سکونتگاه‌های غیررسمی، غده سرطانی کلان شهر اراک...

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز اراک؛ حاشیه‌ نشینی به ‌عنوان مهمترین چالش‌های شهری در استان مرکزی مطرح بوده و محرومیت و نبود زیرساخت‌های شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی آسیب های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بسیاری بر پیکر جامعه شهری اراک وارد کرده است.
به جرات می توان گفت این معضل، بزرگ ترین مشکلی است که در دو دهه‌ اخیر همیشه به عنوان موضوع مهم در تصمیم گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولت‌های مختلف مطرح بوده، اما متاسفانه هرگز برنامه زمان‌بندی شده و مشخصی برای سر و سامان دادن به این مناطق در شهرهای کشور به ویژه کلان شهر اراک تعیین نشده است.
در گزارش پیش رو سعی دارم با بررسی دقیق و شناخت ویژگی های اسکان غیررسمی در کلان شهر اراک این نتیجه حاصل شود که تا چه حد راهکارهای نوین از جمله توانمندسازی و رهیافت مشارکت جویانه دولت، تشکل های مردم پایه و ساکنان بی بهره از خدمات اولیه شهرنشینی در مناطق حاشیه ای می تواند در نوسازی و بهسازی این سکونتگاه ها سهیم و در درمان این غده سرطانی بدخیم تاثیرگذار باشند.
اما در آغاز اجازه دهید خیلی کوتاه شما را با مفاهیم برخی اصطلاحات معمول پیرامون موضوع حاشیه نشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی آشنا و در ادامه نیز چالش های پیش روی مردم این مناطق در کلان شهر اراک را از نگاهتان پر مهرتان خواهم گذراند.
حاشیه نشینی نتیجه شهرنشینی شتابان...
شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی پدیده‌ای است که در نتیجه جریان شهرنشینی شتابان در دهه‌های اخیر و به دنبال مهاجرت لجام ‌گسیخته روستاییان به نقاط شهری با هدف برخورداری از شرایط زندگی بهتر نسبت به زندگی روستایی صورت گرفته که حاصلی جز حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی نداشته؛ هر چند این موضوع به تناسب مناطق مختلف کشور از شدت و ضعف برخوردار است.
این مهاجرت شتابان به حدی بوده که منجر به شکل گیری مناطقی در سطح پایین تر از شهرنشینی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی در حواشی شهرها شده که هیچ شباهتی به زندگی شهری چه به صورت باطنی و چه به صورت ظاهری ندارند.
کارشناسان حوزه شهرسازی معتقدند معیارهای اصلی شناسایی این نوع مناطق دسترسی نداشتن به آب سالم، فقدان زیرساخت های اولیه زندگی و بهداشت مناسب، ساختار ضعیف مسکن، ازدحام بیش از حد جمعیت ساکن در شهر و به ویژه شهرهای خیلی بزرگ و در نهایت ناامنی اجتماعی است.
موج ناهماهنگی در کالبد شهر...
مناطق حاشیه شهرها همانند کالبدی است که دارای اندام نامتناسب بوده و همین مسئله سبب می‌شود تا ناهماهنگی در این کالبد موج بزند.
برای درک بهتر موضوع مثالی برایتان بازگو می کنم؛ کل شهر اراک یا هر شهری که در آن زندگی می کنید را کالبد و بدن خود فرض کنید، حالا این بدن زمانی می‌تواند بدون درد و نارسایی به خوبی به زندگی ادامه دهد که همه اعضای آن به یک اندازه و متناسب رشد کرده و همیشه درحال همیاری و کمک به هم باشند، اکنون وجود یک غده سرطانی بدخیم را در بدن تصور کنید که سبب ایجاد ناهماهنگی در عملکرد بهینه اعضا و جوارح بدن شده و فرد را دچار اختلالات متعدد و فراوان جسمی و حتی روحی می کند.
مناطق حاشیه شهرها هم دقیقا مثل بدن ماست که اندام نامتناسب دارد و سبب نامتوازن شدن عملکرد هر یک از اندام ها شده و ناهماهنگی زیادی در این کالبد موج می زند که با ایجاد اختلال در زیرساخت ها و مبلمان شهری چهره شهر را نازیبا و در نهایت به تخریب نمای کلی شهر می انجامد.
در این بین یکی از مصادیق بارز و آشکار این نقائص و نارسایی ها وجود واحدهای مسکونی به صورت قولنامه‌ای است که سند تک ‌برگی و رسمی نداشته و سندشان عادی یا همان قولنامه‌ای است.
البته همانطور که پیشتر هم گفتم این مناطق با فقدان زیرساخت های ضروری دیگری از جمله آب، برق، آسفالت معابر و... مواجه هستند که هم در نازیبایی و کریه شدن چهره کلی شهر تاثیر منفی فراوانی دارد و هم سبب ایجاد ناموزنی و ناهماهنگی در کالبد شهر می شود.
اسکان غیررسمی، جلوه تمام قد کالبد فقر...
اسکان غیر رسمی جلوه کالبد فقر و بازتابی است از گسترش فقر شهری و توزیع ناعادلانه منابع که در چارچوب کاهش میزان برخورداری از خدمات شهری، اجتماعی، کیفیت سکونت و اثرات اجتماعی پاره ای گروه ها در اینگونه سکونتگاه ها نمایان شده است.
مجامع بین المللی از جمله سازمان ملل متحد در چند دهه اخیر با توجه به اهمیت این موضوع، مطالعات بسیاری در این زمینه انجام داده و راهکارهای بسیاری هم ارائه کرده است.
اپیدمی خاموش؛ گستره جهانی سکونتگاه های غیررسمی و حاشیه نشینی...
لازم می دانم برای بررسی دقیق تر موضوع نگاهی هرچند گذرا به وضعیت کنونی سکونتگاه های غیررسمی و حاشیه نشینی در کشورهای جهان داشته باشم.
برخلاف کشورهای صنعتی که رشد شهرها به دنبال صنعتی شدن و احساس نیاز به کارگر بوده در کشورهای جهان سوم توسعه شهرها ناشی از نبود زمینه اشتغال در روستاها و در نهایت مهاجرت گسترده از روستاها به شهر بوده است.
بر اساس پیش بینی های سازمان ملل تا سال 2303 میلادی، حدود 6 میلیارد نفر از جمعیت کره خاکی در شهرها ساکن خواهند شد و از این تعداد هم حدود دو سوم در کلان شهرها سکونت می کنند که در نتیجه، تراکم زیاد جمعیت در شهرها و به ویژه در سکونتگاه های غیررسمی آسیب پذیری زیاد این مناطق را در پی خواهد داشت.
امروزه افزایش جمعیت شهری در سکونتگاه های غیررسمی کشورهای جهان سوم حاصل علل گوناگونی از جمله، مشکلات اقتصادی، مهاجرت روستا به کلان شهرها، فقدان سیاست گذاری های درست و مهاجرت از شهرهای کوچک به کلان شهرهاست که منجر به افزایش روزافزون پدیده حاشیه نشینی شده است.
متاسفانه ایران هم از این قاعده مستثنی نیست و ناگزیر به پذیرش مشقات و زیان های جبران ناپذیر ناشی از چالش جدی این معضل جهانی هستیم.
ویژگی های مشترک سکونتگاه های غیر رسمی در کشورهای جهان...
• فقدان خدمات شهری مناسب
• نبود تأسیسات شهری مطلوب و کافی
• دشواری تأمین خدمات به علت توسعه ناموزون و برنامه ریزی نشده شهر
• افزایش تنش ها به علت شکاف عمیق اجتماعی بین ساکنان این سکونتگاه ها و مناطق رسمی شهر
زنگ خطر؛ شکل گیری 12 سکونتگاه غیر رسمی...
بازمی گردیم به اراک و چالش جدی سکونتگاه های غیررسمی و رشد روزافزون غده سرطانی به نام حاشیه نشینی در این شهر که البته تعداد آنها هم کم نیستند.
ظاهراً اصل موضوع به خودی خود به قدری مهم و حاشیه ساز شده که مسئولان استان مرکزی را با هدف چاره اندیشی و رفع این مشکل بزرگ دور یک میز جمع کرده است.
چالش وجود 12 سکونتگاه غیررسمی تنها در شهر اراک موضوعی است که شهردار این کلان شهر، 11 اردی بهشت ماه جاری در جلسه ای با همین عنوان مطرح کرده است.
علیرضا بیاتیان در این نشست با اشاره به اهمیت موضوع بازآفرینی شهری گفته: مسئله توجه به مناطق حاشیه شهری و بازآفرینی این مناطق یکی از مسائل مهم در کشور و استان مرکزی به شمار می‌رود و شهرداری اراک هم در این زمینه اقدامات موثری انجام داده است.
اجرای طرح محله محور در کلان شهر اراک...
او می گوید: اکنون در شهر اراک 12 سکونتگاه غیررسمی شکل گرفته که چون در شرایط خاصی قرار دارند امکان خدمت ‌رسانی شهری به مردم این مناطق وجود ندارد.
شهردار کلان شهر اراک این را هم گفت که طرح محله ‌محور در این شهر در دستور کار قرار گرفته تا امکانات شهری به ساکنان محترم سکونتگاه‌های غیررسمی هم ارایه شود.
به نظر می رسد در صورت اجرای دقیق و درست این طرح مردم این مناطق محروم از امکانات شهرنشینی برخوردار و عدالت اجتماعی درباره آنها اجرا خواهد شد؛ البته اگر تنها در قالب حرف و وعده نباشد و مردم هم به زودی شاهد تحولات خوبی در این زمینه باشند.
آمار بالای آسیب‌های اجتماعی در سکونتگاه‌های غیررسمی...
برکسی پوشیده نیست که آسیب‌های اجتماعی در حاشیه شهرها و سکونتگاه‌های غیررسمی نسبت به سایر مناطق بیشتر است؛ از جمله این آسیب‌ها می‌توان اعتیاد، طلاق، انحرافات اخلاقی و اجتماعی را برشمرد. البته بالا بودن میزان آسیب‌ها در این مناطق هم دلایل خاص خود را دارد.
کارشناسان حوزه خدمات شهری شهرداری اراک معتقدند سکونت‌گاه‌های غیررسمی جزو مناطق کم ‌برخوردار بوده و به همین خاطر سطح آموزش در این مناطق نسبت به دیگر مناطق پایین تر است.
نقش بی بدیل توانمندسازی ساکنان مناطق حاشیه ای در کاهش آسیب های اجتماعی...
توانمندسازی افراد با افزایش سطح مهارت آنها نقش ارزنده و بی بدیلی در ارتقای سطح فرهنگ و حتی تقویت بنیه اقتصادی ساکنان مناطق حاشیه نشین و سکونتگاه های غیر رسمی دارد.
برای کاهش آسیب های اجتماعی در این مناطق ابتدا باید سطح فرهنگ عمومی و به وِیژه موضوعاتی چون رعایت حقوق شهروندی را با آموزش های مختلف ارتقا داد.
کاهش ناهنجاری های اجتماعی با مهارت آموزی...
افزایش مهارت‌های شغلی ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی در حالی اجرا می شود که به گفته مسئولان استان مرکزی، طرح بازآفرینی در مناطق حاشیه ‌نشین اراک و ساوه در دست اجراست.
پیشتر هم بیان کردم که معمولا سکونتگاه‌های غیررسمی بستری برای آسیب های اجتماعی، مشکلات بهداشتی، زیست محیطی، قانون گریزی، فقر و بسیاری از مسائل دیگری است که سبب شده از آنها به عنوان یکی از معضلات اجتماعی جهان معاصر یاد شود که البته سبب تشدید مشکلات و ناهنجاری های اجتماعی در جامعه هم می شود.
مرکز انباشت آسیب ها...
از سویی این سکونتگاه ها به عنوان کانون مرکز انباشت آسیب ها و کانون های خطر شناخته می شوند و اغلب ساکنان آنها با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می کنند.
مشکلات بهداشتی، فقر و حتی برخوردار نبودن از آب آشامیدنی سالم و خیلی از آسیب ها و مشکلات متعدد دیگر که در بیشتر موارد کانون آنها مناطق حاشیه شهرها و سکونتگاه های غیررسمی است از مهمترین معضلات اجتماعی شهرهای کشور و به ویژه اراک محسوب می شود.
فقر فرهنگی و امکانات شهری...
از سویی ساکنان این سکونتگاه ها در مقایسه با سایر شهروندان از فرصت پیشرفت و امکانات کمتری در زمینه افزایش درآمد و تحصیل برخوردارند که همه این عوامل موجب کاهش امید به زندگی در این افراد شده و این سرخوردگی های گاها مکرر سبب بروز رفتارهای پرخطر و هنجارشکن از سوی برخی افراد می شود که نتیجه ای جز ناامنی برای دیگر شهروندان در پی ندارد.
حال با این وجود آموزش افراد و توانمندسازی آنها در زمینه های مختلف ارتباطی، فرهنگی، اشتغال و کسب درآمد نقش بسیار مهمی در کاهش میزان آسیب های اجتماعی و برطرف شدن مشکلات و دغدغه های آنان دارد، بدان معنی که افراد به کمک مهارت افزایی و کسب درآمد حلال می توانند به بهبود وضع زندگی خود و اطرافیان کمک کنند.
اجرای طرح بازآفرینی شهری...
مدیرکل راه و شهرسازی استان مرکزی معتقد است توانمندسازی و افزایش مهارت های شغلی مهمترین هدف اجرای طرح بازآفرینی شهری در سکونتگاه های غیررسمی کلان شهر اراک است.
به گفته احمد مرزبان بر اساس قرارداد آموزشی با سازمان فنی و حرفه ای در تیرماه 98 برنامه ریزی های آموزشی با تعیین استانداردهای آموزشی، امکان سنجی، تامین فضای مناسب آموزشی و اطلاع‌رسانی عمومی در سکونتگاه های غیررسمی انجام شده و متقاضیان تحت تعلیم آموزش‌های تخصصی قرار گرفته اند.
این طرح در شهرستان اراک در منطقه قنات ناصری، کوی سجادیه، کوی امام علی و در شهرستان ساوه هم در منطقه شمس آباد، یاقوت آباد و منطقه مسکونی بهزیستی این شهر اجرا می شود.
اهداف اجرای طرح...
مهمترین اهداف اجرای طرح بازآفرینی سکونتگاه های غیررسمی و شهری شامل تلاش برای ایجاد رشته های مهارتی با رویکرد مشاغل خانگی، آشنایی ساکنان مناطق با قوانین حقوقی، کارآفرینی و خود اشتغالی، جلوگیری از گسترش آسیب های اجتماعی، نوسازی و بهسازی شهری، توانمند سازی نیروی انسانی ساکنان محدوده اجرایی، گسترش فرهنگ مهارت آموزی، بستر سازی برای ورود بخش های خصوصی و تعاونی ها برای ارائه فعالیت های آموزشی است.
دستاوردهای اجرای طرح...
فقرزدایی و جلوگیری از استمرار و توسعه فقر، توسعه مهارت های حرفه ای و شغلی، پیشگیری از مشکلات و مسائل آموزشی، عاطفی و تربیتی، تقویت و توسعه ارتباطات سودمند اجتماعی، دوستانه و خانوادگی، توانمند سازی مهارت زنان بدسرپرست و بدون سرپرست، شناسایی استعداد افراد و شکوفایی آنها، گسترش آموزش های مورد نیاز فنی و حرفه ای، حمایت از تولیدات خانگی، افزایش روحیه خودباوری، اعتماد به نفس و مهارت افزایی قشرهای آسیب پذیر جامعه از مهمترین دستاوردها و نتایج اجرای طرح بازآفرینی شهری و سکونتگاه های غیررسمی استان مرکزی است.
مدیرکل راه و شهرسازی استان مرکزی می گوید: در راستای برگزاری دوره ها و آموزش های مختلف تاکنون 2 میلیارد و 300 میلیون ریال هزینه شده و 51 هزار و 280 نفر ساعت در آن شرکت کردند.
عملکرد ضعیف؛ سلب اعتماد مردم از مدیریت شهری...
متاسفانه در چند سال اخیر با وجود تصویب سند ملی توانمند سازی و با توجه به برنامه چهارم توسعه و سند چشم انداز بیست ساله کشور و تاکید این سند بر فقرزدایی، مشارکت مردمی و تقویت نهادهای محلی، عملکرد متولیان امور مدیریت شهری در عمل چندان موفق نبوده و ناهماهنگی های بین سازمانی و فقدان مدیریت یکپارچه نه تنها سبب کاهش اسکان غیر رسمی و تبعات ناشی از آن نشده، بلکه به از بین رفتن اعتماد مردم به مدیریت شهری و ازدیاد فقر و به دنبال آن رشد اسکان غیر رسمی منجر شده است.
الگوی نازیبایی که محصول کم توجهی مدیران شهری در سال های گذشته است و روز به روز در حال رشد و تبدیل شدن به غده سرطانی است و در صورتی که تلاش و برنامه ریزی هدفمند نباشد توفیقی در این زمینه حاصل نخواهد شد.
اهمیت مشارکت مردم...
گسترش محله های فقیرنشین به ویژه سکونتگاه های غیررسمی به موازات رشد شهرنشینی در ایران از پدیده های فراگیر است.
بر اساس مستندات سه پژوهشگر ایرانی تا پایان سال 1400 حدود 30 درصد شهرنشینان جدید، کم درآمد خواهند بود که بین 5 تا 7 میلیون نفر از آنها در صورت تداوم شرایط موجود به سوی اسکان غیر رسمی روی آورده واغلب آنها از شهرهای بزرگ و کلان شهرها رانده می شوند.

سکونتگاه‌های غیررسمی، حاشیه‌هایی فراتر از متن...
افشین گل فرامرزی، حسین حاتمی نژاد و رحیم سرور در این پژوهش می گویند: در سال 1382 سند توانمندسازی و ساماندهی اسکان غیررسمی به تصویت هیأت وزیران رسید و ایران به طور رسمی در مسیر توانمند سازی این گونه سکونتگاه ها گام نهاد، اما واقعیت این است که شیوه های مداخله مستقل بخش دولتی از جمله در تولید مسکن، عرضه زمین و استانداردهای شهری وضع شده ناکارآمد است و نفعی برای کم درآمد ترین اقشار جامعه ندارد.
اینجا است که فقدان حضور و مشارکت مردم و دخیل نبودن آنها در سرنوشت خود و تشکیل گروه ها و نهادهای مدنی بیش از هر زمانی ضروری به نظر می رسد.
روش های توانمندسازی...
توانمندسازی ساکنان سکونتگاه های غیر رسمی بر اساس تعریف بانک جهانی، راهبردی پایه با عنوان بهبود محیط فیزیکی شامل بهبود خدمات پایه مثل آب، برق، جمع آوری زباله، شبکه های دسترسی، روشنایی معابر، تلفن همگانی و قانونمند کردن زمین در کنار استفاده از ظرفیت و توان بخشی خصوصی و نهادهای مردمی است.
دبیرخانه ستاد ملی توانمندسازی ایران هم روش های توانمندسازی ساکنان سکونتگاه های غیر رسمی را ایجاد بستری مناسب برای مشارکت فراگیر مردم و تقویت منابع محلی برای چاره جویی مشکلات موجود عنوان می کند.
خواسته به حق ساکنان...
به یکی از 12 سکونتگاه غیررسمی شهر اراک رفتم تا از نزدیک مشکلات موجود را بهتر درک و در گزارشم درج کنم.
به منطقه ای رفتم که شاید هر کسی نتواند در شرایط کنونی آن زندگی کند، جایی که مردم در واقع از فشار تنگدستی و ناتوانی در پرداخت اجاره بهای مسکن نه آنهم خرید مسکن، به این مناطق پناه آورده اند.
مهمترین خواست به حق مردم این مناطق و دیگر مناطق مشابه در استان مرکزی و دیگر نقاط مشابه در کشور تنها حق دستیابی به امکانات اولیه زندگی است.
در حالیکه در کوچه پس کوچه های این منطقه حاشیه شهر اراک قدم می زدم با چند نفر از اهالی گفت و گو کردم.
از آنها پرسیدم به چه چیزی بیشتر از همه نیاز دارید؟
پاسخ های گلایه آمیز و دردمندانه قابل تامل و تاسف باری شنیدم که البته انتظارش را هم داشتم.

شاید باور نکنید که کلیت درخواست اهالی تنها در رفع نیازهای اولیه زندگی خلاصه می شد و مبنی بر "بهبود روش جمع آوری و دفع فاضلاب و زباله؛ تقویت ساختمان های مسکونی، آموزشی و بهداشتی و رسیدگی به وضعیت معابر، زیبا سازی محله، ایجاد پارک و فضای سبز، ایجاد اماکن ورزشی و تفریحی و در نهایت هم ایجاد امنیت" بود که بارها و بارها ساکنان این مناطق به آن تاکید می کردند.
دیدگاه اهالی نسبت به مشارکت در بهسازی محل زندگی...
با وجودی که حس تعامل و تمایل به مشارکت در ساکنان این مناطق موج می زند و آنها به تأثیر مشارکت در بهبود روند بهسازی محلّه باور دارند، اما چون تا کنون عملکرد مطلوبی از مدیریت شهری ندیده اند تا حدودی نسبت به روند بهبود محیط زندگی خود ناامید هستند.
آنها می گویند: مسئولان گاهی می آیند و می روند؛ آب از آب تکان نمی خورد و دست آخر هم هیچ اتفاقی نمی افتد.
این موضوع وضعیت معیشتی و زندگی مردم این مناطق حاشیه ای را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
با وجود کم توجهی مسئولان به برطرف کردن مشکلات فراوان این سکونتگاه ها، اما هنوز هم موارد امیدوار کننده ای مبنی بر تمایل ساکنان این مناطق به مشارکت در امور نوسازی و بهسازی محیط زندگی خود را در نگاه پردردشان می دیدم.
زنده بودن روح همدلی با وجود کاستی های فراوان...
آنچه در این تحقیق میدانی بیش از هر موضوع دیگر توجه مرا جلب کرد این بود که اگرچه در شرایط کنونی تشکل و نهادهای مردمی سازمان یافته ای برای اتصال مردم و مسئولان خدمات شهری برای رفع پدیده سکونتگاه های غیررسمی وجود ندارد، اما با وجود همه کاستی ها که سبب رنجش مردم این مناطق و تبعیض در بهره مندی از امکانات شهری شده، اشتراکات قومی، زبانی و از همه مهم تر مذهبی حس همیاری را در اهالی حفظ کرده و هنوز هم این نیروی بالقوه بین آنها وجود دارد که در صورت برداشتن تنها یک قدم از سوی مدیران شهری در راستای بهسازی و توانمندسازی این سکونتگاه ها، آنها دو قدم بر می دارند.
مشارکت مردم، کلید حل مشکلات...
با اینحال پیشنهادها و راهکارها تنها زمانی قابل اجراست که مسئولان زمینه های اجرای آن را فراهم کنند و سازمان های متولی امور شهری و مدیران و دست اندرکاران در عمل، به نقش مهم تشکل ها، مشارکت مردمی و بهره مندی از سرمایه اجتماعی و توانایی های بومی پی برده و در راستای بهبود و ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی از آنها استفاده کنند، در غیر این صورت در مسیر خدمت به مردم قدم از قدم برداشته نخواهد شد.
مشکل جدی نداشتن سند مالکیت...
مهدی عبوری معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران که اردی بهشت امسال برای بررسی وضعیت سکونتگاه‌های غیررسمی کلان شهر اراک به استان مرکزی سفر کرده بود وقتی از برخی مناطق حاشیه ای و بافت فرسوده اراک بازدید می کرد به خبرگزاری صدا و سیما گفت: مشکل جدی مردم در این سکونتگاه‌ها نداشتن سند مالکیت و نبود هویت ملکی است و باید هرچه زودتر با هدف ساماندهی این مناطق برای تعیین تکلیف املاک آن از ساز و کارهای موثر استفاده کنیم.
اکنون نکته مهمی که باید توجه شما را به آن جلب کنم این است که در صورت تعیین تکلیف املاک مناطق حاشیه‌ای، ساکنان آن می توانند با ارائه سند مالکیت، مثل مردم دیگر نقاط شهر از مزایای تسهیلات بانکی، معافیت مالیاتی و تخفیف عوارض شهرداری بهره‌مند شوند.
توجه به این نکته را هم ضروری می دانم؛ تا زمانی که وجود این قشر محروم از امکانات اولیه شهرنشینی در مناطق حاشیه ای همه شهرهای کشور به رسمیت شناخته نشده و هویت ملکی آنان احراز نشود، معضلات اجتماعی حالا حالاها گریبان دولت را رها نمی کند.
یک قدم به جلو؛ واگذاری 800 سند مالکیت...
مسئولان خدوم استان مرکزی اقداماتی شایسته تقدیر هم انجام داده اند و آنطور که مهدی عبوری گفته اراک در تعیین تکلیف اسناد مالکیت سکونتگاه‌های غیررسمی در کشور پیشرو بوده و از سه هزار مراجعه کننده 800 سند مالکیت آماده واگذاری است.
بد نیست این را هم بدانید که اکنون 120 هزار نفر در سکونتگاه‌های غیررسمی شهر اراک زندگی می‌کنند که با توجه به صنعتی بودن این کلان شهر، در حقیقت برازنده مردم این شهر صنعتی و شهیدپرور نیست و باید هرچه زودتر اولویت ساماندهی این مناطق در برنامه کارگزاران شهری و اجرایی استان مرکزی و کشور قرار گیرد.
ضرورت مشارکت ارکان دولت...
نکته جالبی که معاون وزیر راه و شهرسازی به آن اعتقاد دارد این است که این وزارتخانه به تنهایی نمی‌تواند معضلات ایجاد شده از دهه 50 در حوزه مسکن و رشد قارچ‌ گونه سکونتگاه‌های غیررسمی را حل کند و این مهم نیازمند مشارکت جدی مجوعه استانداری، فرمانداری، راه و شهرسازی و دفاتر تسهیل گری است.
بررسی قانون جامع مدیریت شهری در کمیسیون شهرسازی مجلس...
مهدی عبوری مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران در بین حرف هایش اشاره ای هم به ضرورت پیگری مشکلات مناطق حاشیه ای هم از سوی نمایندگان مردم در مجلس داشت، من هم فرصت را غنیمت شمردم و به سراغ نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب در مجلس رفتم که شانه به شانه، آقای عبوری را در بازدید از این مناطق همراهی می کرد.
محمد حسن آصفری از بررسی قانون جامع مدیریت شهری در کمیسیون شهرسازی مجلس شورای اسلامی بهم گفت و اینکه 170 ماده هم برای اجرای آن پیش ‌بینی شده است.
چه خوب و امید بخش است این خبر..!
خبرخوشی که می تواند روحی تازه در کالبد خسته و رنجور مناطق حاشیه ای و سکونتگاه های کشور به ویژه کلان شهر اراک بدمد و در مشارکت بیش از پیش و صمیمی تر مردم شکیبای این مناطق درزمینه نوسازی و بهسازی محیط زندگیشان موثر باشد.
او به این نکته هم تاکید کرد که شهرداری‌های کشور باید مدیریت شهری را در مناطق حاشیه ای اعمال و با پرداخت تسهیلات ارزان قیمت، از ساکنان این مناطق برای ترمیم و نوسازی محل زندگی خود حمایت کنند.
پیشنهادهای موثر برای رفع معضل حاشیه نشینی...
برای کاهش ناهنجاری های اجتماعی ناشی از وجود مناطق حاشیه ای شهرهای کشور و به ویژه در استان مرکزی و خاصه اراک، پیشنهادها و راهکارهای علمی و کاملا کاربردی می تواند راهگشا باشد.
بنابراین بهتر است مسئولان مربوط در میز خدمت گاهی به جای گذراندن اوقات کاری خود در جلسه های مکرر و کم بهره، این راهکارهای سازنده را در چشم اندازی مشخص به کار گیرند بلکه هرچه زودتر با اختصاص بودجه بتوانند این معضل بزرگ اجتماعی را در مناطق حاشیه نشین شهرها برطرف کنند.
این راهکارهای موثر که حاصل تحقیق و گفت و گوهای مفصل با مهندسان، مدیران و کارشناسان متعدد حوزه خدمات شهری است را در دو بخش کلی و زیرساختی به شما مردم فهیم و صبور و به خصوص مسئولان پرتلاش تقدیم می کنم:
راهکارهای کلی...
حل مشکلات مدیریتی و سازمانی
جلب اعتماد ساکنان حاشیه نشین و سکونتگاه های غیررسمی
ایجاد زمینه های مشارکت مردمی، البته به طور واقعی و نه نمایشی
اختصاص واحدهای مسکونی در طرح اقدام ملی مسکن برای حاشیه نشینان
افزایش سطح فرهنگ و آموزش در محله با تأکید بر فرهنگ و حقوق شهروندی
اصلاح روابط بین سازمان ها و ایجاد زمینه های مدیریت یکپارچه در مدیریت مطلوب شهری
افزایش میزان دانش علمی نهادهای شهری و محلی در زمینه برخورد با سکونتگاه های غیررسمی
راهکارهای زیر ساختی...
توان سنجی علمی، فنی و مالی ساکنان
برگزاری جلسات ارتباطی و ملاقات مردمی
تفویض اختیارات متناسب به شوراهای محلی
ارتقای روحیه مشارکت و القای حس تعلق به ساکنان
جذب ساکنان در تشکل های محلی سامان یافته و تشکل های غیردولتی
تشکیل کلاس های آموزشی مفید برای بزرگسالان با هدف بالابردن سطح سواد
اجرای برنامه های آموزشی برای زنان در زمینه های بهداشت و درمان و تنظیم خانواده
ایجاد پل های ارتباطی بی واسطه با مدیران ارشد برای ساکنان در قالب بازدید های محلی
ایجاد مکانهای عمومی مثل بوستان، محل های گردهمایی تفریحی و فرهنگی در سطح محله
و مهم ترین شاخص رفع پدیده سکونتگاه های غیررسمی، ارتقای وضعیت امنیت در این مناطق
البته ناگفته نماند مجموع این پیشنهادها و راهکارهایی که در ظاهر ایده آل و شاید هم در نگاه اول اجرای آنها کمی دور از ذهن می نمایاند، در عین حال بسیار ساده و کاملا قابلیت عملیاتی شدن دارند و این مهم تنها در صورتی تحقق می یابد که کارشناسان خبره و مدیران متخصص و متعهد آنها را به خوبی و به موقع به کار گیرند.
حرف آخر...
با وجود نا برابری های موجود در نظام اقتصادی حاکم بر کشورهای جهان و البته ایران دسترسی به بسیاری از فرصت های رسمی از جمله مسکن برای قشرهای کم درآمد و تنگدست غیر ممکن است، بنابراین راه استفاده غیررسمی، فرصت تامین بسیاری از نیازها را برای این گروه پایین دست و آسیب دیده از مردم کشور و استان مرکزی که تعدادشان هم کم نیست و متاسفانه با توجه با ناکارآمدی دولت در مهار تورم اقتصادی، روز به روز نیز در حال ازدیاد است مهیا می کند.
اکنون درست یا نادرست مسکن غیررسمی به شیوه رایج زندگی میلیون ها نفر در جهان تبدیل شده و در حقیقت اقشار فقیر ساکن در شهرها ناخواسته و ناچار در این محلات فقیرنشین به اجبار و نه از روی اراده در دام نظام های غیر قانونی و غیررسمی گرفتار شده اند.
بی‌شک سکونتگاه های غیررسمی و حاشیه نشینی به عنوان پدیده اجتماعی می‌تواند تأثیر گسترده‌ای در بخش‌های مختلف داشته باشد و رفع این معضل نه تنها مانع از وقوع و رشد بسیاری از چالش‌های اجتماعی می‌شود، بلکه در ایجاد بستر مناسب برای رشد و تعالی جوامع هم تأثیرگذار است.
نگرش الگوهای مشارکتی بر پایه مدیرت های محلی و بهره گیری از سرمایه اجتماعی به یاری نهادهای مدنی از آخرین تجربیات ارزشمند در راستای ساماندهی اینگونه سکونتگاه ها است، اما اجرای این راهکارها و بهره گیری از تجربیات کشورهای دیگر در این زمینه مدیریت خردمندانه و هوشمندانه مسئولان و مدیران اجرایی کشور و استان ها را می طلبد تا با جلب مشارکت های مردمی، بهره گیری از توانایی های نهادهای مدنی و اختصاص بودجه های مورد نیاز به ساماندهی اینگونه سکونتگاه ها بپردازند و عدالت اجتماعی را آنگونه که شایسته مقام و منزلت بالای مردم شکیبا و عدالت خواه است در حقشان جاری کنند./
نویسنده: سید احمد طباطبایی