دشت‌های منطقه شرق خزر با آغاز فصل شالیکاری ، گرم شدن هوا و استرس کم آبی در عطش می‌سوزد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز مازندران؛ همه چیز از دهه ۵۰ آغاز شد آن زمان که ارج و قرب طلای سفید در ۴۵ هزار هکتار از دشت‌های شرق خزر از تب و تاب افتاد و سناریوی غم انگیز سربریدن پنبه برای پنبه کار نوشته شد.
ماجرا از این قرار است ... مازندران تا پنج دهه گذشته با ۵۰ هزار هکتار سطح کشت پنبه یکی از قطب‌های تولید طلای سفید در کشور بود ، ولی سطح کشت این محصول به مرور شروع به آب رفتن کرد تا جایی که در سال ۷۳ به ۱۶ هزار هکتار با تولید ۲۷ هزار تن و در سال ۹۳ به هزار و ۶۰۰ هکتار با تولید ۲ هزار و ۷۰۰ تن و سال ۹۷ هم به ۴۰۰ هکتار کاهش یافت و جایش را داد به رنج برنج ، این مرگ تدریجی طلای سفید و آب رفتن آب با الگوی کشت نامناسب همچنان ادامه دارد ...
کشت محصول آب دوست مثل برنج و تمایل شالیکاران به دوباره کشت و دونوج، حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق مجاز و غیر مجاز، احداث مزرعه‌های غیرمجاز پرورش ماهی در تشدید خشکسالی و کم آبی دشت‌های شرق خزر بسیار تاثیر گذار بوده است.
چرا دشت خزر در عطش آب می‌سوزد؟
خان اول؛ روسیاهی پنبه
با این اوصاف عازم سفر درون شهری می‌شوم؛ مقصد بهشهر، یکی از شهرستان‌های شرق مازندران که در چند سال اخیر دشت هایش در معرض استرس خشکسالی قرار گرفته است. نمونه بارز خشکسالی در بهشهر می‌توان به خشک شدن یک چهارم تالاب بین المللی میانکاله معادل ۱۲ هزار هکتار به علت کم آبی و مدیریت نادرست منابع آبی در منطقه شرق مازندران اشاره کرد.
لیلا ، پیرزن کشاورز ۶۲ ساله بهشهری با دستان زمخت و چروکیده و چشمانی خسته از سال ها رنج کشاورز بودن می‌گوید: روزگار سیاه طلای سفید قصه امروز و دیروز نیست.
آن روز‌ها که حدود بیست سالم بود ، قشنگ در خاطرم هست از میاندورود گرفته تا گرگان چشم کار می‌کرد بعد از برداشت گندم ، مزرعه پنبه کاشته می شد.
او می‌گوید صنعت نساجی مازندران مثل کارخانه‌های نساجی قائمشهر و چیت سازی بهشهر و دیگر کارخانه‌ها و کارگاه‌های پنبه در استان سال هاست که به جمع خاطره‌های ما و تاریخ کشورمان پیوسته است.
حاج علی گل ، پنبه کار دیگر بهشهر هم می‌گوید: کشت پنبه در زمین‌های کم بازده و لب شور شهرستان‌های بهشهر ، گلوگاه، نکا و بخشی از زمین‌های ساری انجام می شد.
او می‌گوید: چند سال است پنبه را سر بریدند و کشت محصول آب دوستی، همچون برنج به سبب قیمت مناسب و تعریف بسته‌های حمایتی ویژه و کشت دانه روغنی کلزا به عنوان کشت دوم چشم کشاورزان را گرفته است، حالا شما هی بیاید بگوید، زمین آب ندارد!
خشکسالی آمد؛ مازندران در عطش آب می‌سوزد
حسینعلی ابراهیمی، مدیر کل حفاظت محیط زیست استان با تایید آمدن خشکسالی در منطقه شرق استان می گوید: تعداد زیادی چاه‌های غیر مجاز کشاورزی در حال فعالیت هستند و تعداد زیادی آب بندان و مزارع پرورش ماهی نیز در منطقه ساخته شده است که بخشی زیادی از آب ورودی به تالاب میانکاله را مهار کرده‌اند.
این خشکسالی فقط در میانکاله خودی نشان نداده است ، قنبری مدیر جهاد کشاورزی بهشهر هم می‌گوید: سطح کشت برنج در این شهرستان ۱۲ هزار و ۵۰۰ هکتار بود که به دلیل کم آبی امسال هزار هکتار نشاکاری نشد.
او می‌گوید: به علت خشکسالی‌های پی درپی، کشاورزان از کم آبی به کشت پنبه، لوبیا روی آورده اند.
قنبری مدیر جهادکشاورزی بهشهر به تغییر الگوی کشت برنج هم اشاره می‌کنه و می‌گوید برای نخستین بار کشت مستقیم برنج به روش خشکه کاری (بدون آب) با دستگاه خطی کار در ۳ هکتار از شالیزار‌های روستای حسین آباد دهستان میانکاله شهرستان بهشهر انجام شد تا شالیکاران به تولید برنج با کمترین میزان مصرف آب آشنا شوند.
او می‌گوید: امیدوارم در سال‌های آتی این میزان سطح با این روش با استقبال دیگر کشاورزان منطقه افزایش یابد.
خان دوم؛ آب‌های زیر زمینی در چنگال سودجویان
کشت دوم برنج به چه قیمتی؟
عزیزالله یکی از کشاورزان نکایی می‌گوید: کشت دوم راحت‌تر از کشت اول است به علت اینکه درآمد آن مساوی با کشت اول است و خرج آن کمتر است.
و می‌گوید: یک حلقه چاه بدون پروانه دارم که حدود ۲۰ سال است آن را حفر کردم، برای دریافت پروانه چاه به آب منطقه‌ای مراجعه کردم و فعلا پروانه نمی‌دهند.
عزیزالله می‌گوید: مجبورم برای کشت دوم برنج از آب چاه استفاده کنم ، چون کم آبی داریم.
به گفته این کشاورز نکایی ، محصول برخی از اهالی روستا در سال‌های اخیر به علت کم آبی و نداشتن چاه در کشت دوم برنج از بین رفت و کاملا خشک شد.
موسوی مدیر جهاد کشاورزی نکا هم می‌گوید: حدود ۵ هزار حلقه چاه و چاهک ۳ متری در زمین‌های کشاورزی این شهرستان شناسایی شد که از این تعداد فقط ۲ هزار حلقه چاه مجوز دارد.
او می‌گوید: برداشت‌های بی رویه از منابع آبی این شهرستان باعث شده تا ۵۰۰ هکتار از ۷ هزار و ۵۰۰ هکتار شالیزار‌های نکا در استرس کم آبی قرار گیرند.
شاه نظری کارشناس آبیاری و زهکشی می‌گوید: سطح آب‌های زیر زمینی در مازندران به دلی حفر چاه‌های غیر اصولی هر سال پایین‌تر می‌آید و به آب شور نزدیک شدیم.
به گفته کارشناسان منابع آبی استان برای کشت دوم برنج در مازندران ۲۸۰ میلیون متر مکعب آب مصرف می‌شود، یعنی معادل مصرف آب آشامیدنی یک سال مردم استان کرمان.
زنگ خطر کم آبی در پی حفر چاه‌های غیر مجاز
یخکشی افزود: از این تعداد چاه غیرمجاز بیش از ۴۰۰ حلقه با دریافت حکم قضایی مسدود شد و مابقی در مرحله دریافت صدور حکم قضایی قرار دارند.
او گفت: حدود ۱۰ میلیون متر مکعب آب از طریق چاه‌های غیر مجاز استان از سفره زیرزمینی برداشت می‌شود.
به گفته مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب برای کشاورزی در استان لازم است که ۷۰۰ میلیون متر مکعب از آب سد‌ها و آببندان‌ها تامین می‌شود و بقیه از آب‌های جاری و رودخانه‌ها تامین می‌شود که امسال با توجه به بارندگی‌های کم، باید در مصرف آب صرفه جویی شود.
آغاز جیره آب یا نوبت بندی آب در دشت‌های تشنه خزر
او تاکید کرد شالیکاران مازندران امسال به کشت دوم برنج به دلیل منابع آبی کم اقدام نکنند.
مدیر کل جهاد کشاورزی مازندران می‌گوید: در شرایط حساسی قرار داریم و مشکل کم آبی و خشکسالی از مهمترین مشکلات بخش کشاورزی استان است که باید با صرفه جویی این مشکل کمتر احساس شود.
شهیدی فر نوبت بندی آب را از اقدامات جهاد کشاورزی برای تقسیم بهینه آب بیان کرد و گفت: ۸۵ هزار هکتار از شالیزار‌های استان در طرح نوبت بندی آب قرار گرفتند.
او می‌گوید: امیدوارم بحران خشکسالی امسال با کمترین خسارت چه در بخش کشاورزی و چه در بخش منابع آبی پشت سر بگذاریم.
خان سوم؛ ماهی قاتل آب‌های دشت‌های خزر / آب در حضور ماهی می‌میرد
عازم سفر درون شهری دیگری می‌شوم مقصد شرقی‌ترین شهرستان استان مازندران گلوگاه، شهرستانی که ایران آن را با انجیر‌های خوشمزه سفید و سیاهش می‌شناسند، آنجا هم شالیکاران دل نگران کاهش بارندگی، گرمای زود رس تابستان در دل بهار و کم آبی و خشکسالی هستند.
امرالله خان یکی از کشاورزان گلوگاهی که از م۸اسن سفیدش می‌شود متوجه شد که بحران‌های زیادی را در سالیان سال کشت و کار پشت سر گذاشته است او می‌گوید: کارشناسان ترویج آمدند و به ما توصیه کردند کشت دوم و اول برنج تا جای که ممکن است انجام ندهیم، ما با این اوضاع گرانی و بی ثباتی قیمت من کشاورز چه کار باید بکنم نه راه پیش دارم نه راه پس.
این کشاورز گلوگاهی می‌گوید: اینجا زمین بمیرد، کشاورزان هم می‌میرد، به دادمان نمی‌رسند، چشمانمان را به آسمان دوخته ایم تا ان شاالله خدای رحمان رحمی به حال ما کند تا زمین‌های کشاورزی سیراب شود...
مهدی باباجانی مدیر جهاد کشاورزی گلوگاه می‌گوید: امسال از ۳ هزار هکتار شالیزار‌های این شهرستان به دلیل کم شدن منابع آبی و خطر خشکسالی ۲ هزار و ۶۵۰ هکتار نشاکاری شد.
او می‌گوید: کشاورزان برای فرار از خشکسالی به آبیاری نوین و کشت محصولاتی با میزان مصرف کم آب از جمله سویا روی آورده اند.
او می‌گوید: وضعیت ذخیره آب در ۱۱ آبادان این شهرستان چنگی به دل نمی‌زند و فقط ۲۰ درصد از این تعداد آببندان‌ها آبگیری شده است که آن هم قابلیت مناسبی برای تامین آب شالیزار‌های دشت‌های تشنه گلوگاه را ندارد.
به گفته مدیر جهاد کشاورزی گلوگاه به نظر می‌رسد به دلیل شدت و تداوم گرمای امسال، آب آببندان‌ها بیشتر برای مصارف زراعی و باغی استفاده شده و تبخیر و نفوذ پذیری آب نیز سبب شد تا پرورش ماهی در آببندان‌ها دچار مشکل شوند.
باباجانی می‌گوید: مزارع پرورش ماهی در بالادست و مناطق کوهستانی سالیان سال است فعال است و مشکلی در تامین آب ندارد، اما مشکل از آنجایی شروع شد که تعدادی بهره بردار خصوصی بدون دریافت مجوز از شیلات اقدام به احداث مزارع پرورش ماهی گرمابی در مناطق پایین دست کرده اند.
این بهره برداران در فصل گرم سال برای تامین آب حوضچه‌ها و آببندان‌ها اقدام به حفر چاه‌های عمیق و برداشت بی رویه از منابع زیر زمینی می‌کنند.
پیش بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۴، سی هزار هکتار از شالیزار‌های مازندران زیر کشت دوباره برنج برود، آب کشاورزی رایگان و منفعت طلبی برخی‌ها سبب شد این پیش بینی ۸ سال زودتر محقق شود و این یعنی نابودی سفره‌های آب زیر زمینی.
خبرنگار سرویس اقتصادی خبرگزاری صداوسیما مازندران