ولایت بدخشان افغانستان که یکی از سرسبزترین و زیباترین ولایت‌های این کشور است، در روز‌های گذشته اوضاع امنیتی نگران کننده‌ای دارد.
عبدالله ناجی نظری تأکید کرد که در پی سقوط این شهرستان، چندین منطقه دیگر نیز با این خطر روبروست.
فعالیت‌های گروه طالبان طی ماه‌های اخیر در ولایت بدخشان افغانستان همانند ولایت‌های بامیان، اروزگان و بادغیس افزایش یافته است.
ولایت اروزگان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟
ولایت بادغیس افغانستان، از گذشته تا امروز
ولایت بامیان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟
بدخشان؛ سرزمین لعل و لاجورد
ولایت بدخشان در شمال شرق افغانستان قرار دارد و یکى از ولایات کوهستانى و سرسبز بوده و با تاجیکستان، پاکستان و چین مرز مشترک دارد. این ولایت علاوه بر داشتن منابع سرشار طبیعى از جمله معادن لعل و لاجورد، آثار باستانی زیادی نیز دارد که قدمت تاریخی آن را نشان می‌دهد.
ولایت بدخشان در ۴۷۰ کیلومترى کابل پایتخت افغانستان واقع است و از جنوب با ولایات کُنَر، لَغمان و کاپیسا و از غرب با ولایت تَخار همسایه است.
بدخشان در منطقه کوهستانی واقع بوده وشامل کوه‌های بلند پر برف، چون سلسله کوه‌های واخان، کوه پامیر و کوه‌های هندوکُش است؛ بدخشان بر اساس اقلیم در تابستان گرم و در فصل زمستان بسیار سرد است و در شمارى از مناطق آن، راه هاى مواصلاتى به علت بارش برف سنگین، شش ماه در سال مسدود است.
بدخشان ١٨٠٠ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و مرکز آن شهر فیض آباد است؛ مساحت بدخشان بیش از ۴۷۰ هزار کیلومتر مربع بوده و یک میلیون و ٤٠٠ هزار نفر جمعیت دارد.
اکثریت ساکنان ولایت بدخشان را تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند و به زبان فارسی تلکم می‌کنند؛ برخى مردم این ولایت به زبان پامیری، شِغنی و در مرز‌های با چین برخی از ساکنین به زبان چینی نیز صحبت می‌کنند. اکثریت مردم بدخشان پیرو مذهب سنی حنفی و شمار دیگرى نیز پیرو مذهب شیعه اسماعیلیه هستند.
از بام دنیا تا مدفن ناصر خسرو
بدخشان بر اساس توزیع ادارى ٢٨ وُلُسوالى (شهرستان) دارد؛ این ولسوالى‌ها شامل واخان، کِشِم، بَهارک، جُرم، یَفتَلِ، راغستان، اَرگو، دَرایِم، اَرغَنج خواه، نِسَی، شِکَی، مایمی، اِشکاشِم، خاش، خواهان، کوفاب، کوهستان، فیض آباد، شِغنان، کُران و مُنجان، شهر بزرگ، شهدا، تَگاب، تیشکان، وَردوج، یَمگان (یُمگان)، یاوان و زیباک است.
واخان: ولسوالی واخان در شرق ولایت بدخشان افغانستان واقع است و ۱۸ هزار و ۳۲۸ هزار نفر جمعیت دارد؛ این ولسوالی به دلیل ارتفاع بلندش از سطح دریا به نام "بام دنیا" نیز از آن یاد می‌شود. در سال ۲۰۱۳ میلادی، به عنوان دومین پارک ملی افغانستان معرفی شد. بزرگترین یخچال‌های طبیعی افغانستان در این ولسوالی قرار دارد و دامپروری و گردشگری از منابع درآمد مردم در واخان است.
کِشِم: ولسوالی کشم با ۱۰۶ هزار و ۸۷۰ نفر جمعیت، در غرب ولایت بدخشان افغانستان دارد؛ از این ولسوالی، با نام دروازه بدخشان نیز یاد می‌شود. ولسوالی کشم بسیار زیبا است که برنج در آن کشت می‌شود؛ این ولسوالی دارای منابع سرشار است و از لحاظ اقتصادی نسبت به تمام ولسوالی‌های بدخشان در سطح بهتری قرار دارد. دریای کشم نیز در این ولسوالی واقع است.
بهارک: ولسوالی بهارک (بهارستان) که در مرکز ولایت بدخشان واقع است، ۴۵ هزار نفر جمعیت دارد؛ این ولسوالی از لحاظ ترانزیتی یکی از شاهراه‌های بسیار مهم راه ابریشم است. این ولسوالی از لحاظ موقعیت جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی، اهمیت ویژه‌ای دارد. شغل مردم بهارک کشاورزی، دامداری، تجارت‌های کوچک، هتل داری است.
جُرم: یکی از ولسوالی‌های ولایت بدخشان افغانستان که در مرکز آن قرار دارد، جرم نام دارد؛ جمعیت این ولسوالی که نام پیشین آن گلان بوده، نزدیک به سه هزار نفر است. بلندترین قلهٔ هندوکُش با ارتفاع ۶ هزار و ۷۲۹ متر در ولسوالی جُرم قرار دارد.
ولسوالی یفتل: این ولسوالی یکی از ولسوالی‌های غربی ولایت بدخشان است که جمعیتی نزدیک به ۸۸ هزار نفر دارد؛ این ولسوالی از دو بخش بالا و پایین تشکیل شده بود که یفتل بالا به مرکز ولایت بدخشان یعنی شهر فیض آباد پیوست و فقط بخش پایینی آن باقی ماند که همان ولسوالی یفتل کنونی است. کار مردم این ولسوالی دامپروری، کشاورزی و طلا کاری است. آب و هوای این منطقه برای پرورش بعضی میوه‌ها مانند توت، پسته، سیب، آلبالو، و گیلاس بسیار مناسب است.
راغستان: ولسوالی راغستان در شمال غرب ولایت بدخشان قرار دارد؛ این ولسوالی که تپه‌های زیادی دارد، بسیار سرسبز است. جمعیت راغستان ۳۷ هزار و ۸۰۰ نفر است. این ولسوالی دارای معادن طلای بسیاری است.
اَرگو: این ولسوالی که در غرب ولایت بدخشان واقع است، ۱۶ سال پیش از ولسوالی فیض‌آباد جدا شد؛ این ولسوالی ۸۸ هزار و ۶۱۶ نفر جمعیت دارد.
دَرایِم: ولسوالی درایم در غرب ولایت بدخشان قرار دارد و جمعیت آن ۶۵ هزار نفر اعلام شده است. این ولسوالی دارای معادنی نظیر طلا و لعل است. بیشتر مردم ولسوالی درایم به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند که تولیدات عمده آنان گندم، جو، ذرت و برنج است.
اَرغَنج خواه: ولسوالی اَرغَنج خواه یکی از ولسوالی‌های ولایت بدخشان است که در مرکز آن قرار دارد. این ولسوالی بیش از ۱۸ هزار نفر جمعیت دارد و شغل بیشتر مردم اَرغَنج خواه، دامپروری است.
نِسَی: ولسوالی نسی که به دروازه بالا نیز مشهور است، در شمال غربی ولایت بدخشان افغانستان قرار دارد. جمعیت ولسوالی نسی نزدیک به ۲۷ هزار نفر اعلام شده‌است؛ در این شهرستان پل دوستی میان افغانستان و تاجیکستان نیز قرار دارد.
مایمی: ولسوالی مایمی که به دروازه پایین نیز مشهور است، در شمال غربی ولایت بدخشان قرار دارد و جمعیت آن حدود ۳۰ هزار نفر اعلام شده است. بیشتر مردمان این ولسوالی کشاورز هستند و گندم، جو، هندوانه، خربزه، زردآلو، گردو، سیب، توت سفید، آلبالو و گیلاس از محصولات آنان است. مایمی با داشتن بیابان، علفزار، چشمه، جویبار و آبشار، یکی از مناطق زیبای ولایت بدخشان به شمار می‌رود.
شِکَی: ولسوالی شِکَی در شمال غرب ولایت بدخشان قرار دارد و جمعیت آن حدود ۲۶ هزار نفر است؛ بیشتر اراضی این ولسوالی، کوهستانی بوده و زمین‌های زراعتی نسبت به ولسوالی‌های اطراف خود کمتر دارد. محصولات کشاورزی مردم ولسوالی شِکَی گندم، جو، ذرت، باقالی، نخود و ماش است و درختان توت، سیب، انگور، انجیر، زردآلو و آلو نیز در این ولسوالی مشاهده می‌شود.
اِشکاشِم: این ولسوالی در مرکز ولایت بدخشان قرار دارد و حدود ۱۵ هزار نفر جمعیت دارد. ولسوالی اِشکاشِم در مرز تاجیکستان واقع است و منطقه‌ای نیز با همین نام در تاجیکستان وجود دارد.
خاش: ولسوالی خاش که در مرکز ولایت بدخشان افغانستان واقع است، نزدیک به ۱۸ هزار نفر جمعیت دارد. بیشتر ساکنین خاش را که تاجیک‌ها و ازبک‌ها آن را تشکیل می‌دهند، به کار زراعت، دامپروری و باغداری مشغول هستند. این ولسوالی به تازگی به دست طالبان افتاده است.
خواهان: این ولسوالی در شمال غرب ولایت بدخشان واقع است و ۱۸ هزار نفر و ۷۳۴ نفر جمعیت دارد؛ خواهان دارای زمستان‌های نسبتاً معتدل و تابستان‌های بسیار گرم است. بیشتر مردم ولسوالی این ولسوالی، کشاورز، دامدار و باغ دار هستند.
کوفاب: ولسوالی کوفاب یا کوف آب در شمال غرب ولایت بدخشان واقع است و جمعیت آن ۲۴ هزار و ۴۰۰ نفر است. این ولسوالی با ولسولی‌های خواهان، راغستان، شغنان، و مایمی، شکی هم مرز است.
کوهستان: ولسوالی کوهستان در مرکز ولایت بدخشان قرار دارد و جمعیت آن نزدیک به ۲۲ هزار نفر اعلام شده است. ولسوالی کوهستان از تقسیم شدن ولسوالی راغ در سال ۱۹۹۴ میلادی به وجود آمد. این ولسوالی از شرق با ولسوالی ارغنج خواه، از شمال با ولسوالی راغستان، از غرب با ولسوالی یاوان و یفتل پایان و از جنوب با شهر فیض آباد همسایه است.
شِغنان: ولسوالی شغنان یکی از ولسوالی‌های مرکزی ولایت بدخشان افغانستان است که ۳۱ هزار و ۴۷۸ نفر جمعیت دارد. دریاچه شیوا یکی از دریاچه‌های طبیعی در ولسوالی شغنان قرار دارد. این ولسوالی دارای تابستان‌های کوتاه نسبتاً گرم و خشک و زمستان‌های سرد و طولانی مدت است. دسترسی به این ولسوالی به دلیل داشتن کوه‌های بلند بسیار سخت است، به ویژه در زمستان که با ریزش برف تقریباً همه راه‌های مواصلاتی آن مسدود می‌شود. صنعت دست‌باف مردم این ولسوالی شهرت خوبی دارد.
تَگاب: این ولسوالی که در جنوب غربی ولایت بدخشان واقع است، به کِشِمِ بالا نیز شهرت دارد. جمعیت تگاب ۴۰ هزار نفر اعلام شده است که بیشتر آنان را تاجیکان و اقلیت‌های عرب و گجر تشکیل می‌دهند. بیشتر مردم تگاب به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند و وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند.
تیشکان: یکی از ولسوالی‌های ولایت بدخشان که در غرب آن قرار دارد، تیشکان است. این ولسوالی بیش از ۲۵ هزار نفر جمعیت دارد. ساکنان تیشکان را تاجیکان تشکیل می‌دهند و تعدادی هم از هزاره‌ها در آنجا ساکن هستند. مانند بسیاری از ولسوالی‌های بدخشان، مردم تیشکان نیز به دامپروری، کشاورزی و باغداری مشغول هستند.
وَردوج: این ولسوالی در مرکز ولایت بدخشان واقع است و ۳۱ هزار نفر هم جمعیت دارد. این ولسوالی موقعیت راهبردی دارد. در چند سال گذشته، صد‌ها عضو طالبان و نظامیان افغانستانی در این محل کشته شده‌اند.
زیباک: ولسوالی زیباک یکی از زیباترین ولسوالی‌های ولایت بدخشان افغانستان است که در جنوب آن قرار دارد؛ این ولسوالی که حدود ۹ هزار نفر جمعیت دارد، دارای دره‌های سرسبز و کو‌های بلند است. زیباک بیشتر از صدوهشتاد کیلومتر با پاکستان مرز مشترک دارد. زمستان زیباک خیلی سرد بوده، اما تابستانی بسیار دلپذیر دارد. معدن گوگرد، یکی از معادن مهمی است که در زیباک فراوان یافت می‌شود. مردم زیباک به صلح و آرامش بسیار علاقمند هستند و به همین دلیل جرایم اخلاقی، جرایم جنایی، جرایم علیه امنیت در این ولسوالی بسیار پایین است.
شهر بزرگ: این ولسوالی در غرب ولایت بدخشان قرار دارد و ۶۷ هزار نفر هم جمعیت دارد. مردم در این ولسوالی به زبان‌های دری تاجیکی و ازبکی صحبت می‌کنند.
ولسوالی شهدا: این ولسوالی در مرکز ولایت بدخشان قرار دارد و نام قدیمی آن زردیو و سرغیلان (سرغلام) است. جمعیت ولسوالی شهدا حدود ۵۹ هزار نفر اعلام شده است. این ولسوالی بافت قبیله‌ای بسیار محکم دارد. ولسوالی شهدا از سرسبزترین مناطق در ولایت بدخشان است که دارای درختان میوه شامل گردو، توت، بادام، سیب، گیلاس، آلبالو، زردآلو، شفتالو است؛ نکته حائز اهمیت این است که بیشتر فراورده‌های صنعت باغداری این ولسوالی از اقلام تجارتی و صادراتی افغانستان محسوب می‌شوند.
کُران و مُنجان: این ولسوالی یکی از ولسوالی‌های جنوبی ولایت بدخشان است. کُران و مُنجان نزدیک به هشت هزار نفر جمعیت دارد. یک قسمت از این ولسوالی، در مرز بین المللی بین افغانستان و پاکستان قرار دارد.
یاوان: این ولسوالی یکی از ولسوالی‌های ولایت بدخشان است که در شمال غربی آن قرار دارد. یاوان نزدیک به ۴۲ هزار نفر جمعیت دارد.
فیض‌آباد: ولسوالی فیض آباد، مرکز ولایت بدخشان است و بیش از ۵۰ هزار نفر جمعیت دارد. فیض‌آباد سرزمینی باستانی و تاریخی است. نام پیشین این ولسوالی، جوزان یا جوزگون دره بوده که به معنی شهر و محل "گردو" است.
یُمگان یا یَمگان: این ولسوالی در غرب ولایت بدخشان قرار دارد و گفته می‌شود ناصر خسرو در این ولسوالی درگذشته و مدفن او در این مکان قرار دارد. این ولسوالی که به گیروان نیز مشهور است، ۲۳۰ هزار نفر جمعیت دارد که به زبان فارسی دری صحبت می‌کنند.
احزاب فعال سیاسی در بدخشان
در ولایت بدخشان، تعداد زیادی از احزاب سیاسی رسمی و غیر رسمی فعال هستند که جمعیت اسلامی، اتحاد اسلامی، حزب اسلامی، افغان ملت، کنگره ملی، حزب آزادگان، جنبش ملی، تحریک طالبان، حزب التحریر تعدادی از آن‌ها هستند.
وضعیت امنیتی بدخشان
ولسوالی خاش ولایت بدخشان به تازگی به دست طالبان افتاده است و از آنجایی که این ولسوالی، یازده ولسوالی بدخشان را به فیض‌آباد وصل می‌کند، از بین رفتن امنیت آن، تهدید جدی برای سایر ولسوالی‌ها است.
طالبان در روز‌های گذشته نیز کنترل دو شهرستان دیگر در ولایات بلخ و سمنگان را در شمال افغانستان به دست آورده است.
نگارش و تنظیم: محمدرضا تقی زاده