ولایت بامیان با داشتن مجسمه‌های بزرگ و کوچک بودا، زمانی به سرزمین بودا شهرت داشته، اما این روز‌ها بار دیگر درگیر ناامنی است.
والی بامیان تصریح کرد: «شبه‌نظامیان این گروه (طالبان) ساعت ۰۲:۰۰ بامداد چهارشنبه حملات تهاجمی خود را علیه پاسگاه‌های نیرو‌های امنیتی واقع در منطقه «اشپشته» شهرستان کهمرد این ولایت آغاز کردند. طی این درگیری تلفاتی نیز به طالبان وارد شده است».
پیش از این ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان مدعی شده بود، ۹ سرباز در ولسوالی کهمرد کشته شده‌اند و دو پاسگاه نیرو‌های امنیتی نیز به تصرف طالبان درآمده است؛ اما سید انور رحمتی، والی بامیان گفت: طالبان هیچ تأسیسات دولتی را تصرف نکرده و ادعای این گروه نادرست است.
بامیان در مرکز افغانستان از ولایات امن این کشور به شمار می‌رود، اما فعالیت‌های گروه طالبان طی ماه‌های اخیر در این ولایت همانند اروزگان و بادغیس افزایش یافته است.
>>> ولایت اروزگان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟
>>> ولایت بادغیس افغانستان، از گذشته تا امروز
بامیان، سرزمین بودا
ولایت بامیان به مرکزیت شهر بامیان در مرکز افغانستان قرار دارد. جمعیت این ولایت بر اساس برآورد سال ۲۰۲۰ میلادی، ۵۰۴ هزار و ۳۱۲ نفر است. این منطقه به دلیل وجود صد‌ها اثر تاریخی، دارای شهرتی جهانی است.
نام بامیان با آثار مشهوری، همچون مجسمه‌های بودا و غار‌های پیرامون آن، قلعه‌های شهر ضحاک، شهر غلغله و بند امیر همراه شده است. بامیان مرکز هزارستان (منطقه وسیع کوهستانی هزاره‌نشین در ارتفاعات مرکزی افغانستان) به‌شمار می‌آید. طبیعت بامیان کوهستانی است. حتی مناطق هموارِ کمی که وجود دارد از ارتفاع زیادی برخوردار بوده و طبیعت سرد و خشن دارد.
مجسمه‌های بودا در بامیان اشاره به تندیس‌های بزرگی که در دل کوه در استان بامیان افغانستان ساخته شده بودند، دارد. بنای ایستاده این مجسمه‌های تاریخی در کناره‌های صخره‌ای هنگام رواج آیین بودایی در افغانستان در دره بامیان کنده کاری شده بودند.
این دو مجسمه به بلندی ۵۳ متر و ۳۵ متر، در کنار مجموعه‌ای از بنا‌های تاریخی در این محل برای زمانی طولانی از جاذبه‌های اصلی گردشگری در افغانستان بودند. تندیس کوچکتر در سال ۵۰۷ میلادی و تندیس بزرگتر در سال ۵۵۴ میلادی ساخته شده‌است. این دو تندیس، نشان‌دهنده سبک کهن هنر یونانی و بودایی بوده است که در مناطق آسیای مرکزی به ویژه در افغانستان رواج داشته‌است.
بامیان سرزمین زخم خورده
بامیان با داشتن مجسمه‌های بزرگ و کوچک بودا زمانی به سرزمین بودا شهرت داشته است، اما طالبان در سال ۱۳۷۹ دو مجسمه بودا را در بامیان منفجر کردند و با این اقدام بزرگترین رویداد تخریب آثار باستانی افغانستان رقم خورد.
«صلصال» به ارتفاع پنجاه و سه متر و «شهمامه» سی و پنج متر تا زمان تخریب بزرگترین مجسمه‌های سنگی جهان به شمار می‌رفته که در قرن ششم میلادی تراشیده شده است. اطراف این دو مجسمه دارای صد‌ها غار در دل کوه است که همه آن‌ها به همدیگر راه دارند و انتهای این مسیر‌ها به سر بودا ختم می‌شود.
در فاصله نه چندان دور از مجسمه‌های بودا شهر‌های بزرگی به نام شهر «ضحاک» و شهر «غللغه» وجود داشت که اکنون تخریب شده است. این شهر‌ها محل زیست مردمان آن زمان در دوره‌های مختلف بوده و گویای شکوه و عظمت بامیان به عنوان خاستگاه آثار تاریخی و باستانی افغانستان است.
باستان شناسان بامیان می‌گویند آثار باستانی و تاریخی بامیان در معرض نابودی قرار دارد و وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان برای حفظ این آثار بودجه‌ای ندارد. بامیان با داشتن آثار ارزشمند چند هزار ساله باستانی، فقیرترین مردم افغانستان را دارد؛ درگیری و نا امنی در مسیر‌های منتهی به بامیان سبب کاهش رفت و آمد گردشگران داخلی و خارجی به این منطقه شده است.
از کَهمَرد تا پَنجاب؛ وُلُسوالی‌های بامیان
بامیان: این ولسوالی مرکز ولایت بامیان افغانستان است. آب و هوای سردی دارد و در کنار رشته‌کوه‌های بابا قرار دارد. بامیان از مناطق کهن و تاریخی است و به قلب هزارستان معروف است. آثار تاریخی آن در جهان مشهور است؛ از جمله دو مجسمه بودا که به دست طالبان تخریب شد. مردم این منطقه را هزاره‌ها تشکیل می‌دهند. هَزارَه قومی قدیمی و پرجمعیت در افغانستان که اکثریت شیعیان این کشور را تشکیل می‌دهند.
کَهمَرد: این ولسوالی در ۱۰۰ کیلومتری شمال شرق شهر بامیان موقعیت دارد. از سوی شرق با کوه‌های تاله‌برفک ولایت بغلان، از سوی غرب با ولسوالی یکاولنگ ولایت بامیان، از سوی شمال با ولسوالی روی دوآب، ولایت سمنگان و از سوی جنوب با ولسوالی سیغان ولایت بامیان هم‌مرز است.
در حدود ۹۰ درصد اهالی این ولسوالی مشغول زراعت و مالداری‌اند و اکثریت آنان معیشت زندگی‌شان را از طریق فروش میوه جات تامین می‌کنند. مساحت باغ‌های ولسوالی کهمرد به هزاران جریب زمین می‌رسد که شامل میوه‌هایی همچون زردآلو، سیب، بادام، انگور، انار، سنجد و توت می‌شود.
پَنجاب: نام پنجاب از یکجا شدن رود‌های غرغری، تگاب برگ، نرگس، مهر و ترپس که در این ناحیه یکجا می‌شود، گرفته شده است. ولسوالی پنجاب با داشتن علفزار‌ها و کوه‌های مرتفع و پوشیده از گیاه، مکان خوبی برای مالداری است. همچنین در این ولسوالی روغن زرد، قروت و دیگر فرآورده‌های حیوانی زیادی وجود دارد که به کابل نیز صادر می‌شود.
هرچند این ولسوالی سرد سیر است، اما زراعت نیز رشد خوبی دارد و شغل اکثریت مردم آنرا مالداری و زراعت تشکیل می‌دهد.
سِیغان: اکثر مردم این ولسوالی به شغل کشاورزی مشغول بوده و از تولیدات کشاورزی آن می‌توان از زردآلو، بادام، شفتالو، گندم و کچالو نام برد. قریه‌های مشهور سیغان شامل: بیانی، خدادادخیل، سیدبابا، قرخوال، گوشگ، خواجه گنج، آب بالای بیگل (قریه بزرگ بیگل شامل قریه‌های گاوپریده، ارگانه، قلعه، چاچا، لاغور و موسادره و کته‌اولنگ است)، پشتواز، چراغان، غورابچی، جنگلک، سوخته چنار، غوراب، کوهگدای، باغمیرا، ده نوله، قراونه، ده امان است.
شیبَر: تمام جمعیت آنرا هزاره تشکیل می‌دهد که به زبان فارسی صحبت می‌کنند. این ولسوالی بر سر راه سه شاهراه بزرگ استراتژیکی قرار گرفته است؛ شاه راه حاجیگگ ـ میدان وردک، شاه راه شیبر ـ پروان و شاه راه شکاری ـ بغلان، که شیبر و بامیان را به بیرون وصل کرده می‌کنند. وجود معدن آهن حاجیگک، اهمیت اقتصادى این ولسوالى را آشکار مى سازد و یکی از معادن بزرگ در سطح آسیا محسوب می‌شود.
وَرَس یا ورث: کچالو‌های (سیب زمینی) این ولسوالی در افغانستان به بزرگی، زودپز و خوشمزه بودن معروف هستند. زردآلو‌های ورس هم در سطح کشور معروف است. همچنین توت و سیب‌های بسیار خوشمزه دارد.
نمد لیگان (از مناطق معروف ورس) نامدار‌ترین نمد در افغانستان بوده و هر کیلوى آن تا ٦٠٠ افغانی فروخته می‌شود. گلیم، شال، پلاس و برجی (خورجین چارپایان) از دیگر صنایع دستی این ولسوالی است.
یَکاوْلَنگ: دریاچه طبیعی بند امیر اولین پارک ملی افغانستان در این ولسوالی وجود دارد. چهل برج نیز در این ولسوالی از اماکن تاریخی و مکان‌های گردشگری بوده که نشانه‌های قلعه نظامی و مرکز تمدنی کهن را نشان می‌دهد.
سالانه هزاران گردشگر خارجى از بند امیر که داراى هفت بند زیبا و طبیعى است، دیدن مى کنند که از این طریق، درآمد خوبى براى مردم محل و دولت بدست مى آید.
جایگاه سیاسی و اجتماعی
حزب وحدت اسلامی افغانستان برای اولین بار در بامیان (تابستان ۱۳۶۸ ه. ش) تاسیس شد. بعد از سقوط مواضع این حزب در کابل و شهادت دبیرکل آن، عبدالعلی مزاری (۱۳۷۳ش) توسط طالبان، تشکیلات این حزب دوباره به بامیان منتقل شد.
بامیان در ۱۳۹۳ ه. ش به عنوان پایتخت فرهنگی سازمان همکاری‌های کشور‌های جنوب آسیا (سارک) برای سال ۲۰۱۵م/۱۳۹۴ش اعلام شد. جشنواره انتخاب بامیان به عنوان پایتخت فرهنگی سارک، در ۱۵ خرداد (جوزا) ۱۳۹۴ در این شهر با حضور مقام‌های ارشد حکومتی، مسئولان سازمان سارک، مسئولان کشور‌های ناظر این سازمان و نمایندگان کشور‌های عضو این سازمان برگزار شد.
از کشت کچالو تا پیست اسکی در بامیان
بیشتر مردم این ولایت را هزاره‌ها تشکیل می‌دهد که به زبان فارسی و گویش هزارگی صحبت می‌کنند. تاجیک‌ها نیز از اقلیت‌های قومی این ناحیه هستند.
کچالو (سیب زمینی) مهم‌ترین محصول کشاورزی بامیان است. حدود نصف کچالوی مورد نیاز افغانستان در این ولایت تولید می‌شود و مقداری از آن نیز به خارج از کشور صادر می‌شود.
اسکی ورزش مورد علاقه بامیان است. در فصل زمستان این ولایت شاهد رقابت‌های ورزشی ویژه زمستانی است. شهروندان این ولایت به خصوص روز‌های آخر هفته در دامنه‌ی کوه‌های بابا به تمرین بازی‌های زمستانی همچون اسکی می‌پردازند. در سال‌های اخیر، این ورزش علاقه‌مندانی از میان زنان نیز به خود جلب کرده است.
در کنار مجسمه‌های بودا، «بند امیر» واقع در ولسوالی یکاولنگ از دیگر جاذبه‌های توریستی ولایت بامیان به حساب می‌آید که اخیراً از سوی دولت افغانستان به عنوان آثار ملی ثبت شده است.
نگارش و تنظیم: محسن ایراندوست
