وزارت دفاع افغانستان از پس‌گیری برخی ولسوالی (شهرستان)های ولایت پکتیا در روز‌های اخیر و ادامه پیشروی نظامیان افغان خبر داد.
براساس آخرین گزارش‌ها، از چهارده ولسوالی ولایت پکتیا، مرکز هشت شهر در اختیار طالبان است.
در این نوشتار برای بررسی آخرین تحولات ولایت پکتیا، ابتدا با موقعیت جغرافیایی و تاریخی این ولایت آشنا می‌شویم.
از مناطق جنگلی تا آب‌وهوای سرد و کوهستانی
پکتیا از جمله ولایت‌های شرق افغانستان به شمار می‌رود که با مساحت ۶۴۳۲ کیلومتر مربع و جمعیتی حدود ۶۱۲ هزار نفر، از شمال به ولایتِ ننگرهار، از غرب به ولایت لوگَر و غزنی، از جنوب به ولایت پکتیکا و از شرق به ولایت خوست و مرز‌های پاکستان محدود است.
پکتیا در ۱۱۵ کیلومتری شهر کابل قرار دارد و گردیز مرکز این ولایت است.
پکتیا در گذشته وسعت بیشتری داشت، اما این ولایت نخست به دو ولایت پکتیا و پکتیکا تقسیم شد و سپس با تأسیس ولایت خوست در نواحی شرقی پکتیا از وسعت آن کاسته شد. اراضی پکتیا عموماً کوهستانی و جنگلی است و جز ناحیه خوست و چمکنی که آب و هوایی گرم و مرطوب دارد، دیگر مناطق آن دارای آب‌وهوایی سرد و کوهستانی است.
بیشتر نواحی پکتیا به سبب نامساعد بودن شرایط اقلیمی، برای کشاورزی چندان مساعد نیست و فقط در اطراف زُرمت و اراضی پیرامون گردیز و برخی زمین‌های هموار امکان کشاورزی وجود دارد؛ بیشتر آب زمین‌های کشاورزی پکتیا از کاریز‌ها (قنات) تأمین می‌شود.
گندم، جو، حبوبات، صیفی‌جات و سبزیجات از عمده‌ترین محصولات کشاورزی این ولایت محسوب می‌شود. در نواحی کوهستانی مهم‌ترین محصول کشاورزی سیب‌زمینی است.
اغلب مردم این ولایت، پشتون و برخی نیز از تاجیک‌ها هستند.
پیشینه تاریخی؛ از هخامنشیان تا پایگاهی مهم برای مجاهدین افغانستان
هرودوت در سده ۵قم، از سرزمینی به نام پاکتیکه نام برده است که قومی جنگاور در آن‌جا می‌زیسته‌اند و طرز زندگی آن‌ها به باختریان شباهت داشته است. یافته‌های باستان‌شناسی در میرزَکی واقع در نزدیکی گردیز نیز پیشینه تاریخی پکتیا را به سده ۳قم می‌رساند.
در ریگ‌ودا از قومی جنگجو به نام پکْتَ یاد شده است. گروهی از خاورشناسان نام پشتون را با پکت یکی می‌دانند. اما از دید زبان‌شناسی تبدیل پکت به پشتون در شاخه‌های زبان‌های هند و ایرانی پذیرفتنی نیست.
در دوره هخامنشیان این سرزمین ضمیمه قلمرو آنان شد و پس از سقوط امپراتوری هخامنشی به دست اسکندر از متصرفات وی به شمار آمد و با مرگ اسکندر در حیطه قلمرو جانشینان وی قرار گرفت.
شناسایی بیش از ۱۱ هزار سکه باکتریایی در میرزکی، بیانگر آن است که این سرزمین جزو قلمرو باکتریایی‌ها بوده است. ظهور کوشانی‌ها در نواحی شمالی هندوکش و پیشروی آنان به نواحی جنوبی‌تر، در نهایت به سقوط دولت یونانی باختر در حدود سال‌های ۴۵-۲۰قم انجامید. از این تاریخ به بعد پکتیا در قلمرو کوشانیان قرار گرفت.
در دوره فرمانروایی کوشانیان، از نیمه‌های سده ۲م دودمان لویَک، بر پاره‌ای از نواحی شرقی افغانستان امروزی از جمله پکتیا، فرمانروایی داشتند.
هیوئن تسیانگ، بودایی چینی که در سده ۱ق/۷م از سرزمین‌های غربی چین دیدن کرده است، از دو منطقه فالانا و آپوکان یاد کرده که ولایت امروزی پکتیا را نیز دربر می‌گرفته است. بنا بر گزارش وی، در این نواحی مانند دیگر نواحی شمالی و شرقی افغانستان امروزی، کیش بودایی رواج داشته است.
از چگونگی ورود اسلام به سرزمینی که امروزه پکتیا خوانده می‌شود، آگاهی چندانی در دست نیست، بنابر اسناد موجود، نخستین حاکم لویکی این ناحیه که به دین اسلام درآمد، خانان یا خاقان نام داشته است. وی، چون بر نواحی غزنه و گردیز حکومت یافت، در حدود سال ۱۶۴ق/۷۸۱م به اسلام گروید، اما پس از چندی باز به کیش پدران خود برگشت. ولی پسر او محمد بن خاقان که تا حدود سال ۲۰۰ق/۸۱۶م حکومت داشت، قطعاً به دین اسلام درآمده بود.
سال‌ها بعد، پس از آغاز جنگ‌های داخلی افغانستان، در پی کودتای کمونیستی ۱۳۵۶ش/۱۹۷۷م و ورود ارتش شوروی در ۱۳۵۸ش به افغانستان به منظور حمایت از دولت مرکزی این کشور، پکتیا به سبب مجاورت با مرز‌های پاکستان برای تأمین جنگ‌افزار مجاهدین از اهمیت استراتژیک برخوردار شد و از پایگاه‌های مهم مجاهدین افغانستان به‌شمار می‌رفت.
گنجینه «میرزکه»
یکی از گنجینه‌های مهم افغانستان، گنجینه «میرزکه» در نواحی شهر «گردیز» مرکز ولایت پکتیا در شرق این کشور است که در سال ۱۳۲۶ هـ ش، برای اولین بار کشف شد. در واقع کشف منطقه باستانی میرزکه، یکی از با ارزش‌ترین و بزرگترین کشفیات آثار تاریخی در جهان است.
در زمان تجاوز شوروی به افغانستان، بمبی توسط جنگنده‌ها، به تپه میرزکه اصابت کرد که منجر به کشف گنجینه‌های جدید در محل انفجار شد که مردم محلی به حفاری غیرمجاز و غیرفنی در منطقه دست زدند و ثروت سرشاری را نصیب قاچاقچیان آثار باستانی کردند.
در طول سال‌های جنگ‌های داخلی و دوره طالبان، موزه کابل مورد دستبرد غارتگران آثار باستانی قرار گرفت و اکثر اشیای گنجینه منطقه میرزکه نیز از این موزه به غارت رفت و در پاکستان و دیگر کشور‌های اروپایی به فروش رسید.
بزرگترین غارت از منطقه میرزکه در سال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳ میلادی صورت گرفت و گنجینه عظیمی از طلا و نقره به ارزش صد‌ها کیلو از این محل خارج شد. در دوره طالبان نیز در منطقه میرزکه حفاری‌های غیرمجازی صورت گرفت و حدود ۳ تن طلا و نقره از این منطقه به دست آمد که تا آن زمان بزرگترین گنجینه کشف شده بود.
هیچ یک از این آثار بدست آمده در سال‌های اخیر، به موزه ملی افغانستان منتقل نشد و همگی توسط دلالان آثار باستانی از افغانستان خارج شد و در بازار‌های جهانی "نیویورک"، "زوریخ"، "توکیو" و "لندن" به قیمت‌های بالا به فروش رفت.
از گردیز تا سیدکرم؛ ولسوالی‌های ولایت پکتیا
گردیز: مرکز ولایت پکتیا است؛ مردم این شهر بیشتر مشغول باغدارى و تجارت هستند. جمعیت این ولسوالی بیش از ۷۳ هزار نفر تخمین زده می‌شود.
احمد آباد: این ولسوالى در ١٥ کیلومترى شمال شهر گردیز موقعیت دارد و با داشتن زمین هموار از همه ولسوالى‌ها به مرکز نزدیک‌تر است. احمدآباد دارای ۹۸ قریه است.
سیدکَرَم: از ولسوالى هاى مرکزى ولایت پکتیا که با ولایت لوگر هم مرز است و در ٣٥ کیلومترى شهر گردیز موقعیت دارد. این ولسوالی یکی از وسیع‌ترین ولسوالی‌های ولایت پکتیا است که عمده قسمت آن را زمین‌های هموار و قابل کشت تشکیل داده است.
لجه احمد خیل: این ولسوالى در ٤٠ کیلومترى شرق شهر گردیز قرار دارد. لجه احمد خیل دارای ۱۳۱ قریه کوچک و بزرگ است.
جاجی: این ولسوالی در ٦٠ کیلومترى شرق شهر گردیز موقعیت دارد. جاجی داراى جنگل‌های وسیع است و اهالی آن مشغول مالدارى، زراعت و تجارت هستند. این ولسوالی دارای ۱۴۷ قریه است.
جانى خیل: این ولسوالى در ٧٠ کیلومترى شرق شهر گردیز موقعیت دارد. بیشتر درآمد مردم این ولسوالى از طریق جنگل تامین می‌شود. ولسوالی جانی خیل دارای ۱۳۴ قریه است.
خُمکنی (چَمکَنی): این ولسوالى در ٧٠ کیلومترى جنوب شرق شهر گردیز در امتداد سرحد با پاکستان موقعیت دارد. برخلاف بقیه اراضی پکتیا که عموماً کوهستانی و جنگلی است ناحیۀ چمکنی و خوست آب‌وهوایی گرم و مرطوب دارد.
دَند پَتان: این ولسوالى در ٨٥ کیلومترى شرق شهر گردیز موقعیت دارد. اهالی این ولسوالى عمدتاً مشغول تجارت و زراعت هستند.
شَواک: این ولسوالى در ٣٥ کیلومترى جنوب شرق شهر گردیز موقعیت دارد. مردم این ولسوالى عمدتاً مشغول تجارت چوب هستند؛ برخی از اهالی آن نیز در ولایت خوست و کشور پاکستان سکونت دارند. شواک دارای ۴۵ قریه کوچک و بزرگ است.
زَدران: این ولسوالى در ٦٠ کیلومترى جنوب شرق شهر گردیز قرار دارد. زَدران دارای ۱۴۶ قریه است.
زُرمت: این ولسوالى در ٣٥ کیلومترى جنوب غرب شهر گردیز موقعیت دارد و با ولایات پکتیکا و غزنى هم مرز است. برخى زمین هاى آن هموار است و اهالی آن مشغول زراعت، مالدارى و تجارت هستند.
گرده‌حیری (موقت): این ولسوالى در ٤٥ کیلومترى جنوب شرق شهر گردیز موقعیت دارد.
لجه منگل (موقت): این ولسوالى در ٥٠ کیلومترى شرق شهر گردیز قرار دارد.
میرزکه (موقت): این ولسوالى در ٤٠ کیلومترى جنوب شرق مرکز این ولایت موقعیت دارد.
دست به دست شدن ولسوالی‌ها بین نظامیان دولت افغانستان و طالبان
وزارت دفاع افغانستان جمعه گذشته اعلام کرد: در شبانه روز گذشته شهرستان‌های سید کرم و احمد آباد را در استان پکتیا از تصرف طالبان خارج کرده است. وزارت دفاع افغانستان افزود: شهرستان اندخوی در استان فاریاب را نیز آزاد کرده است، اما طالبان این ادعا را تایید نمی‌کند.
نهاد‌های نظامی و امنیتی افغانستان می‌گویند: در مجموع هشت شهرستان تاکنون از تصرف طالبان خارج شده است. اما همزمان طالبان نیز مدعی سقوط چندین شهرستان در شبانه روز گذشته هستند؛ مرکز شهرستان گذرگاه نور در استان بغلان، شهرستان‌های قرغان و قرمقول در استان فاریاب شهرستان‌هایی هستند که طالبان می‌گویند در شبانه روز اخیر در کنترل خود گرفته اند.
وزارت دفاع افغانستان شنبه گذشته نیز اعلام کرد: نظامیان افغان شهرستان «میرزکه» از توابع استان پکتیا را از تصرف طالبان آزاد کردند. همچنین منابع دولت افغانستان گفته اند شهرستان «تاله و برفک» استان بغلان نیز از تصرف طالبان خارج شد و به کنترل نظامیان افغان در آمد. در چند روز اخیر در هر شبانه روز بین پنج تا ده شهرستان افغانستان میان نظامیان افغان و طالبان دست به دست شده است.
براساس آخرین گزارش‌ها از چهارده ولسوالی استان پکتیا، مرکز هشت شهر در اختیار طالبان است.
«بسم الله محمدی» سرپرست جدید وزارت دفاع افغانستان در تازه‌ترین پیام خود به مردم این کشور گفته است، نظامیان افغان اجازه نمی‌دهند طالبان حکومت نامشروع خود را بر مردم تحمیل کنند، نیرو‌های امنیتی افغانستان با تمام توان خود در برابر طالبان مقاومت خواهند کرد.
گزارش‌ها حاکی از آن است که مردم برای دفاع از مناطق مسکونی خود در برابر طالبان در استان‌های پروان، کاپیسا، بغلان، تخار، بلخ و بادغیس بسیج و مسلح شده اند.
نگارش و تنظیم: محسن ایراندوست
