کویر سوزناک یزد اکنون با روش‌های علمی و مدیریت شده، تولیدکننده ماهی‌هایی است که نیازی به تعویض آب ندارند.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، در حالی که کمبود آب در استان یزد به یکی از دغدغه‌های پرورش ماهی مبدل شده بود، طرح پرورش ماهی بدون تعویض آب در استان یزد برای نخستین بار در کشور به اجرا درآمده و دغدغه‌ها در این زمینه را کاهش داده است.
با اجرای این روش‌ها اکنون نیمی از ماهی تیلاپیا در کشور در استان یزد تولید می‌شود. موضوعی که استان یزد را به یکی از قطب‌های اصلی پرورش ماهی تیلاپیا در کشور تبدیل کرده است.
گونه شناسی تیلاپیا
تیلاپیا متعلق به گونه خاصی از ماهی‌های آب‌های شیرین است و از اعضای خانواده «سیکلیدماهیان» به شمار می‌رود. با وجود اینکه گونه آزاد تیلاپیا، بومی کشور‌های آفریقایی است، با این حال در تمام مناطق دنیا شناخته شده و در حال حاضر در ۱۳۵ کشور پرورش داده می‌شود.
تیلاپیا یک ماهی پرورشی بسیار ایده‌آل است، زیرا به مراقبت زیاد نیاز ندارد، سریع رشد می‌کند و رژیم‌غذایی آن از سبزیجات ارزان قیمت تأمین می‌شود. همین ویژگی‌های تیلاپیا سبب شده است، این محصول غذایی کاملا مقرون به صرفه باشد، به طوری که می‌تواند به راحتی با سایر غذا‌های دریایی رقابت کند.
این ماهی مقاومت بالایی نسبت به کمبود اکسیژن و تغییر نامساعد محیطی دارد و همین ویژگی این ماهی را به گونه مطلوب آبزی پروری تبدیل کرده است.
ماهی تیلاپیا برای اولین بار در سال ۱۳۸۷ از اندونزی برای انجام تحقیقات و پژوهش به مرکز تحقیقات ملی آبزیان آب‌های شور بافق وارد شد و مطالعات در خصوص امکان بومی سازی شرایط پرورش این آبزی چندین سال به طول انجام انجامید و با توجه به خصوصیات خاص آن و دغدغه‌های سازمان حفاظت محیط زیست، مجوز پرورش تا سال ۱۳۹۷ در استان به تعویق افتاد.
پرورش آزمایشی تیلاپیا در سال ۱۳۹۲ و در هشت استخر خاکی مجتمع پرورش ماهی بافق و ۲ استخر ذخیره آب کشاورزی، برای یک دوره (رهاسازی ماهی در فصل بهار و صید در فصل پاییز) انجام شد، اما پس از آن به دلیل موافقت نکردن سازمان حفاظت محیط زیست با رهاسازی در سیستم آبزی پروری شهرستان، پرورش آن متوقف شد.
بافق، بهشت پرورش تیلاپیا
دور بودن از دریا ، نداشتن رودخانه و آب‌های روان گسترده در آن و همچنین آب‌های شور و لب شور که از علایق ماهی تیلاپیا به شمار می‌آید، سبب شده تا فرصت بسیار خوبی برای پرورش این ماهی در شهرستان بافق به وجود آید.
اما توقف پرورش و تکثیر آن در بافق به مدت ۵ سال به طول انجامید چرا که این ماهی از حالت تهاجمی برخوردار بوده و با خوردن غذای سایر آبزیان، حیات آن‌ها را به خطر انداخته و سبب بهم خوردن اکوسیستم و چرخه غذایی آبزیان می‌شود.
رئیس وقت موسسه تحقیقات علوم شیلات کشور در مراسم بهره برداری از نخستین گلخانه پرورش ماهی تیلاپیای کشور در بافق از پرورش ۲۵۰ تا ۳۰۰ ماهی در هر هکتار خبر داد و گفت: علیرغم تبلیغات سوء برخی از افراد، مصرف این ماهی در میان مردم از استقبال قابل توجهی برخوردار است و می‌توان با اطمینان کامل ادعا کرد که تولید تیلاپیای داخلی نه تنها هیچ مشکلی برای سلامتی ندارد، بلکه با رعایت کامل اصول پرورشی و بهداشتی صورت گرفته و مصرف آن برای کودکان، بیماران، سالخوردگان و حتی زنان باردار به شدت توصیه می‌شود.
وی همچنین تأکید کرد که غیر از گوشت ماهی تیلاپیا از پوست و روغن این ماهی در تولید لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات ماهیان آب شور بافق هم گفت: ارزش اقتصادی ماهی تیلاپیا بسیار بالا است و پس از گذشت سه تا پنج ماه از وزن ۷۰۰ تا ۸۰۰ گرمی برخوردار می‌شود.
مرتضی علیزاده با اشاره به اینکه مرکز تحقیقات ماهیان آب شور قادر به تحویل ماهانه ۲۰ هزار بچه ماهی برای پرورش به بخش خصوصی است، افزود: این مرکز اقداماتی نظیر اجرای بیوتکنیک‌های نوین تکثیر و پرورش، واردات پنج نژاد ماهی تیلاپیا، بومی‌سازی، مولدسازی و اجرای تکنولوژی بیوفلاک برای کاهش فشار‌های محیط زیستی ناشی از پساب‌ها را انجام می‌دهد.
آینده روشن استان یزد در زمینه پرورش تیلاپیا
مدیر امور شیلات و آبزیان استان یزد هم از آینده روشن برای پرورش ماهی تیلاپیا در استان خبر داد و تصریح کرد: این ماهی پس از کپور به عنوان دومین ماهی تولیدی جهان شناخته شده و در بیش از ۱۴۰ کشور جهان پرورش داده می‌شود.
محمد زارع افزایش سرانه مصرف ماهی را از رسالت‌های شیلات ایران عنوان کرد و ادامه داد: تیلاپیا گزینه بسیار مناسبی برای ترویج و پرورش اقلیم گرم و مصرف آب کم بوده و به عنوان گزینه پیشنهادی فائو (سازمان خوار و بار جهانی) در مناطق کم آب مطرح است.
وی مقاومت در برابر بیماری ها، رشد بسیار سریع، تراکم پذیری بالا، امکان پرورش در شرایط مختلف پرورشی را از ویژگی‌های این ماهی خواند و اظهار داشت: بلوغ زودرس این ماهی با وجود مطلوبیت برای تکثیر، مانعی در برابر سهولت پرورش آن محسوب می‌شود چرا که در صورت مساعد بودن شرایط محیطی در ۲ ماهگی بالغ می‌شود و تا زمان مطلوب بودن شرایط، پیوسته تخم ریزی می‌کند و رفتار مراقبتی ماهی ماده در نگهداری از تخم‌ها تا زمان «هچ شدن»، (تکثیر بچه ماهی) شانس موفقیت را به شکل قابل توجهی افزایش می‌دهد.
زارع با اشاره به اینکه سرانه مصرف ماهی در استان یزد ۹ کیلوگرم و سرانه متوسط کشور ۱۲ کیلوگرم است، گفت: مجوز تکثیر و پرورش بچه ماهی برای استان‌های قم، سمنان، خراسان جنوبی و یزد از سازمان محیط زیست اخذ شده، اما این مقدار گوشت ماهی تیلاپیا برای نخستین بار پس از پنج سال وقفه، فقط در بافق تولید شد. امیدواریم در سال جاری هزار و ۱۰۰ تن ماهی معادل تقریبی تولید کنونی به ظرفیت آبزیان استان افزوده شود.
پرورش ماهی تیلاپیا بدون تعویض آب
در حالی که کمبود آب در استان یزد به یکی از دغدغه‌های پرورش ماهی مبدل شده بود، طرح پرورش ماهی بدون تعویض آب در استان یزد برای نخستین بار در کشور به اجرا درآمد تا دغدغه‌ها در این زمینه کاهش یابد.
آبان ماه سال گذشته بود که رئیس سابق سازمان جهاد کشاورزی با اشاره به اجرای این طرح گفت: با هدف مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی و افزایش تولید آبزیان، برای نخستین بار در کشور طرح پرورش ماهی تیلاپیا بدون نیاز به تعویض آب در استان یزد به مرحله اجرا درآمد.
سجادی پور افزود: در طرح پرورش ماهی بدون نیاز به تعویض آب (بیوفلوگ) با استفاده از روش‌های علمی و مدیریت شده، نیاز غذایی ماهی از طریق ساخت باکتری‌های موجود در آب استخر تامین شده و بر این اساس دیگر احتیاجی به تخلیه آب و هدررفت آن نخواهد بود.
وی خاطرنشان ساخت: با توجه به محدودیت منابع آبی، تیلاپیا بهترین گزینه برای تولید آبزیان در مناطق کم آبی مانند یزد به شمار می‌رود.
سجادی پور تولید ماهی تیلاپیا با تراکم ۵۰ قطعه در هر مترمربع با عملکرد ۲۵ کیلوگرم در مترمربع و به عبارتی ۲۵۰ تن در هر هکتار را نوید بخش اتفاقات خوب در عرصه تولید آبزیان دانست.
گشوده شدن افق جدید صنعت آبزی پروری کشور در یزد
رئیس سازمان شیلات ایران با اشاره به خودکفایی ۹۰ درصدی کشور در زمینه تجهیزات پرورش ماهی در دریا گفت: میانگین سرمایه گذاری سالانه صورت گرفته در حوزه شیلات از ۶ هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال در سال ۹۲، به سالانه ۱۳ هزار میلیارد ریال در سال ۹۹ رسیده که افزایش نزدیک به ۱۰۰ درصدی را نشان می‌دهد.
نبی الله خون میرزایی افزود: گونه‌های تیلاپیای پرورشی در بیش از ۱۳۰ کشور و بیش از ۳۲ کشور در منطقه در حال پرورش است و بیش از ۶ میلیون تن در جهان تولید می‌شود، همچنین دومین گونه پرورشی در دنیا پس از کپور ماهیان است.
وی تصریح کرد: در تولید این ماهی، پسآب تولیدی که یکی از نگرانی‌های فعالیت‌های کشاورزی است به سمت صفر می‌رود و استفاده حداکثری از منابع آب صورت می‌گیرد و آب با چندین بار بازچرخانی و تصفیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
معاون وزیر جهاد کشاوزی ادامه داد: دانش فنی طرح پرورش ماهی تیلاپیا در استان یزد با همکاری موسسه تحقیقات علوم شیلات کشور و پژوهشکده استان یزد مستقر در شهرستان بافق و تجهیزات ساخت به کمک کارآفرینان و صنعتگران داخلی کشور بومی سازی شده و افق جدیدی را پیش روی صنعت آبزی پروری کشور گشوده است.
خون میرزایی با بیان اینکه استان یزد در زمینه طرح پرورش این نوع ماهی پیشتاز بوده است، اظهار داشت: انتظار می‌رود تا استان یزد در آینده با توسعه روش‌های نوین و سایر حلقه‌های زنجیر پرورش شامل تامین بچه ماهی، خوراک و صنایع فرآوری و بسته بندی و بازاریابی، نقطه اتکای کشور در صنعت توسعه ماهی تیلاپیا باشد.
وی با اشاره به دو ویژگی مهم این طرح گفت: در تولید این ماهی، پسآب تولیدی که یکی از نگرانی‌های فعالیت‌های کشاورزی است به سمت صفر می‌رود و استفاده حداکثری از منابع آب صورت می‌گیرد و آب با چندین بار بازچرخانی و تصفیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
استان یزد پیشرو در پرورش ماهی تیلاپیا
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد با اشاره به اینکه از ۵۰۰ تن تولید ماهی تیلاپیا در کشور، ۵۰ درصد آن در یزد تولید می‌شود، گفت: کل تولیدات کشور ۵۰۰ تن است که ۲۵۷ تن آن یعنی قریب به ۵۰ درصد در یزد تولید می‌شود.
ابوالفضل وکیلی، استان یزد را پیشرو در پرورش ماهی تیلاپیا عنوان کرد و افزود: پرورش ماهی تیلاپیا چند سالی است که در کشور مورد توجه قرار گرفته و استان‌های یزد، جنوب کرمان، قم، اصفهان و سمنان در حال پرورش این ماهی هستند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان با اشاره به افتتاح فاز نخست تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا در بافق تصریح کرد: این مجموعه با طراحی حوضچه‌های بدون تعویض آب، یکی از سیستم‌های نوین در دنیا محسوب می‌شود.
وکیلی ادامه داد: در حال حاضر این واحد با ظرفیت تولید گوشت ۱۰۰ تن سبب افزایش ۵۰ درصدی ظرفیت تولید استان می‌شود.
همیشه راهی هست...
پرورش ۵۰ درصد ماهی تیلاپیای کشور در استان کویری و کم آب یزد این نوید را می‌دهد که همیشه در سخت‌ترین شرایط راهی برای رونق تولید وجود دارد. اکنون در بیابان‌های گرم و سوزناک و کویر تشنه و کم آبی، چون کویر بافق، ماهی‌هایی پرورش داده می‌شوند که زندگیشان به آب وابسته است، اما کمترین آب را مصرف می‌کنند. موضوعی که به ما می‌گوید همواره در دل تنگنا‌ها راهی برای خروج از مشکلات وجود دارد.
اگر چه تحریم‌ها در کنار مشکلات محیطی و جغرافیایی هست، اما می‌توان با روش‌های علمی و مدیریت مناسب همراه با همت عالی تولید و کسب و کار در کشور را رونق داد. این درسی است که کویرنشینان با پرورش ماهی تیلاپیا به ما می‌دهند.
نویسنده: محمدرضا جایروند