در این تحلیل چندین دور مذاکرات گروه طالبان با آمریکا در سایه تحولات بسیار مهمی، چون سقوط برخی شهرهای افغانستان بدست طالبان همزمان با خروج آمریکا بررسی شد.
به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صداوسیما، روند چندین دور مذاکرات گروه طالبان افغانستان با دولت آمریکا در سایه تحولات اخیر افغانستان و اتفاق بسیار مهمی چون سقوط برخی شهرهای این کشور به دست طالبان در تحلیلی به قلم محمد روحی کارشناس حوزه شرق آسیا به شرح ذیل آورده شده است. در این تحلیل تمامی مذاکرات گروه طالبان با آمریکا در کشور ثالث با توجه به تحولات کنونی افغانستان و افزایش حملات طالبان همزمان با نزدیک بودن خروج نظامیان آمریکا در یازدهم سپتامبر بررسی شده است.
مقدمه
طالبان در گذشته بار‌ها گفتگو‌های صلح با دولت افغانستان را رد کرد و خواستار مذاکرات مستقیم با آمریکا بر سر پایان جنگ در این کشور شده بود. طالبان همواره تأکید می‌کند که جنگ جاری نتیجه حمله و اشغال افغانستان توسط آمریکایی هاست و برای پایان دادن به جنگ تنها با خود آمریکایی‌ها گفتگو خواهد کرد. طالبان معتقد است به دلیل اینکه دولت افغانستان اختیار حل مسائل را ندارد و وابسته به سیاست‌های آمریکا و دست نشانده است، مشروعیت ندارد و نباید در مذاکرات صلح حضور یابد. به گفته ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان، مذاکره با دولت افغانستان نوعی اتلاف وقت است، زیرا دولت کنونی از سوی آمریکا بر مردم افغانستان تحمیل شده است و توانایی تصمیم گیری ندارد؛ اما طالبان به نمایندگی از مردم افغانستان با نیرو‌های خارجی به مبارزه ادامه می‌دهد و برای خروج آن‌ها از این کشور مذاکره می‌کند.
روند مذاکرات
پس از وقوع تحولاتی نظیر شکست استراتژی دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا در قبال افغانستان، گسترش قدرت طالبان در داخل افغانستان، برگزاری گفتگو میان طالبان و برخی کشور‌های منطقه؛ آمریکا تصمیم به برپایی مذاکرات صلح با طالبان گرفت. به همین منظور، زلمای خلیل زاد به عنوان فرستاده وزارت امور خارجه ایالات متحده در این مذاکرات در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۸ میلادی به دوحه سفر کرد. بدین ترتیب برای نخستین بار یک نماینده ارشد آمریکایی به صورت رسمی برای گفتگو با طالبان به قطر سفر نمود. مذاکرات رسمی طالبان با آمریکا در قطر و امارات متحده عربی در ۹ دور برگزار گردید.
اولین نشست در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۸ میلادی در دوحه و نشست دوم نیز ۱۶ نوامبر ۲۰۱۸ میلادی در همین شهر برگزار شد. خواسته های طالبان در این مذاکرات عبارت بودند از: خروج نیرو‌های خارجی از افغانستان، حذف نام این گروه از لیست سیاه گروههای تروریستی سازمان ملل و آمریکا، ارائه تضمین توسط سازمان ملل و سازمان همکاری اسلامی برای عملی شدن توافقات صلح و آزادی ۵ هزار زندانی طالبان از زندان. آمریکا نیز بر ضرورت تأمین اهدافی مانند برگزاری مذاکره میان طالبان و دولت کابل و نیز برقراری آتش بس در افغانستان تأکید کرد. این دور از گفتگو‌ها بدون دستیابی به نتایج خاصی پایان یافت. سومین نشست در ابوظبی در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۸ میلادی برگزار شد. در این دور از گفتگو، طالبان به طور جدی پیگیر ارائه جدول زمان بندی خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان بود، اما طرف آمریکایی اجابت این درخواست را منوط به موافقت دولت افغانستان و موافقت نامه استراتژیک میان افغانستان و آمریکا کرد. با توجه به اصرار طالبان بر خواسته هایشان و پاسخ منفی آمریکایی ها، این نشست بدون رسیدن به توافق پایان یافت.
چهارمین دور گفتگو‌ها در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۹ میلادی در دوحه برگزار شد. در این دور از مذاکرات اعلام شد که طرفین بر سر پیش نویس اولیه توافق به تفاهم رسیده اند. پنجمین دور مذاکرات در ۲۵ فوریه ۲۰۱۹ میلادی (اوایل اسفند ۱۳۹۷) برگزار گردید. قرار شده بود که در این نشست درباره موضوعاتی ازجمله خروج نیرو‌های خارجی از افغانستان، تضمین طالبان به اینکه از خاک افغانستان حمله یا تهدیدی علیه منافع آمریکا و متحدانش انجام نمی‌دهد، آتش بس میان دولت و طالبان و مذاکره میان دولت و طالبان، گفتگو شود. همچنین قرار بود در این دور از مذاکرات، موضوع ارائه تضمین به عدم استفاده از خاک افغانستان برای تهدید منافع آمریکا و متحدانش توافق شود و سپس مذاکرات بر سر موضوعات داخلی که شامل گفتگو با دولت کابل است، پیش برده شود. نهایتا با اشکال تراشی طرفین، توافقی در این دور صورت نگرفت.
ششمین دور مذاکرات در اردیبهشت ۱۳۹۸ (می ۲۰۱۹ میلادی) در دوحه آغاز شد و ۹ روز به طول انجامید. آغاز مذاکرات بین الافغانی، آتش بس، تعیین جدول زمانی خروج نیرو‌های خارجی و عدم تهدید سایر کشور‌ها از خاک افغانستان از محور‌های اساسی این دور بودند. اما این دور از مذاکرات نیز با شکست روبرو شد و دو طرف از کشیده شدن احتمالی مذاکرات به دور هفتم خبر دادند.
هفتمین دور از مذاکرات در تیرماه سال ۱۳۹۸ (جولای ۲۰۱۹ میلادی) به مدت دو هفته در دوحه آغاز شد. پس از پایان مذاکرات، طالبان اعلام کردند که پیشرفت خوبی در مذاکرات صورت گرفت و قرار است آمریکایی ها، نیرو‌های خود را از افغانستان خارج و در آینده نیز در امور داخلی افغانستان هیچ مداخله‌ای انجام ندهند. در مقابل، وزارت خارجه آمریکا، ضمن تکذیب سخنان طالبان، اظهار داشت که هدف اساسی مذاکرات صلح با طالبان این است که تمام افغان‌ها از جمله نمایندگان دولت، احزاب، جامعه مدنی، زنان و طالبان برای یافتن یک راه حل سیاسی و پایان جنگ با هم گفتگو کنند و آمریکا درصدد توافق جامع صلح در افغانستان است نه توافق برای خروج نیرو‌های آمریکایی از این کشور.
اظهارات مقامات آمریکایی و طالبان نشان داد که با وجود مذاکرات طولانی، اختلافات دو طرف جدی و عمیق است. آمریکا توافق نهایی با طالبان را منوط به پذیرش برقراری آتش بس فراگیر، توقف عملیات ها، آغاز مذاکرات مستقیم صلح با دولت افغانستان و نیز تضمین‌های مبارزه با تروریسم از سوی طالبان کرده بود. ولی طالبان در مذاکرات نه تنها با خواسته‌های آمریکا مخالفت کرد، بلکه تاکید نمود: «توافقات با آمریکا باید به خروج نیرو‌های خارجی از افغانستان منجر شود؛ آمریکا نباید در آینده، در امور داخلی افغانستان دخالت یا تاثیرگذاری داشته باشد؛ آتش بس دائمی و فراگیر تا زمانی که نیرو‌های خارجی حضور دارند، معنایی ندارد؛ پس از خروج آمریکا از افغانستان و یا تعیین جدول زمانی مشخص، مذاکرات بین الافغانی صورت خواهد گرفت، اما مذاکره با دولت افغانستان هرگز صورت نخواهد پذیرفت». چرا که به گفته طالبان، اساساً دولت افغانستان نامشروع می‌باشد.
در مورد مخالفت طالبان با گنجاندن بندی در پیش نویس توافقنامه مبنی بر تعهد طالبان برای مبارزه با داعش در افغانستان نیز، طالبان بر این عقیده بود که آمریکایی‌ها با آوردن این بند، در واقع به دنبال یک بازی فریبکارانه هستند، چرا که طالبان اکنون نیز با گروه ترویستی داعش مقابله می‌کند. از نظر طالبان، آمریکا با گنجاندن این بند، در واقع به دنبال این است که اعلام کند طالبان در توافق با آمریکا راضی به مبارزه با داعش شده است؛ اما واقعیت این است که آمریکایی‌ها در حال یک بازی جدید هستند تا با تغییر چهره ضد آمریکایی طالبان و ایجاد وجهه ضد آمریکایی برای گروه تروریستی داعش، افراد ناراضی طالبان را ذیل پرچم داعش جذب این گروه تروریستی کنند و داعش را تقویت کنند. صلح نمایشی با طالبان و جایگزینی داعش به جای طالبان، این زمینه را ایجاد می‌کند که آمریکا همچنان به اسم مبارزه با تروریسم، مداخله نظامی خود در افغانستان را توجیه کند. بدلیل همین اختلاف نظرها، هشتمین دور مذاکرات که در اوت ۲۰۱۹ میلادی در دوحه برگزار شد، که دستاورد قابل ذکری نداشت.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا پیش از آغاز دور نهم مذاکرات، از احتمال ضعیف توافق طالبان با حکومت مرکزی افغانستان و اینکه طالبان آماده توقف جنگ با آمریکا است، خبر داده بود. وی همچنین بر ضرورت خروج نیرو‌های آمریکایی و تقویت حضور اطلاعاتی در افغانستان تأکید کرد. طالبان در واکنش به اظهارات ترامپ مبنی بر ادامه حضور «اطلاعاتی» آمریکا در افغانستان، ضمن مخالفت با این سخنان، مطرح کرد که این گروه پس از صلح، تنها حضور «دیپلماتیک» آمریکا را می پذیرد. در حالی که احتمال امضای موافقت نامه صلح آمریکا و طالبان در دور نهم مذاکرات که شش روز به طول انجامید، بیش از هر زمانی وجود داشت، با وقوع انفجار در نزدیکی سفارت آمریکا و مقر محلی ناتو در کابل در اوایل سپتامبر سال ۲۰۱۹ میلادی ترامپ از خاتمه مذاکرات صلح بین نمایندگان آمریکا و طالبان خبر داد.
طالبان در واکنش به بیانیه ترامپ درخصوص توقف مذاکرات، اعلام کرد که لغو مذاکرات صلح، بیشتر به ضرر واشنگتن است، زیرا طالبان ثابت کرده که به کمتر از خروج کامل آمریکا از افغانستان راضی نمی‌شود و برای رسیدن به این هدف، به جهاد خود ادامه خواهد داد. با مشاهده واکنش طالبان، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه وقت آمریکا اعلام کرد واشنگتن همچنان خواهان توافق با طالبان است، اما می خواهد اطمینان یابد که طالبان به تعهدات خود پایبند می ماند. نهایتا پس از کش و قوس‌های فراوان توافقنامه صلح میان طرفین در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ میلادی به امضاء رسید. به این ترتیب سندی با عنوان «موافقتنامه رسیدن به صلح در افغانستان» میان آمریکا و امارات اسلامی، امضاء شد. بلافاصله پس از طرح عنوان امارت اسلامی، آمریکا اعلام کرد که «امارت اسلامی» را به عنوان دولت به رسمیت نمی شناسد؛ بلکه «گروه طالبان» را به رسمیت می‌شناسد. جوزف دانفورد، ژنرال بازنشسته که زمانی رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا بود، معتقد است که آمریکا باید سیاست خود را در قبال افغانستان اصلاح کند تا از این موضوع اطمینان حاصل شود که گفتگو‌های صلح به یک راه حل پایدار منجر می‌شود.