وقف، سنتی حسنه که به آن صدقه جاریه گفته می‌شود.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان، در فرهنگ لغت دهخدا وقف در لغت به معنی نگه داشتن و حبس کردن عین ملکی است بر ملک واقف آن (نه ملک خدا) و مصرف کردن منفعت آن را در راه خدا، و بعضی از فقهاء گویند وقف حبس عین است بر ملک خدای تعالی، پس بنابراین ملکیت مالک آن به خداوند منتقل می‌شود.
گیلان بیش از ۴ هزار موقوفه دارد
مدیرکل اوقاف و امور خیریه گیلان در ابتدای صحبت هایش در پاسخ به تفاوت موقوفه و رقبه می‌گوید: موقوفه زمین، ملک یا مستغلی است که برای مقصود معینی در راه خدا اختصاص داده می‌شود و به کوچک‌ترین واحد شمارش املاک موقوفه رقبه گفته می‌شود که معمولا هر موقوفه یا مکان مذهبی یک یا چند رقبه دارد.
حجت الاسلام ستار علیزاده با بیان اینکه موقوفات به ۲ دسته منفعتی و انتفاعی تقسیم می‌شود افزود: درآمد موقوفات منفعتی، صرف امور خیریه می‌شود، اما موقوفات انتفاعی از جمله مسجد، بدون درآمد هستند که از عین مال استفاده می‌شود.
وی با اشاره به اینکه گیلان ۴ هزار و ۷۹۴ موقوفه و ۲۲ هزار و ۱۶۲ رقبه دارد گفت: برگزاری روضه امام حسین (ع) و حضرت زهرا (س)، ترویج فرهنگ قرآنی، ازدواج جوانان، کمک به ایتام و فقرا، کمک به درمان بیماران و هزینه تحصیل ازجمله نیات خیران است.
وجود کمبود وقف گیلان در زمینه‌های اجتماعی
مدیرکل اوقاف و امور خیریه گیلان گفت: مساحت تقریبی موقوفات در گیلان ۱۱ هزار هکتار است که بیشتر این زمین‌ها در رشت، لاهیجان و رودسر وقف شده است.
حجت الاسلام ستار علیزاده در ادامه صحبت هایش با بیان اینکه حدود ۶۰ درصد از موقوفه‌ها و رقبه‌ها در گیلان سند مالکیت دارند افزود: به دلیل زمان بر بودن مراحل اداری سند دار کردن امیدواریم امسال بتوانیم ثبت اسناد را به ۸۰ درصد افزایش دهیم.
وی می‌گوید: با وجود این تعداد موقوفه متاسفانه همچنان در حوزه‌های محیط زیست، اشتغال، ازدواج جوانان، قرآن و علم و فناوری در استان کمبود وقف داریم.
سوق دادن نیت واقف با توجه به نیاز جامعه
وقتی سراغ معاون فرهنگی - اجتماعی اداره کل اقوقاف و امور خیریه گیلان می‌روم از وی درباره یاوران وقف و وظایف آنان می‌پرسم که در جوابم می‌گوید: از سال ۱۳۹۲ یاوران وقف در شهرستان‌های گیلان تشکیل شد که وظیفه هم افزایی و جهت دهی به کمک خیران و واقفان برای ثبت وقف را بر عهده دارند.
حجت الاسلام سجاد کاظمی پور با بیان اینکه نیاز‌ها در هر عصری به دلیل تحوّلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی متفاوت است افزود: در طرح یاوران وقف با ارائه مشاوره و راهنمایی واقفان، آن‌ها را تشویق می‌کنیم که نیّات خود را بر اساس نیاز‌های واقعی جامعه در نظر بگیرند تا نیاز‌ها و مشکلات نیازمندان برطرف شود.
وی در ادامه صحبت هایش به وقف مشارکتی اشاره می‌کند و در توضیح وقف مشارکتی می‌گوید: وقف مشارکتی، وقفی است که برای موضوعی مشترک و با مشارکت چند واقف انجام می‌شود؛ به عبارت دیگر واقفان با هر تعداد و با هر مقدار سرمایه می‌توانند در وقف مشارکت کنند.
معاون فرهنگی - اجتماعی اداره کل اوقاف و امور خیریه گیلان با بیان اینکه در وقف مشارکتی افراد با هر سطح درآمدی می‌توانند در کار خیر مشارکت کنند افزود: تا کنون ۳ وقف مشارکتی شامل زمین کشاورزی، نانوایی و مسجد در شهرستان‌های لنگرود، تالش و رشت ثبت شده است.
ترویج فرهنگ وقف با بیان آثار این سنت حسنه
مدیرکل اوقاف و امور خیریه گیلان با بیان اینکه با تولید فیلم‌های فاخر و اثر گذار می‌توان فرهنگ وقف را ترویج کرد می‌گوید: طرح "همه واقف باشیم"، قدردانی از واقفان، بیان آثار وقف از طریق کار ویژه‌های فرهنگی ازجمله طرح تندرستی، کمک به موسسات درمانی، طرح مهر تحصیلی کمک به دانش آموزان بی بضاعت و تهیه بسته‌های معیشتی از جمله کار‌هایی است که برای ترویج فرهنگ وقف تا کنون انجام شده است.
دستان پُر مهر خیران در روز‌های کرونایی
مدیرکل اوقاف و امور خیریه گیلان می‌گوید: واقفان و خیران گیلان در روز‌های سخت کرونایی برای کمک به خانواده‌های کم برخوردار و آسیب دیده از این ویروس منحوس ۷۰ هزار بسته معیشتی به ارزش ۱۵ میلیارد تومان در گیلان توزیع کردند.
حجت الاسلام علیزاده افزود: در این مدت بیشترین کمک خیران در زمینه تهیه بسته‌های معیشتی و لوازم بهداشتی و ضدعفونی کننده بود.
شاخص‌ترین موقوفات گیلان
مدیرکل اوقاف و امور خیریه گیلان در پاسخ به این سوالم که قدیمی‌ترین وقف گیلان چه بوده است می‌گوید: موقوفه "پیرعرب" در امامزاده هاشم رشت با ۳۷۰ سال قدمت، قدیمی‌ترین وقف گیلان است و موقوفه طالب زاده در رودسر، موقوفه حاج حکیم ربانی در رشت و موقوفه فخرالدوله در لشت نشا از شاخص‌ترین موقوفات گیلان هستند که با نیت برگزاری مراسم عزاداری، کمک به نیازمندان و تامین هزینه‌های درمانی اهدا شده اند.
وجود ۶ مرکز درمانی با ۲۹ موقوفه
مدیرکل اوقاف و امور خیریه گیلان همچنین گفت: گیلان ۶ مرکز درمانی وقفی با ۲۹ موقوفه دارد که پارسال در بخش دارو و درمان یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان درآمد داشته است و بنا به درخواست واقفان برای خرید تجهیزات درمانگاهی و اهدا به مراکز درمانی، اجرای طرح مهر تندرستی، خرید دارو و هزینه‌های درمان بیماران صعب العلاج هزینه شد.
حجت الاسلام ستارعلیزاده افزود: همچنین پارسال با هدف مهر تحصیلی ۶۶۷ بسته نوشت افزار به ارزش ۲۵۰ میلیون تومان بین دانش آموزان بی بضاعت توزیع شد.
وی می‌گوید: با اجرای طرح "شمیم حسینی" با هدف کمک به هیات‌های عزاداری هم از محل درآمد موقوفاتی مرتبط با نیت تعزیه و اطعام و عزاداری، ۶۰۰ میلیون تومان کمک شد.
آثار وقف
با شنیدن این صحبت‌ها دوباره سراغ معاون فرهنگی - اجتماعی اداره کل اوقاف و امور خیریه گیلان می‌روم و از ضرورت گسترش فرهنگ وقف از وی می‌پرسم.
حجت الاسلام سجاد کاظمی پور با اشاره به اینکه با گسترش فرهنگ وقف در جامعه، بستر مناسبی برای حفظ و اشاعه ارزش‌های معنوی و الهی ایجاد می‌شود می‌گوید: واقفان خیراندیش با اختصاص بخشی از اموال خود برای خدمت مستمر منشا خدمات فراوان علمی، فرهنگی، هنری، رفاهی، بهداشتی در جامعه هستند که وجود صد‌ها درمانگاه، بیمارستان، مدرسه، دارالایتام، کتابخانه و مسجد، پل و آب انبار از آثار وقف خیران است.
وی با بیان اینکه در وقف اصل مال باقی است و درآمد آن هزینه می‌شود افزود: این امر باعث حفظ اموال و دارایی‌ها است و رشد تولید ملی را نیز به همراه خواهد داشت و در توزیع عادلانه درآمد ملی مؤثر است.
معاون فرهنگی- اجتماعی اداره کل اوقاف و امور خیریه گیلان در ادامه تصریح می‌کند: تجلی روحیه انفاق، ایثار، فداکاری و نیکوکاری در قالب سنت حسنه وقف یکی از مهم‌ترین راه‌های رسیدن به جایگاه مطلوب تمدن اسلامی است.
وقف، تجلی احسان و نیکوکاری
از آنجا که وقف، سرمایه‌گذاری برای رفع نیاز‌های پایدار عام‌المنفعه است، یک هویت اجتماعی دارد و با ایجاد ساختار‌هایی بر اساس نیاز جامعه و تبدیل مالکیت خصوصی به مالکیت جمعی و عمومی در قالب یک نهاد کلان اجتماعی در همه شئون جامعه از جمله فرهنگ، اقتصاد، سیاست، تعلیم و تربیت و امنیت اثرگذار است.
طبقاتی نبودن از بارزترین ویژگی‌های اجتماعی نظام وقف است. بدین معنا که سنت وقف همواره و برای همه قشر‌های جامعه قابل دسترس است و در انحصار یک طبقه خاص نبوده و نیست.
در نهایت، نظام وقف یکی از ساز و کار‌های تحقق عدالت اجتماعی است.
* نویسنده :نجمه محمدی