گزارش مکتوب؛ چای ایرانی در تکاپوی یافتن راه خانه ایرانیان

سال‌ها چای خارجی با قُل قُل کتری در آشپزخانه خانه مان دم می‌کشید، اما اکنون در رقابت با ذائقه ما ایرانی‌ها، رنگش در حال رنگ پریدن است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز گیلان؛ سال ۱۳۷۰، روستایی در دل گیلان و در آغوش لاهیجان؛ روستای لیالستان، خانه پدری که پنجره هایش رو به حیاطی باز می‌شد مملو از برگ‌های زیبای چای که مانند نگینی زمرد بر انگشتر خانه مان می‌درخشید.
نسیم با هر وزشش بر برگ‌های سبز چای در نیمه بهار نوید فصل جدیدی از رویش گیاهی زیبا را به خانه ما عطا می‌کرد و آفتاب با تلالواش برگ‌های این نگین سبز را مانند تاج عروسی نمایانگر می‌نمود.
یادم می‌آید صبح‌ها چاشت را با چایی‌ای که حاصل دسترنج زحمت پدرم بود آغاز می‌کردیم. چایی که پدرم از برگ‌های درختچه‌های حیاط بهشتی مان جدا می‌کرد و با دستان پرمهرش نوازش می‌داد و در آفتاب عالم تاب خشک می‌نمود.
خیره به رنگ چای عمق استکان شیشه‌ای و مدهوش از عطر خوش آن بودم که ناگهان صدای پدرم آمد که می‌گفت سمانه جان! دخترکم برخیز که باید برگ‌های چیده شده چای را به کارخانه تحویل بدهیم.
اکنون در گذر تاریخ در آخرین روز‌های بهاری ۱۴۰۰ من در همان مکانی که هکتار‌ها باغ چای بود ایستاده ام، اما دیگر نه اثری از درختچه‌های چای است و نه اثری از چای ارگانیکی که پدرم همراه با دنیایی از عشق که خداوند در دستان زحمت کشش قرار داده بود، به ما عطا می‌کرد.
باغ‌های چای در طی سال‌های متمادی، مترمترش به علت بی توجهی به خاصیت منحصربفردش آب رفت و جایش را به ویلا‌ها و خانه‌ها داد.
از سویی دیگر با کاهش باغات و کاهش تولید، پای چای خارجی هم بیشتر به کشور باز شد و ذائقه ایرانی‌ها به سمت رنگ سیاهش چرخید.
رئیس سازمان چای کشور با اشاره به مصرف ۸۰ هزار تن چای خشک و ذخیره ۲۰ هزار تن دیگر در کشورمی گوید: تولید داخلی تامین کننده ۳۰ درصد نیاز کشور است، اما همین تولید هم مورد بی مهری ایرانی‌ها قرار می‌گیرد.
حبیب جهانساز اضافه می‌کند: حدود ۳۰ درصد از ایرانی‌ها معادل ۲۵ میلیون نفر چای ایرانی مصرف می‌کنند.

-چای قند پهلوی ایرانی با طعم تلخ بی مهری:
چای ایرانی اکنون برای بعضی از هم وطنانمان فراموش شده است و به ذائقه شان خوش نمی‌آید.
گفته می‌شود در چند سال اخیر ذائقه مصرف کنندگان ایرانی به نوشیدن چای خارجی عادت کرده است.
عضو هیات علمی پژوهشکده چای موسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور از نتایج پژوهشی که این مرکز در چند استان کشور انجام داده است سخن به میان می‌آورد و از علت‌ها می‌گوید: طعم گس که معمولا در چای ایرانی با غلظت مطلوب محسوس است مورد پسند برخی از مصرف کنندگان چای در ایران نیست. این در حالیست که گس بودن چای در ارزیابی حسی جزو خصوصیات مثبت تلقی می‌شود.
شیوا روفی گری حقیقت، خطاب به علاقمندان به چای خارجی می‌گوید: برخی از چای‌های خارجی که در داخل کشور توزیع می‌شود از نظر عطر و طعم ارزش‌های کیفی یکی چای مطلوب را نداشته و تنها دارای رنگ یا میزان فنجان دهی بیشتری است.
برخی دیگر از کارشناسان، کمرنگ بودن چای ایرانی نسبت به چای خارجی و دیردم بودن آن را از دیگرعلت‌های توجه برخی از ایرانی‌ها به چای خارجی می‌دانند.

حاج احمد یکی از قدیمی‌ترین چایخانه دارا‌های رشت که هنوز حتی در شرایط کرونایی هم با رعایت اصول بهداشتی مشتریان زیادی دارد می‌گوید: عجیب است که برخی از ایرانی‌ها چای دم کشیده و خوش عطر ایرانی را کنار گذاشته اند و به جایش چای پر اسانس و رنگ مصرف می‌کنند.
وی در نیمه‌های خاطرات ۵۰ ساله شغلی اش با خنده می‌گوید: گردشگران و مسافرانی که به رشت می‌آیند یک استکان چای را کنارشان می‌گذارم. تازه پس از نوشیدن چای متوجه می‌شوند چای گیلان یعنی چی؟!
عضو هیات علمی پژوهشکده چای موسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور می‌گوید: بررسی‌ها از استان‌های مختلف نشان می‌دهد شناخت عنصر مهمی در کشش افراد به سوی چای ایرانی و عامل مهمی در انتخاب این محصول است.
شیوا روفی گری حقیقت می‌افزاید: مصرف بعضی از محصولات خوراکی به خصوص چای تابع ذائقه مصرف کننده است و ذائقه مصرف کننده خود به عواملی نظیر فرهنگ، عادت غذایی، شرایط محیطی و عوامل روحی و روانی بستگی دارد. اما ایرانی‌ها یا علاقمند به عطر و طعم چای هستند یا رنگ چای برایشان اهمیت دارد.
وی تاکید می‌کند: عدم شناخت تا حدود زیادی ناشی از عدم دسترسی کافی به چای ایرانی بوده است و رابطه مستقیمی بین دسترسی و شناخت دیده می‌شود.
این عضو هیات علمی پژوهشکده چای کشورمی گوید: عادت به مصرف چای خارجی موجب شده مصرف کننده در زمان کوتاه دم آوری به رنگ مورد انتظارش رسیده باشد. برای همین بر روی بسته بندی‌های چای ایران روش دم آوری آموزش داده می‌شود.
کوروش مجدسلیمی عضودیگر هیات علمی پژوهشکده چای موسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور هم می‌گوید: در بررسی‌ها مشخص شد قیمت چای برای مصرف کننده ایرانی اهمیت دارد و میزان فنجان دهی چای و رنگ آن عامل مهمی در انتخاب چای برای مردم است.

سید بابک صلواتیان یکی دیگر از اعضای هیات علمی پژوهشکده چای موسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور هم می‌گوید: کم رنگ بودن چای نقض کیفی به حساب نمی‌آید و به خصوصیات ذاتی واریته چای ارتباط دارد به طوری که یکی از بهترین و گران‌ترین چای‌های دنیا در رده‌ی چای‌های کمرنگ دسته بندی می‌شود.
رئیس سازمان چای کشور با اشاره به اقبال کم مردم در چندین سال گذشته نسبت به چای داخلی می‌گوید: سال‌های گذشته سازمان چای، چای مخلوط داخلی و خارجی دست مصرف کننده می‌داد آن زمانی که سازمان چای در انحصار دولت بود و کمتر به ذائقه ایرانی با چای ایرانی آشنا بود.
حبیب جهانساز، تبلیغات سوء بر علیه چای ایرانی هم از دیگر علت‌های بی توجهی به مصرف چای وطنی اعلام می‌کند.

_آشتی ذائقه ایرانی‌ها با چای وطنی:

حبیب جهانساز رئیس سازمان چای کشور می‌گوید: ذائقه مصرف کننده ایرانی به سمت مصرف چای داخلی در مقایسه با سال‌های گذشته گرایش بیشتری پیدا کرده است.
مصداق این تغییر ذائقه را می‌توان در مصاحبه با یک شهروند هرمزگانی به خوبی پی برد.
جاسم یک شهروند بندرعباسی می‌گوید: در شهر ما انواع مختلفی از چای هندی و بنگلادشی وجود دارد با طعم‌ها و رنگ دهی عالی. یادم هست سال ۸۰ که به دانشگاهی در تهران رفتم سوغاتی من برای هم خوابگاهی هایم همین چای‌های زود دم که معروف به چای گلابی است بود. در آن زمان من شناختی از چای ایرانی نداشتم. القصه در سفری که همراه با یک دوست گیلانی ام به لاهیجان رفتم گرفتار چای ایرانی شدم و اکنون سال هاست که چای ایرانی مصرف می‌کنم.
وی می‌افزاید: الان چند سالی است در فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهرمان و یا نمایشگاه‌های سوغاتی، چای ایرانی عرضه می‌شود و مردم جنوب هم به چای وطنی شناخت پیدا کرده اند. دیگر نمی‌توانم چایی که لکه سیاه آن بر روی استکان می‌ماند مصرف کنم. من روی چای خارجی نام "آب داغ رنگدار" نهاده ام که سلامتی ام را تهدید می‌کند.
این شهروند تاکید می‌کند: من موقع خوردن یک استکان چای ایرانی به دستان آن کشاورزی فکر می‌کنم که با زحمت زیاد چای را برداشت کرده است. ولی نفع اول این تغییر ذائقه برای سلامتی خودم بود.

رئیس سازمان چای کشور با تایید مشکلاتی که در گذشته بر صنعت چای گذشته می‌گوید: اکنون صنعت گر راهش را پیدا کرده و چایکار چای کیفی برداشت و کارخانجات چای کیفی تولید می‌کنند و همتشان بر توسعه مصرف چای داخلی است.
حبیب جهانساز ادامه می‌دهد:هم اکنون ۳۰ برند چای در کشور داریم که با نشان کیفیت چای تولید و عرضه می‌کنند برند‌هایی که قابل رقابت با چای خارجی است.
وی کیفی سازی چای داخلی، افزایش تولید، افزایش عرضه و شناخت ایرانی‌ها از سلامت چای ایرانی را از مهمترین عوامل تغییر ذائقه به سمت چای ناب شمال کشور می‌داند و ادامه می‌دهد: با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات چای، قیمت چای خارجی وارداتی افزایش پیدا کرد و این فرصتی شد برای اینکه چایکاران ما بتوانند در بازار، چای کیفی و ایرانی خود را عرضه کنند.
حبیب جهانساز ممنوعیت خرید چای خارجی برای ادارات دولتی از سال ۹۸ را هم موثر در شناخت ذائقه‌ها با چای ایرانی اعلام کرد.

-بفرمایید یک استکان چای دم کشیده ارگانیک:
چای ایرانی به علت ویژگی‌های منحصربفردی که دارد تنها چای ارگانیک جهان است.
رئیس سازمان چای کشور چای ایرانی را عاری از هرگونه باقیمانده سموم و فلزات سنگین، آفات و بیماری‌ها می‌داند و تاکید می‌کند: بخاطر شرایط اقلیمی شمال کشور چای از عطر و طعم خاصی برخوردار است.
حبیب جهانساز اعلام می‌کند: بخاطر سالم بودن چای ایرانی بسیاری از کشور‌های تولید کننده چای متقاضی خرید چای کشور ما برای ترکیب کردن با چای تولیدی خود و کاهش میزان آلاینده‌های سموم هستند.
وی اضافه می‌کند: چای خارجی با افزودنی‌های مصنوعی و معطر مخلوط است، اما چای ایرانی طبیعی است و اکنون با شناخت این موضوع ذائقه مردم بسوی چای ایرانی سوق یافته است.
رئیس سازمان چای کشور چای ایرانی می‌گوید:برای تولید چای در کشور‌های مختلف هند، سریلانکا، بنگلادش و کنیا که ۱۱ ماه و چین ۶ ماه برداشت می‌کنند به لحاظ شرایط اقلیمی و محیطی مجبورند بعد از هر برداشتی برای مبارزه با آفات سم پاشی کنند.
حبیب جهانساز می‌افزاید:درایران با توجه به فصل ۶ ماهه برداشت در ۶ ماه دیگر سال گیاهان به خواب می‌روند و نیازی به سم پاشی نیست و این مهمترین ویژگی چای ایران است که در بازار‌های جهانی به آن اعتبار بخشیده است.

-افق روشن چای ایرانی:
هم اکنون ۹۰ درصد چای کشور در استان گیلان و ۱۰ درصد در استان مازندران تولید می‌شود.
رئیس سازمان چای کشور با بیان اینکه از ۸۰ هزار تن نیاز واقعی مصرف کشور به چای ۳۰ هزار تن در کشور تولید می‌شود می‌افزاید: برنامه ما رساندن تولید چای به ۵۰ تا ۶۰ درصد نیاز کشور است.
حبیب جهانساز ادامه می‌دهد: اجرای این برنامه نیازمند توسعه و احیای باغات موجود و سرمایه گذاری در صنعت چای است.
وی با اشاره به رها شدن باغات چای در چندین سال گذشته می‌گوید: فعلا توان تولید ما ۳۰ هزار تن چای خشک از ۲۵ هزار هکتار باغ است که با احیای ۶ هزارهکتار باغ غیرقابل بهره برداری ۱۵ تن و با اجرای عملیات به زراعی ۵ تن به تولید ما اضافه می‌شود.
رئیس سازمان چای کشور با اشاره به احیای حدود ۳ هزار هکتار باغ چای طی سال‌های گذشته می‌افزاید: با افزایش ۲۰ هزار تن در تولید چای از خروج ۱۰۰ میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری می‌شود.
حبیب جهانساز از روند افزایش تولید هر سال نسبت به سال پیش از آن خبر می‌دهد و می‌گوید: به نسبت افزایش تولید واردات هم کاهش یافته است.
وی از آمار‌ها می‌گوید: در سال ۹۹ با تولید بیش از ۱۳۰ هزارتن برگ سبز چای و ۳۰ هزار تن چای خشک نسبت به سال ۹۸، ۵ درصد افزایش تولید داشته ایم، اما تولید ما نسبت به سال ۹۲ حدود ۴۵ درصد افزایش یافته است.
رئیس سازمان چای با اشاره به آغاز چین تابستانه برگ‌های سبز چای از چند روز دیگر در شمال کشور می‌گوید: پیش بینی می‌شود امسال در ۳ چین بهاره، تابستانه و پاییزه ۳۳ هزار تن چای خشک با افزایش ۱۰ درصدی نسبت سال گذشته تولید شود.
حبیب جهانساز با اعلام پرداخت تسهیلات برای کمک و حمایت از باغداران می‌افزاید: برای احیای باغات تا ۲۵ میلیون تومان، برای تامین ماشین آلات تا ۸۰ درصد هزینه آن و برای بازسازی و بروزرسانی کارخانجات تا ۶۰۰ میلیون تومان تسهیلات پرداخت می‌شود.
وی از پرداخت ۵۳ میلیارد تومان تسهیلات از محل صندوق توسعه صنعت چای و بانک‌ها خبر می‌دهد و می‌گوید: در کنار پرداخت تسهیلات، پرداخت به موقع بهای برگ سبز چای، افزایش قیمت متناسب با نرخ تورم موجب رضایتمندی کارخانه داران و چایکاران و دلگرمی شان به سمت تولید کیفی شده است.

مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان هم از کیفی سازی ۵۵ واحد فرآوری زنجیره‌ای چای خبر می‌دهد و می‌گوید: برای بهبود بازار تولید، افزایش کیفیت محصول، بهداشتی شدن محصولات چای، کاهش هزینه‌ها و از بین رفتن چای تقلبی این واحد‌ها کیفی سازی شدند.
قاسم جوادزاده می‌افزاید: این واحد‌های تولیدی ۱۵ هزار تن برگ سبز چای و مشتقات آن را فرآوری و به بازار عرضه می‌کنند.
رئیس سازمان چای هم از نوسازی ۷۰ کارخانه از ۱۸۰ کارخانه چای کشور می‌گوید: امسال ۷ کارخانه به چرخه تولید برگشتند.
حبیب جهانساز به اینکه سالانه ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون دلار ارز صرف واردات چای می‌شود می‌افزاید: روند واردات در طی سال‌های گذشته روندی کاهشی بوده است که موجب انگیزه تولید کیفی برای فعالان عرصه چای شده است.
وی می‌گوید: در دو ماه نخست امسال ۸ هزار تن چای وارد کشور شد که نسبت به مدت مشابه پارسال ۲ هزار تن کمتر بوده است.

-عطر جهانی چای ایرانی:
عطر چای ناب ایرانی در کشور‌های دیگر نیز آوازه دارد.
رئیس سازمان چای می‌گوید: چای خشک ایرانی به ۱۷ کشور صادر می‌شود.
حبیب جهانساز با اشاره به اینکه معمولا چای ارزان و ضعیف‌تر به کشور‌های دیگر صادر می‌شود می‌افزاید: ارزش صادرات ما حدود ۱۵ میلیون دلار است.
وی علت این امر را پختن چای در کتری و اختلاط با شیر و شکر در کشور‌های حاشیه خلیج فارس اعلام می‌کند و می‌گوید: این کشور‌ها به دنبال چای مرغوب و با عطر و طعم عالی نیستنند.
رئیس سازمان چای کشور می‌گوید: صادرات به کشور‌های اطراف به علت مقررات خاص خودشان فله ای، اما به کشور‌های اروپایی و امریکایی با برند و بسته بندی است.
حبیب جهانساز، کشور‌های عمده مشتری چای ایرانی را هند، سریلانکا و امارات متحده عربی اعلام می‌کند و می‌گوید: صادرات چای در ۲ ماه نخست امسال ۳ هزار و ۴۸۲ تن بود به ارزش ۳ میلیون و ۵۰۰ هزاردلار که در مقایسه با ۲۶۴ تن مدت مشابه پارسال افزایش چشمگیری دارد.

- در نهایت:
گیلان بزرگ‌ترین تولید کننده چای کشور و قطب تولید چای ارگانیک در جهان است.
سالانه با تولید حدود ۱۳۰ هزار تن برگ سبز چای از ۲۵ هزار هکتار باغ کشور ۵۰ هزار خانوار چایکار از این صنعت ارتزاق می‌کنند.
اگر بدانیم هر ایرانی یک کیلوگرم چایی را که در سال مصرف می‌کند از نوع چای ایرانی انتخاب کند می‌تواند شغل حدود ۵۰۰ هزار نفر از هموطنانش را تضمین کند، پس درتعیین چایی که در استکان خود می‌ریزیم بیشتر دقت می‌کنیم که هم به نفع سلامتی خودمان هست هم به نفع شاغلان این عرصه.
نویسنده: سمانه فلاح کاظمی

روش تشخیص چای ایرانی از چای خارجی