بود، اما با مدیریت ناصحیح افزون بر ۲۴۰ هزار هکتار کشت شد.
آب هست، اما کم هست... این کشت بیش از حد تعیین شده و سپس الزام به اختصاص آب مورد نیاز سبب خروج بیش از حد آب از پشت سد‌ها یعنی معادل ۶۳۲ متر مکعب در ثانیه از سد‌های دز و گتوند از ابتدای اردیبهشت تا آخر شهریور شد.
در حالی که حجم مفید مخازن سد‌ها در استان نزدیک به ۱۳ و نیم میلیارد متر مکعب بود تنها ۵ و نیم میلیارد متر مکعب آن باقی مانده است.
برنامه‌های مدیریت امور آب
در نتیجه کشاورزان با پیش "خور کردن" سهمیه آب و کشت شلتوک خود شرایط را بگونه‌ای پیش بردند که امسال از کشت این محصول منع می‌شوند.
مدیر امور آب منطقه جنوب با تاکید بر لزوم مدیریت آب موجود در مخازن تصریح کرد: از آنجایی که شهر‌های آبادان و خرمشهر در پایین دست قرار دارند و دبی رودخانه‌ها کاهش خواهد یافت، برنامه ریزی و اطلاع رسانی شده است تا آب موجود به کشت‌های دائمی مانند نخیلات و محصولاتی اختصاص یابد که آب کمتری نیاز دارند.
پروین در پاسخ به این سوال که تکلیف نخلداران که معیشتشان وابسته به محصول استراتژیک منطقه است گفت: تمام تلاشمان این است که ۷۰ متر مکعب در ثانیه، آب مورد نیاز کانال مارد را تامین کنیم چرا که بیش از نود درصد آب کشاورزی آبادان را تامین می‌کند.
حالا می‌دانیم مسئولان آب و خاک در کمبود آب غافلگیر نشده اند و با راهنمایی کشاورزان، امیدواریم کمک کنند از این بحران به سلامت بگذریم.
امید هست...
 به نخلستان می‌روم بار دیگر پیرمرد به سبد خرمای پارسال خیره مانده خرما‌هایی بزرگ و درخشان، پیرمرد با همین نخلستان امورات گذراند، سالی پربار و سالی هم بی ثمر، اما حالا که موقع بهره برداری سایر پسران است نخلستان نیازمند مدیریت صحیح آب از سوی مسئولان است.
آن‌ها آستین بالا زده اند و بازوی قوی دارند و آماده کارند، اما نخلستان اگر هر روز بی رمق‌تر شود و آب شورتر، تولیداتی که روزی فروششان با فروش نفت رقابت می‌کرد دیگر از قیمت می‌افتند و پسران بیکار می‌شوند.

نویسنده: خدیجه تقیان