اجرای طرح جامع کلانشهر اراک با گذشت سال ها از ابلاغ آن هنوز در هاله ای از ابهام است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز اراک؛ اگرچه اراک حدود 8 سال پیش به فهرست کلانشهرهای کشور پیوست، اما وجود مشکلات فراوان در مسیر پیشرفت آن سبب تاخیر در اجرای طرح های توسعه به ویژه طرح جامع شهری شد.
این تاخیر مخرب از آن سال تا کنون مهلک ترین صدمات را بر پیکر این به اصطلاح کلانشهر وارد کرده است و اسباب عقب ماندگی این شهر از فرآیند توسعه را در پی داشته است.
کلان شهر کوچک...؟
به علت فقدان زیرساخت های لازم برای کلانشهر شدن اراک، مردم این شهر سال هاست که فقط نام کلانشهر بودن را شنیده اند و در عمل تغییرات محسوسی در شهر و زندگیشان مشاهده و لمس نکرده اند.
تنها با نگاهی به شاخص های توسعه یافتگی کلانشهرها در کشورهای توسعه یافته متوجه عمق فاجعه خواهیم شد.
فشارهای اقتصادی ناشی از نبود زیرساخت ها، از جمله فضای سبزمناسب، راه ها و مسیرهای دسترسی شهری، فقدان مبلمان شهری مطلوب، تورم و فشار فزاینده نرخ خرید و اجاره بهای مسکن و به تبع آن افزایش معضل حاشیه نشینی و ایجاد سکونتگاه های غیر رسمی اطراف شهر اراک و... تنها بخش کوچکی از کوچک شهر به ظاهر کلان اراک است.
چالش های موجود کلانشهر اراک...
برخلاف استانداردهای ملی و بین المللی ارائه شده در مباحث مختلف شهری، شهر اراک با کمبودهای بنیادین مواجه است.
اراک به عنوان هشتمین کلانشهر ایران، در چند دهه اخیر رشد فزاینده ای داشته و بدون در نظر گرفتن نیازهای شهروندان گسترش فیزیکی شتابانی یافته است.
این شهر بیش از ظرفیت اکولوژیکش و در مکانیابی های نادرست بارگذاری صنعتی شده و با توجه به ارتفاع زیاد شهر نسبت به سطح دریا سبب کاهش اکسیژن و افزایش آلودگی های مختلف برای شهروندان این شهر شده است.
با این حال حتی پیوستن دو منطقه کرهرود و سنجان به شهر اراک در آغاز مسیر توسعه و تبدیل شدن به کلانشهر نه تنها تا کنون مشکلی از این شهر کم نکرده بلکه مشکلات این دو منطقه هم به آن اضافه شده است.
آثار رنج دوران بر چهره کلانشهر اراک...
بیش از 200 سال پیش و در زمان فتحعلی شاه قاجار در قلب ایران و در وادی عراق عجم، شهری بنیان گذاشته شد که نامش را سلطان‌آباد گذاشتند و هدف از ایجاد آن قلعه‌ای نظامی با نیم نگاهی به تجارت بود.
اراک اگرچه در زمره کلا‌شهرهای کشور طبقه‌بندی شده و به عنوان یکی از کانون‌های جمعیتی و خدماتی بزرگ ایران معرفی شده، اما در نظم مدیریت شهری و زیرساخت‌هایش به شدت شکننده است و تاکنون بودجه‌های محدود هم این اجازه را نداده تا در حد کلانشهر عرض اندام کرده و راهبردی هدفمند را در مسیر ترمیم جراحت ها و دستیابی به توسعه متوازن پی بگیرد.
به نظرم از همین آغاز باید از واژه کلان شهر استفاده کنم، پیشوندی که با تعاریف کلی آن فاصله زیادی دارد.
کلان شهر چیست...؟
در ابتدا تعریفی اجمالی از کلانشهر و شاخص های توسعه آن و در ادامه ضرورت اجرای طرح جامع شهری از نگاه پر مهرتان خواهد گذشت تا اهمیت و رابطه متوازن این دو بخش در مفهوم توسعه شهری اراک بیشتر مشخص شود.
کلانشهر به کانون‌های جمعیتی بزرگ گفته می‌شود که نوعی نظم مدیریت شهری همراه با ساختارهای پیشرفته در حمل و نقل، بهداشت و درمان، محیط زیست، اقتصاد، صنعت، فرهنگ و خدمات رفاهی و عمومی مطلوبی را در بربگیرد و بتواند با ارائه خدمت به جمعیت ساکن، به مراکز شهری و روستایی همجوار و وابسته هم خدمات رسانی بهینه داشته باشد.
این رشته سر دراز دارد...
اراک در سال 1392 با الحاق شهرهای کرهرود و سنجان به پیشنهاد وزارت کشور و به دلیل بهره مندی از جمعیت بالای 500 هزار نفر
اگرچه از آغاز اعلام رسمی کلانشهر شدن اراک تا کنون اقداماتی مثل احداث تقاطع های غیر هم سطح در این شهر انجام شده، اما این میزان در مقابل تعریف جامعی که از کلانشهر وجود دارد بسیار ناچیز بوده و تا کلانشهر شدن فاصله بسیار است و این رشته همچنان سر دراز دارد.
فقدان نقشه راه...
کمتر کسی است که از چالش‌های زیست محیطی اراک در رسانه‌های جمعی نشنیده باشد، کلانشهری با جمعیت حدود 600 هزار نفر که با آلایندگی منابع آب، خاک و هوا دست و پنجه نرم می‌کند.
زخم امروز اراک، فرجام رشد نامتوازن دیروز...
مشکل اینجاست که به علت رشد نامتوازن صنعت و عقب افتادگی سایر بخش‌ها نسبت به آن، با وجود اینکه اراک عمر کوتاهی دارد، اما از توان اکولوژیک خود عبور کرده و دیگر ذخیره و جانی برای تحمل مخاطرات و آسیب‌های ناشی از عمران و مداخلات انسانی ندارد.
شریان‌های ارتباطی برون شهری اراک با وجود اینکه در مسیر کریدور تردد اصلی کشور در شمال به جنوب و شرق به غرب قرار دارد، همپای نیازش رشد نداشته است و جاده‌های این شهر یکی از کانون‌های پر خطر حوادث رانندگی شناخته شده است؛ این یعنی اراک در زمان کلانشهر شدن کمترین ظرفیت ها و زیرساخت ها را هم برای احراز امتیازات کلان شدن نداشته و اکنون هم نمی تواند بار سنگین کلان شهر بودن را به دوش بکشد.
به شماره افتادن نفس اراک...
حال با وجود چنین حال وخیمی که نفس شهر را به شماره انداخته باید دید مسئولان برای التیام زخم های عمیق این به اصطلاح
چرا که با گذشت سال ها از ابلاغ این پیشوند به ظاهر واقعی اما به واقع رویایی، هنوز این شهر در تب جَوگیری لقب کلانشهری می سوزد و تلاش های مداوم مسئولان در این سال ها هنوز نتوانسته حتی بخشی از اهداف متعالی کلانشهر شدن را در کل موضوع که ایجاد عدالت اجتماعی و برخورداری یکسان ساکنان آن از حقوق شهروندی است محقق کند.
اجرای طرح جامع، مرهمی بر زخم کهنه...!
برنامه ریزان مدیریت شهری اراک سال هاست بر ضرورت تهیه طرح جامع شهر و طرح تفصیلی مبتنی بر آن تاکید کرده‌اند و دلیل آن هم گسترش روزافزون شهر و افزایش تمایل مردم به شهرنشینی است که لزوم برنامه ریزی جامع را برای این شهر اجتناب ناپذیر کرده است.
بی تردید اجرای به موقع و کامل این طرح علاوه بر گشودن گره های کور شهر و برطرف شدن حجم وسیعی از مشکلاتی که گریبان مردم این شهر را گرفته می تواند مرهمی باشد بر زخم های کهنه این شهر.
توسعه متوازن کلانشهر اراک با اجرای طرح جامع شهری...
در طرح جامع، کلیاتی از کاربری‌ها و تراکم‌های مورد نیاز هر منطقه از هر شهر و محدوده‌های قابل توسعه، شبکه‌های موجود و نیازهای آتی در افق 10 ساله تعیین شده و در آن چشم‌انداز و تصویر آینده شهر ترسیم می‌شود.
مدیران شهری اراک هم بر این اساس اقدام به تهیه طرح جامع شهری کرده اند، اما از تهیه تا تصویب و ابلاغ آن زمان زیادی صرف شد که البته این تاخیر کشنده یکی از مهمترین دغدغه های نمایندگان مردم در مجلس و مسئولان استان مرکزی بوده است.
طرح جامع شهری چیست...؟
طرح جامع شهر به موجب بند 2 ماده یک قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آنها مصوب 16 تیر 1356 مجلس شورای ملی، طرح بلند مدتی است که در آن نحوه استفاده از زمین ها و منطقه بندی مربوط به حوزه‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری، کشاورزی، تأسیسات، تجهیزات، تسهیلات شهری و نیازمندی‌های عمومی شهری، خطوط کلی و ارتباطی و محل مراکز انتهای خط (ترمینال ها) و فرودگاه‌ها، بنادر و سطح لازم برای تأسیسات شهری و تجهیزات و تسهیلات عمومی، مناطق نوسازی، بهسازی و اولویت‌های مربوط به تمام موارد بیان شده و ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می‌شود.
تحقق عدالت اجتماعی با اجرای طرح جامع شهری...
این طرح می‌تواند افق 10 سال آتی شهر اراک را به روشنی ترسیم کند و در حقیقت نقشه راه هدفمندی در توسعه متوازن عمرانی این کلانشهر است که غایت آن برقرای عدالت اجتماعی و برخورداری یکسان عموم ساکنان شهر در مناطق مختلف از حقوق شهروندی و امکانات شهری است.
شهردار کلانشهر اراک می گوید: پس از سال ها تلاش بالاخره طرح جامع کلانشهر اراک بهمن پارسال به شهرداری ابلاغ شد و در مرحله اجرا قرار گرفت.
به گفته مهندس بیاتیان از این پس کارهای عمرانی شهرداری این کلانشهر بر اساس این طرح پیش خواهد رفت و همه مناطق این شهر بر اساس برنامه ریزی دقیق از شرایط یکسان برخوردار می شوند.
ضرورت افزایش محدوده شهر اراک برای اجرای بهتر طرح جامع....
اکنون که طرح جامع کلانشهر اراک در دست اجراست موانعی هم در مسیر تحقق این طرح وجود دارد که ضرورت دارد مسئولان هرچه سریع تر نسبت به رفع آنها اقدام کنند.
مدیرکل راه و شهرسازی استان مرکزی می گوید: بر اساس طرح جامع کلانشهر اراک محدوده این شهر از 6 هزار و 389 هکتار به 7 هزار و 203 هکتار افزایش یافته و ظرفیت شهرنشینی آن هم به بیش از 650 هزار نفر افزایش می‌یابد.
احمد مرزبان فروردین امسال در جمع خبرنگاران افزود: این طرح با اولویت‌های شهرسازی و مطالبات عمومی مردم تهیه شده است.
او نیاز شهر اراک، ضرورت تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری و پاسخ به مطالبات و دغدغه مردم در این زمینه را اهداف اجرای این طرح می داند.
افزایش 630 هکتاری محدوده کلانشهر اراک...
همانطور که پیشتر هم بیان شد افزایش محدوده شهر اراک برای اجرای دقیق تر و بهتر طرح جامع شهری ضرورتی انکار ناپذیر است.
مدیر حوزه شهرداری و امور شوراهای اسلامی شهر اراک در اینباره می گوید: 630 هکتار از زمین های اطراف اراک بر مبنای طرح جامع شهری به محدوده این کلانشهر اضافه شده است.
منصور اسفندانی افزود: در طرح جامع مصوب، مساحت حریم شهر اراک بیش از 28 هزار و 608 هکتار پیش بینی شده که با توجه به مساحت بیش از 6 هزار و 919 هکتاری مصوب شهر اراک، مساحت حریم معادل 4 و 13 صدم برابر محدوده شهر است.
اراک مرکز استان مرکزی است و در این منطقه بیش از 680 هزار نفر زندگی می‌کنند.
او افزود: مساحت محدوده شهر اراک در طرح جامع قبلی حدود 6 هزار و 289 هکتار و مساحت حریم آن بیش از 12 هزار و 944 هکتار است که مساحت محدوده شهر در طرح جامع جدید به 630 و مساحت حریم شهر هم به بیش از 15 هزار و 663 هکتار افزایش یافته است.
آخرین طرح جامع اراک در سال 1381 به تصویب رسید و در سال 1391 بازنگری شد و تا بهمن 1399 یعنی حدود 8 سال ابلاغ آن زمان برد و حال سوال این است که: چفدر زمان لازم است تا با اجرای کامل این طرح در اراک شاهد کلانشهری واقعی و نه خیالی در ابعاد استاندارد و مطلوب باشیم؟
بررسی موانع اجرای طرح در وزارت راه...
مشکلات طرح جامع کلانشهر اراک 30 اردی بهشت امسال پای معاون شهرسازی و معماری وزیر و دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران را به اراک باز کرد.
علی اکبر کریمی مهمترین ایراد به طرح جامع اراک را فقدان پیش بینی مناسب و اصولی فضای توسعه برای شهر اراک دانسته و معتقد است این شهر بیش از دو دهه حبس شده و جای نفس کشیدن برای مردم در نظر گرفته نشده است.
فرزانه صادق مالواجرد معاون شهرسازی و معماری وزیر و دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران هم با انتقاد از طرح جامع جدید ابلاغی اراک، بر حفظ و اولویت فضای سبز اراک و توسعه فضای شهری در اطراف این شهر برای اجرای کامل و دقیق طرح جامع شهری تاکید کرد.
بازنگری و اصلاح طرح جامع شهر اراک...
دیگر نماینده مردم اراک، خنداب و کمیجان در مجلس شورای اسلامی هم با اشاره به اهمیت اجرای طرح می گوید: این طرح خلاءها و نواقص بسیار زیادی دارد و تا کنون افزایش قیمت افسار گسیخته مسکن را برای مردم اراک به ارمغان آورده است.
به گفته محمدحسن آصفری متأسفانه یکی از ایرادات اساسی این طرح تعیین محدوده شهری و ایجاد تراکم در برخی نقاط شهر اراک از جمله سکونتگاه‌های غیر مجاز بوده که جزء محدوده شهری اراک در طرح جامعه به حساب نیامده است.
تورم سرسام آور ناشی از کلانشهر شدن و اجرای طرح جامع شهری...
متأسفانه در طول سال‌های اخیر علاوه بر ثبات گرانی قیمت مسکن در اراک، در بخش سرانه‌های عمومی مثل سرانه‌های فضای سبز، ورزشی، تفریحی، مذهبی و... نیز کمبود بسیاری وجود دارد.
گرانی روز افزون، محصول کلانشهر شدن اراک...
کلانشهر شدن اراک آنهم پس از بیش از یک دهه تلاش مسئولان استانی و نمایندگان این شهر اقدامی جسورانه و ستودنی است، اما
مردم صبور اراک سال هاست که نظاره گر تلاش مسئولان خدوم استان مرکزی برای کلانشهر شدن این شهر بودند و به راستی اکنون قرار است چند سال دیگر شکیبایی کنند تا کلانشهریِ اراک، نمود واقعی پیدا کند.
چه باید کرد...؟
گفتتی‌ها در مورد زادگاه امیرکبیر بسیار است، شهری که داغ توسعه نیافتگی را بر پیشانی دارد و می‌کوشد با پای لنگان طعم پیشرفت و توسعه را بچشد.
زمان آن رسیده که اراک برای آنکه جامه کلانشهری بر قامتش برازنده باشد در راهبردهای کلانِ زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و مدیریت شهری بازنگری کرده و با نگاهی نو به پیش برود.
آینده بالنده برای اراک نیازمند پوست اندازی فکری و برنامه‌ای مدون است تا بتوان مرهمی بر زخم‌های عمیق این شهر گذاشت و غفلت‌های گذشته را در سایه خلاقیت، برنامه ریزی و استفاده از ظرفیت همه بخش‌ها ترمیم کرد.
حرف آخر...
تنها بسنده کردن به الحاق یک پیشوند برای داشتن شهری ایده آل که بتواند در قالب نامی همچون کلانشهر نیازهای جزیی و کلی ساکنان آن را برطرف کند دور از عقل و منطق بوده و کافی نیست و فقط در حد یک رویای دست نیافتنی می نماید که حاصل آن زخم عمیقی است که اکنون پیکر این شهر فرهنگی، مذهبی و صنعتی را شرحه شرحه کرده است.
شهر زیبا شهری است که به دلیل برخوردار بودن از مبلمان شهری مطلوب فضای دلنشینی به ساکنان خود هدیه می کند.
شهر زیبا شهری است با آسمانی آبی و عاری از آلودگی های مختلف و مخاطرات زیست محیطی.
شهر زیبا شهری است که به دلیل وجود انسان و دیگر موجودات به ویژه گیاهان، زنده است و پیوسته پویا و در مسیر توسعه قرار دارد.
و در نهایت شهر زیبا و ایده آل شهری است که با مدیریت هوشمند مسئولان و مشارکت جدی شهروندان در حفظ و نگهداری از امکانات مدرن شهرنشینی به سان یک موجود زنده روز به روز در حال رشد و شکوفایی است، اما اینکه کلانشهر اراک اکنون تا چه اندازه با معیارهای توسعه یافتگی که در تعاریف کلی کلانشهرها تبیین و تثبیت شده فاصله دارد را با بیان ضرب المثل معروف "چیزی که عیان است چه حاجت به بیان است" به قضاوت همگان می گذارم./
نویسنده: سید احمد طباطبایی